Bibliographie
- Publication type: Book chapter
- Book: Ovide moralisés latins. Arnoul d’Orléans, Allegoriae Jean de Garlande, Integumenta Giovanni del Virgilio, Allegoriae
- Pages: 577 to 589
- Collection: Literary Texts of the Middle Ages, n° 71
- Series: Ovidiana texts, n° 4
Bibliographie
Pour le texte des Métamorphoses, nous citons l’édition R.J. Tarrant, P. Ovidii Nasonis Metamorphoses, Oxonii, E Typographeo Clarendoniano, 2004.
CCCM |
Corpus Christianorum. Continuatio Medievalis, Brepols, Turnhout. |
CCSL |
Corpus Christianorum. Series Latina, Brepols, Turnhout. |
CSEL |
Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Vienne. |
PL |
Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, éd. J.P. Migne, Paris, 1844-1864. |
Éditions antérieures du corpus
Arnoul d’Orléans
Fausto Ghisalberti, Arnolfo d’Orléans. Un cultore di Ovidio nel secolo xii, Milan, Hoepli, 1932 (= Memorie del R. Istituto Lombardo di Scienze e Lettere, Classe di Lettere, Scienze morali e Storiche, 24 [fascicolo 4], p. 157-234) [éd. de l’Accessus, des Glosulae des livres 1 et 2 et des Allegoriae].
David T. Gura, A critical edition and study of Arnulf of Orléans’ philological commentary to Ovid’s Metamorphoses, Dissertation Ohio, 2010 (éd. de l’Accessus et des Glosulae des livres 3, 7, 8 et 11).
Jean de Garlande
Lester Kruger Born, The Integumenta on the Metamorphoses of Ovid by John of Garland, first edited with introduction and translation, Dissertation University of Chicago, 1929 (avec traduction anglaise).
Fausto Ghisalberti, Giovanni di Garlandia. Integumenta Ovidii. Poemetto inedito del secolo xiii, Messine/Milan, Casa Éditrice Giuseppe Principato, 1933.
578Giovanni del Virgilio
Fausto Ghisalberti, Giovanni del Virgilio espositore delle « Metamorfosi », Florence, Leo S. Olschki, 1933.
Valeria Cotza, Giovanni del Virgilio. Allegorie super fabulas Ovidii Metamorphoseos. Edizione critica e introduzione, Tesi di Laurea magistrale, Università di Pisa, 2013.
Traductions italiennes médiévales de Virgilio :
Volgare / Ardissino |
Erminia Ardissino, Giovanni Bonsignori da Città di Castello. Ovidio Metamorphoseos Vulgare, Bologne, Commissione per i testi di lingua, 2001 (traduction de Giovanni Bonsignori). |
Volgare / Ferretti |
Matteo Ferretti, Per Giovanni del Virgilio e la lectura delle Metamorfosi a Bologna nel Trecento. Con l’edizione di un volgarizzamento inedito, Tesi in Filologia romanza, Università di Bologna, 2006 (traduction anonyme). |
Auteurs antiques et médiévaux
Achilléide (commentaire anonyme de l’), Anonymi in Statii Achilleida commentum, édité en appendice à l’édition Sweeney du commentaire de Lactance Placide à la Thébaïde (voir ci-dessous).
Acron (Pseudo-), Scholies d’Horace, éd. O. Keller, Psevdacronis Scholia in Horatium vestustiora, vol. I, Leipzig, Teubner, 1902.
Adalbold d ’ Utrecht, Opusculum super illud Boetii « O qui perpetua… », éd. R.B.C. Huygens, Sacris Erudiri, 6, 1954, p. 404-427.
Alain de Lille, De planctu Naturae, éd. N.M. Häring, Studi Medievali, 19, 1978, p. 797-879.
Alain de Lille, Anticlaudianus, éd. R. Bossuat, Paris, Vrin, 1955.
Alexandre de Villedieu, Doctrinale, éd. D. Reichling, Berlin, A. Hofmann & Comp., 1893.
Allegorie Houidii (Vat. lat. 2877), éd. F.T. Coulson et U. Molyviati-Toptsis, « Vaticanus latinus 2877 : A Hitherto Unedited Allegorization of Ovid’s Metamophoses », The Journal of Medieval Latin, 2, 1992, p. 134-202.
Antoninus Liberalis, Les Métamorphoses, éd. M. Papathomopoulos, Paris, Les Belles Lettres, 1968.
579Arnobe de Sicca, Adversus nationes libri VII, éd. C. Marchesi, Turin, I.B. Paraviae et Sociorum, 1934.
Arnoul d ’ Orléans, Glosulae Metamorphoseos, éd. des livres 1 et 2 par F. Ghisalberti, Arnolfo d’Orléans. Un cultore di Ovidio nel secolo xii …, p. 181-189 ; à compléter pour le livre 1 par F. Coulson et K. Nawotka, « The Rediscovery of Arnulf of Orléans. Glosses to Ovid’s Creation Myth », Classica et Mediaevalia, 44, 1993, p. 267-299.
Arnoul d ’ Orléans, Glosulae Metamorphoseos, éd. des livres 3, 7, 8 et 11 par David T. Gura, A critical edition and study of Arnulf of Orléans’ philological commentary to Ovid’s Metamorphoses, Dissertation Ohio, 2010.
Arnoul d ’ Orléans, Glosulae Metamorphoseos : pour les autres livres, nous citons le manuscrit de Munich, Clm 7205 (= M).
Arnoul d ’ Orléans, Glosvle super Lucanum, éd. B.M. Marti, Rome, American Academy in Rome, 1958.
Arnoul d ’ Orléans, Glosule de Remediis amoris, éd. B. Roy et H. Shooner, The Journal of Medieval Latin, 6, 1996, p. 135-196.
Arnoul d ’ Orléans, Glosule Ovidii Fastorum, éd. J. R. Rieker, Florence, SISMEL, 2005.
Balbi, voir Jean de Gênes.
Baudri de Bourgueil, Poèmes, éd. et trad. J.-Y. Tilliette, 2 vol., Paris, Les Belles Lettres (ALMA), 1998-2002.
Bernard de Chartres, Glosae super Platonem, éd. P.E. Dutton, Toronto, Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 1991.
Bernard Silvestre, Cosmographie, éd. P. Dronke, Leyde, Brill, 1978 ; trad. Michel Lemoine, Paris, Le Cerf, 1998.
Bernard Silvestre, Commentum super sex libros Eneidos Virgilii, éd. Julian Ward Jones et Elizabeth Frances Jones, Lincoln/Londres, University of Nebraska Press, 1977.
Bernard Silvestre (?), The Commentary on Martianus Capella’s De nuptiis Philologiae et Mercurii attributed to Bernardus Silvestris, éd. H.J. Westra, Toronto, Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 1986.
Boccace, Genealogie deorum gentilium libri, éd. V. Zaccaria, dans Tutte le opere di Giovanni Boccaccio a cura di Vittore Branca, t. VII-VIII, Milan, Mondadori, 1998.
Boèce, La Consolation de Philosophie, éd. Cl. Moreschini, trad. E. Vanpethegem, Paris, Le Livre de poche (Lettres Gothiques), 2008.
Boèce, Institution arithmétique, éd. J.-Y. Guillaumin, Paris, Les Belles Lettres, 1995.
Bonaventure, Collationes in Hexaemeron, éd. F. Delorme, Ad Claras Aquas (Bibliotheca Franciscana Scholastica Medii Aevi, 8), 1934.
580Caelius Aurelianus, Akute Krankheiten. Chronische Krankheiten, éd. G. Bendz et trad. allde I. Pape, 2 vol., Berlin, Akademli Verlag, 1990-1993.
Cassiodore, In Psalmos, éd. M. Adriaen, 2 vol, Turnhout, Brepols (CCSL, 97-98), 1958.
« Comédie » latine en France au xii e siècle (La), éd. G. Cohen, 2 vol., Paris, Les Belles Lettres, 1931.
Commentaire anonyme à la Consolation (manuscrit de Cambrai 271), éd. Fabio Troncarelli, Boethiana aetas. Modelli grafici e fortuna manoscritta della « Consolatio Philosophiae » tra ix e xii secolo, Alessandria, Edizioni dell’Orso, 1987, p. 279-328.
Commentaire anonyme à la Consolation (ou du Pseudo-Jean Scot), éd. E.T. Silk, Saeculi noni auctoris in Boetii Consolationem Philosophiae commentarius, Rome, American Academy in Rome, 1935.
Commentaire Vulgate des Métamorphoses d’Ovide. Livres I-V, éd. et trad. F. Coulson, P. Martina et C. Wille, Paris, Classiques Garnier, 2021 ; pour les livres VI-XV, nous citons Vat. lat. 1598, manuscrit de base de cette édition.
Commentaire Vat. Lat. 1479 : Un commentaire médiéval aux Métamorphoses. Le Vaticanus Latinus 1479. Livres I à V, éd. L. Ciccone et trad. M. Possamaï-Pérez et P. Deleville, Paris, Classiques Garnier, 2020.
Conrad de Mure, Fabularius, éd. T. van de Loo, Turnhout, Brepols (CCCM, 210), 2006.
Évrard de Béthune, Eberhardi Bethuniensis Graecismus, éd. J. Wrobel, Bratislava, Koebner, 1887.
Firmin le Ver, Dictionnaire latin-français, éd. B. Merrilees et W. Edwards, Turnhout, Brepols, 1994.
Fulgence, Mythologiae, éd. R. Helm, Fabii Planciadis Fulgentii V.C. Opera, Stuttgart, Teubner, 1970 ; trad. fr. d’E. Wolff et Ph. Dain, Villeneuve d’Ascq, Presses du Septentrion, 2013.
Fulgence, Expositio Virgilianae continentiae, trad. E. Wolff, dans E. Wolff et F. Graziani, Fulgence. Virgile dévoilé, Villeneuve d’Ascq, Presses du Septentrion, 2009, p. 41-67 (nous donnons la pagination de l’éd. Helm, insérée dans cette traduction).
Fulgence (Pseudo-), Super Thebaiden, voir ci-dessous Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum.
General estoria. Segunda parte, éd. B. Almeida, 2 vol., Madrid, Fundación José Antonio de Castro, 2009.
Geoffroy de Vinsauf, Poetria nova, éd. E. Faral, Les Arts poétiques du xiie et du xiiie siècle. Recherches et documents sur la technique littéraire du Moyen Âge, Paris, Champion, 1924, p. 195-262.
581Giovanni del Virgilio, Ars dictaminis, éd. P.O. Kristeller, « Un’Arsdictaminis di Giovanni del Virgilio »,Italia Medioevale e Umanistica, 4, 1961, p. 181-200.
Giovanni del Virgilio, Il Diaffonus di Giovanni del Virgilio, éd. E. Carrara, Bologne, Stabilimenti poligrafici riuniti, 1925.
Giovanni del Virgilio, Egloga inviata ad Albertino Mussato, éd. M. Pastore Stocchi, Rome, Edizioni di storia e letteratura, 2019.
Giovanni del Virgilio, Correspondance (Eglogues) entre Dante et Virgilio : voir ci-dessous Wicksteed, Philip H. et Gardner, Edmund G.
Guillaume de Conches, Dragmaticon philosophiae, éd. I. Ronca, L. Badia et J. Pujol, Turnhout, Brepols (CCSL, 152), 1997.
Guillaume de Conches, Glosae super Boetium, éd. L. Nauta, Turnhout, Brepols (CCSL, 158), 1999.
Guillaume de Conches, Glosae super Platonem, éd. E. Jeauneau, Turnhout, Brepols (CCSL, 203), 2006.
Guillaume de Conches, De philosophia mundi, éd. G. Maurach et H. Telle, Pretoria, University of South Africa, 1980.
Hugues de Fouilloy, Aviarium, éd. W.B. Clark, Binghamton (New York), Medieval & Renaissance texts & studies [80], 1992.
Isidore de Séville, Etymologiae, éd. M. Lindsay, 2 vol. non paginés, Oxford, Clarendon, 1911.
Isidore de Séville, De natura rerum, éd. J. Fontaine, Bordeaux, Féret et fils, 1960.
Jacques de Liege, Speculum musicae. Liber primus, éd. R. Bragard, Rome, American Institute of Musicology (Corpus Scriptorum de Musica, 3), 1955.
Jacques de Vitry, Historia orientalis, éd. et trad. fr. J. Donnadieu, Turnhout, Brepols, 2008.
Jacques de Voragine, LaLégende dorée, trad. sous la direction d’Alain Boureau, Paris, Gallimard (Bibliothèque de la Pléiade), 2004.
Jean de Garlande, Ars lectoria Ecclesie, éd. et trad. E. Marguin-Hamon, Turnhout, Brepols, 2003.
Jean de Garlande, Dictionnarius, dans A. Scheler, Lexicographie latine du xiie et du xiiie siècle. Trois traités de Jean de Garlande, Alexandre Neckam et Adam du Petit-Pont, Leipzig, Brockhaus, 1867, p. 18-83.
Jean de Garlande, Epithalamium beate Virginis Marie, éd. et trad. italienne d’A. Saiani, Florence, Leo S. Olschki, 1995.
Jean de Garlande, Morale scolarium :voir ci-dessousPaetow.
Jean de Garlande, The Parisiana Poetria, éd. T. Lawler, New Haven et Londres, Yale University Press, 1974.
Jean de Garlande, De triumphis Ecclesie, éd. M. Hall, Turnhout, Brepols, 2019.
582Jean de Gênes (Giovanni Balbi ), Catholicon, Lyon, Etienne Baland, 1510.
Jean de Grouchy, De musica , éd. E. Rohloff, Die Quellenhandschriften zum Musiktraktat des Johannes de Grocheio, Leipzig, Deutscher Verlag zur Musik, 1972.
Jérôme, Chronicon, éd. R. Helm, Eusebius Werke. VII. Die Chronik des Hieronymus. Hieronymi Chronicon, Berlin, Akademie-Verlag, 1956.
Lactance Placide, In Statii Thebaida commentum, éd. R.D. Sweeney, Stuttgart/Leipzig, Teubner, 1997 (en appendice, Pseudo-Fulgence, Super Thebaiden).
Lactance Placide, Narrationes fabularum ovidianarum, éd. Hugo Magnus, Berlin, Weidmann, 1914 (en appendice à l’édition des Métamorphoses).
Macrobe, Commentaire au Songe de Scipion, éd. M. Armisen-Marchetti, 2 vol., Paris, Les Belles Lettres, 2001-2003.
Macrobe, Les Saturnales, éd. et trad. H. Bornecque, 2 vol., Paris, Garnier, 1938.
Marbode de Rennes, De ornamentis verborum. Liber decem capitulorum, éd. R. Leotta et C. Crimi, Florence, SISMEL, 1998.
Mirabilia urbis Romae, éd. et trad. it. de M. Accame et E. Dell’Oro, Tivoli, Tored, 2004.
Mythographe du Vatican I, éd. N. Zorzetti et trad. fr. J. Berlioz, Paris, Les Belles Lettres, 1995 ; trad. fr. seule P. Dain et F. Kerlouegan, Besançon, 1995.
Mythographe du Vatican II, éd. P. Kulcsár, Mythographi Vaticani I et II, Turnhout, Brepols (CCSL, 91C), 1987 ; trad. fr. seule P. Dain et F. Kerlouegan, Besançon, 2000.
Mythographe du Vatican III, éd. G.H. Bode, Scriptores rerum mythicarum, Celle, Schulze, 1834, p. 152-256 ; trad. fr. seule P. Dain et F. Kerlouegan, Besançon, 2005 ; voir aussi Gisèle Besson, Le troisième mythographe anonyme du Vatican,édition, traduction et commentaire, Thèse de doctorat, Sorbonne Université, 2006.
Mythographe Digby (ou Liber de natura deorum), éd. V. Brown, Medieval Studies, 34, 1972, p. 1-70.
Ovide moralisé, poème du commencement du quatorzième siècle, éd. C. De Boer, 5 vol., Amsterdam, Noord-Holland, 1915-1938.
Ovide moralisé. Livre I, éd. C. Baker et alii, 2 vol., Paris, SATF, 2018.
Palaiphatos, Histoires incroyables, dans K. Brodersen, Die Warheit über die griechieschen Mythen. Palaiphtaos’Unglaubliche Geschichten, Stuttgart, Reclam, 2002 (texte grec avec traduction allemande).
Papias, Vocabularius, Milan, Dominicus de Vespolate, 1476.
Pierre Bersuire, Ovidius moralizatus naar de Parijse druk van 1509, éd. et préf. de J. Engels, Utrecht, Instituut voor Laat Latijn der Rijksuniversiteit, 1962 (nous citons cette édition). Nous n’avons pas pu consulter Dieter Blume et Christel Meier-Staubach, Petrus Berchorius und der antike Mythos 583im 14. Jahrhundert, 2 vol. : I. Die Metamorphoses Ovids in der Deutung des Petrus Berchorius und in den italienischen Bildzyklen des 14. Jahrhunderts ; II. Der « Ovidius moralizatus » : Ausgabe, Übersetzung, Kommentar, Berlin, De Gruyter, 2021.
Pierre Comestor, Scolastica Historia. Liber Genesis, éd. A. Sylwan, Turnhout, Brepols (CCCM, 191), 2005.
Prosper d ’ Aquitaine, Liber epigrammatum, éd. A.G.A. Horsting, Berlin/Boston, De Gruyter (CSEL, 100), 2016.
Proverbia sententiaeque latinitatis medii aevi, éd. Hans Walther, 9 vol., Göttingen, Vandenhoeck & Ruprecht, 1963-1986.
Pyrame et Thisbé, Narcisse, Philomena. Trois contes du xii e siècle français imités d ’ Ovide, éd. et trad. d’E. Baumgartner, Paris, Gallimard (Folio classique), 2000.
Raoul de Houdenc, Le Roman des Eles and the Anonymus « Ordene de Chevalerie », éd. K. Busby, Amsterdam, John Benjamins, 1983.
Remi d ’ Auxerre, In Martianum Capellam, éd. C.E. Lutz, 2 vol., Leyde, Brill, 1962-1965.
Roger de Salerne, Chirurgia, éd. K. Sudhoff, Beiträge zur Geschichte der Chirurgie im Mittelalter, 2 vol., Leipzig, Barth, 1914-1918, t. II, p. 156-236.
Servius, In Vergilii carmina commentarii, éd. G. Thilo et H. Hagen, Leipzig, Teubner, vol. I et II, In Aeneidem commentarii, 1881-1884.
Servius, In Vergilii carmina commentarii, éd. G. Thilo et H. Hagen, Leipzig, Teubner, vol. III/1, In Vergilii Bucolica et Georgica commentarii, 1887.
Servius, In Vergilii carmina commentarii, éd. G. Thilo et H. Hagen, Leipzig, Teubner, vol. III/2, Appendix Serviana, 1902.
Suétone, Praeter Caesarum libros reliquiae, éd. A. Reifferscheid, Leipzig, Teubner, 1860.
Theodulus (Pseudo-), Ecloga ; il canto della verità e della menzogna, éd. F. Mosetti Casaretto, Florence, SISMEL, 1997.
Thesaurus proverbiorum medii aevi, éd. S. Singer, 13 vol., Berlin/New York, W. de Gruyter, 1995-2002.
Uguccio de Pise, Derivationes, éd. E. Cecchini, 2 vol., Florence, SISMEL, 2004.
Vatican Mythographers (The), trad. angl. Ronald E. Pepin, New York, Fordham University Press, 2008.
584Littérature critique
Alessio, Gian Carlo, « I trattati grammaticali di Giovanni del Virgilio », Italia Medioevale e Umanistica, 24, 1981, p. 159-212.
Ballistreri, Gianni, « Le allegorie ovidiane e Giovanni del Virgilio », Acta conventus omnium gentium Ovidianis studiis fovendis, Tomis, a die XXV ad diem XXXI mensis Augusti MCMLXXII, éd. N. Barbu et alii, Bucarest, Typis Universitatis Bucurestiensis, 1976, p. 103-113.
Bourgain, Pascale, Poésie lyrique du Moyen Âge, Paris, Le Livre de poche (Lettres gothiques), 2000.
Capelli, Roberta, Allegoria di un mito : Tiresia nell’Ovide moralisé, Vérone, Fiorini, 2012.
Cardini, Franco, « I nuovi orizzonti della cultura », Storia della letteratura italiana, II, Il Trecento, sous la dir. d’E. Malato, Rome, Salerno editrice, 2017, p. 62-69.
Cotza, Valeria, « Le Allegorie di Giovanni del Virgilio nel Ms. Braidense AF XIV 21 e l’enigmatico “De carmine metrico” », Italia Medioevale e Umanistica, 53, 2012, p. 337-346.
Cotza, Valeria, « Le Allegorie ovidiane di Giovanni del Virgilio tra Studia lombardi e corti rinascimentali », Il Ritorno dei Classici nell’Umanesimo. Studi in memoria di Gianvito Resta, éd. G. Albanese et alii, Florence, SISMEL-Edizioni del Galluzzo, 2015, p. 195-209.
Cotza , Valeria, « Sulle orme di Dante tra Napoli e la Romagna : Boccaccio e Giovanni del Virgilio », Boccaccio e la Romagna, éd. G. Albanese et P. Pontari, Ravenne, Longo editore, 2015, p. 207-225.
Coulson, Frank T., « MSS of the Vulgate Commentary on Ovid’s Metamorphoseos. A Checklist », Scriptorium, 39, 1985, p. 118-129.
Coulson, Frank T., « New manuscript evidence for sources of the Accessus of Arnoul d’Orléans to the Metamorphoses of Ovid », Manuscripta, 30, 1986, p. 103-107.
Coulson, Frank T., The « Vulgate » Commentary on Ovid’s Metamorphoses. The Creation Myth and the Story of Orpheus, Toronto, Pontifical Institute of Mediaeval Studies, 1991.
Coulson, Frank T., « A Checklist of Newly Identified Manuscripts of the Allegoriae of Giovanni del Virgilio », Studi medievali, 37, 1996, p. 443-453.
Coulson, Frank T., « Procne and Philomela in the Latin Commentary Tradition of the Middle Ages and Renaissance », Euphrosyne, 36, 2008, p. 181-196.
Coulson, Frank T., « The Catena Commentary and its Renaissance Progeny », Manuscripta, 54, 2010, p. 153-170.
585Coulson, Frank T., « Ovid’s Metamorphoses in the school tradition of France, 1180-1400 », Ovid in the Middle Ages, éd. J.G. Clark, F.T. Coulson, K.L. McKinley, Cambridge, Cambridge University Press, 2011, p. 48-82.
Coulson, Frank T., « William of Thiegiis’s Commentary on the Metamorphoses », Vehicles of Transmission, Translation and Transformation in Medieval Textual Culture, éd. R. Wisnovsky et alii, Turnhout, Brepols, 2012, p. 293-311.
Coulson, Frank T., « Myth and Allegory in the Vulgate Commentary on Ovid’s Metamorphoses », Lire les mythes. Formes, usages et visées des pratiques mythographiques de l’Antiquité à la Renaissance, éd. A. Zucker et alii, Villeneuve d’Ascq, Presses Universitaires du Septentrion, 2016, p. 199-223.
Coulson, Frank T., « The Allegories in the Vulgate Commentary », Ovidius explanatus. Traduire et commenter les Métamorphoses au MoyenÂge, éd. S. Biancardi et alii, Paris, Classiques Garnier, 2018, p. 23-38.
Coulson, Frank T.et Nawotka, Krzysztof, « The rediscovery of Arnulf of Orléans. Glosses to Ovid’s Creation Myth », Classica et Mediaevalia, 44, 1993, p. 267-299.
Coulson , Frank T. et Roy, Bruno, Incipitarium Ovidinanum. A Finding Guide for Texts in Latin related to the Study of Ovid in the Middle Ages and Renaissance, Turnhout, Brepols, 2000 (+ addenda, The Journal of Medieval Latin, 12, 2002, p. 150-180 et 19, 2009, p. 88-105).
Coulson, Frank T., « Le mythe de Pythagore dans le commentaire Vulgate des Métamorphoses », Anabases, 29, 2019, p. 215-224.
De Angelis, Violetta, « Testo, glossa, commento nel xii secolo », Il commento e i suoi dintorni, éd. B.M. Da Rif, Milan, Guerini e Associati, 2002, p. 1-24.
De Bruyne, Edgar, Études d’esthétique médiévale, 3 vol., Bruges, De Tempel, 1956.
Demats, Paule, Fabula. Trois études de mythographie antique et médiévale, Genève, Droz, 1973.
Derby Chapin, Diana, « IO and the Negative Apotheosis of Vanni Fucci », Dante Studies, 89, 1971, p. 19-31.
Endress, Laura, « Antigone, “cicoigne orde et vilz”. L’histoire d’un portrait énigmatique dans l’Ovide moralisé », Reinardus, 28, 2016, p. 65-80.
Faral, Edmond, Les arts poétiques du xiie et du xiiie siècle. Recherches et documents sur la technique littéraire du Moyen Âge, Paris, Champion, 1958.
Ferretti, Matteo, « Boccaccio, Paolo da Perugia e i Commentari ovidiani di Giovanni del Virgilio », Studi sul Boccaccio, 35, 2007, p. 85-110.
Ferretti, Matteo, « Per la recensio e la prima diffusione delle Allegorie sulle Metamorfosi di Giovanni del Virgilio », Ellisse, 2, 2007, p. 9-28.
Friedman, John Block, Orphée au Moyen Age, Fribourg/Paris, Éditions Universitaires / Le Cerf, 1999.
586Fritz, Jean-Marie, « Moralité et brevitas. Les Ovide moralisés latins d’Arnoul d’Orléans et de Jean de Garlande », Ovide en France du Moyen Âge à nos jours. Études pour célébrer le bimillénaire de sa mort, éd. S. Cerrito et M. Possamaï-Pérez, Paris, Classiques Garnier, 2021, p. 25-42.
Ghisalberti, Fausto, « Le chiose virgiliane di Benvenuto da Imola », Studi Virgiliani, Mantoue (Pubblicazioni della Reale Accademia Virgiliana di Mantova, Ser. Misc., 9), 1930, p. 71-145.
Ghisalberti, Fausto, « L’enigma delle Naiadi », Studi Danteschi, 16, 1932, p. 105-125.
Gura, David T., A critical edition and study of Arnulf of Orléans’ philological commentary to Ovid’s Metamorphoses, Dissertation Ohio, 2010.
Gura, David T., « From the Orléanais to Pistoia : the survival of the Catena Commentary », Manuscripta, 54, 2010, p. 171-188.
Gura, David T., « Living with Ovid : The Founding of Arnulf of Orléans’Thèbes », Manuscripts of the Latin Classics 800-1200, éd. E. Kwakkel, Leyde, Leiden University Press, 2015, p. 130-166.
Gura, David T., « The Ovidian Allegorical Schoolbook : Arnulf of Orléans and John of Garland Take Over a Thirteenth-Century Manuscript », Pecia, 20, 2017, p. 7-43.
Guthmüller, Bodo, Mito, poesia, arte. Saggi sulla tradizione ovidiana nel Rinascimento, Rome, Bulzoni, 1997.
Guthmüller, Bodo, « Che par che Circe li avesse in pastura (Purgatorio, XIV 42). Circe-Mythos und Metamorphose in Dantes Commedia », Deutsches Dante-Jahrbuch, 73, 1998, p. 51-74.
Hexter, Ralph, « Medieval Articulations of Ovid’s Metamorphoses : From Lactantian Segmentation to Arnulphian Allegory », Mediaevalia,13, 1987, p. 63-82.
Holtz, Louis, « Glosse e commenti », Lo spazio letterario del Medioevo I. Il Medioevo latino, éd. G. Cavallo, C. Leonardi et E. Menestò, 5 vol., Rome, Salerno, 1995, t. III (La ricezione del testo), p. 59-105.
Huber-Rebenich, Gerlinde, « Die Metamorphosen-Paraphrase des Giovanni del Virgilio », Gli Umanesimi Medievali, éd. C. Leonardi, Florence, SISMEL, 1998, p. 215-229.
Jacquart, Danielle et Thomasset, Claude, Sexualité et savoir médical au Moyen Âge, Paris, PUF, 1985.
Jeauneau, Édouard, « L’usage de la notion d’integumentum à travers les gloses de Guillaume de Conches », Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge, 24, 1957, p. 35-100.
Lecocq, Françoise, « Caeneus auis unica (Ovide, Mét 12, 532) est-il le phénix ? », Le Phénix et son Autre. Poétique d’un mythe, éd. L. Gosserez, Rennes, PUR, 2013, p. 211-220.
587Lubac, Henri de, Exégèse médiévale. Les quatre sens de l’écriture, 4 vol., Paris, Le Cerf, 1993 [1959].
Marchesi, Concetto, « Le Allegorie ovidiane di Giovanni del Virgilio », Studi Romanzi, 6, 1909, p. 85-135.
Marchiori, Alessia, « L’invenzione, l’alfabeto e la scrittura : appunti sulla figura di Cadmo nell’Ovide moralisé en prose », Da Ovidio a Ovidio ? L’Ovide moralisé in prosa, éd. A.-M. Babbi, Vérone, Fiorini, 2013, p. 133-157.
Marguin-Hamon, Elsa, « Exemples comparés de traitement du mythe et d’écriture mythographique à l’aetas ovidiana (xiie-xive siècles) », Camenae, 8, décembre 2010.
McGregor, James H., « Ovid at school : from the Ninth to the Fifteenth Century », Classical Folia, 32, 1978, p. 29-51.
Meiser, Karl, « Ueber einen Commentar zu den Metamorphosen des Ovid », Sitzungsberichte der Philosophischen, Philologischen und Historischen Klasse der Königlichen Bayerischen Akademie der Wissenschaften zu München, 1885, p. 47-89 (à propos des gloses du Ms de Munich, Clm 4610).
Michalopoulos, Andreas, Ancient Etymologies in Ovid’s Metamorphoses, Leeds, Francis Cairns, 2001.
Munari , Franco, Ovid im Mittelalter,Zurich, Artemis, 1960.
Noacco, Cristina, La métamorphosedans la littérature française des xiie etxiiie siècles, Rennes, PUR, 2008.
Noacco, Cristina, « Lire Ovide au xiie siècle : Arnoul d’Orléans commentateur des Métamorphoses », Troianalexandrina, 6, 2007, p. 131-149.
Noacco, Cristina, « L’orgueil et la métamorphose dans l’Ovide moralisé : enjeux narratifs, poétiques et pédagogiques », Nouvelles études sur l’Ovide moralisé, éd. M. Possamaï-Perez, Paris, Champion, 2009, p. 99-119.
Noacco, Cristina et Fritz, Jean-Marie, « Lire Ovide au xiie siècle : Arnoul d’Orléans, commentateur des Métamorphoses », Anabases,29, 2019, p. 197-212.
Paetow, Louis John, Morale scolarium of John of Garland, Berkeley, University of California Press, 1927.
Pairet, Ana, « Les mutacions des fables ». Figures de la métamorphose dans la littérature française du Moyen Âge, Paris, Champion, 2002.
Payen Jean-Charles, « Genèse et finalités de la pensée allégorique au Moyen Âge », Revue de Métaphysique et de Morale, 78, 1973, p. 466-479.
Pierre, Maxime, « Les Odes scolaires de Jean de Garlande », Camenae, 20, 2017, p. 1-26.
Quain, Edwin A., « The medieval Accessus ad auctores », Traditio, 3, 1945, p. 215-264.
Rand, Edward K., Ovid and his influence, New York, Cooper, 1963 [1928].
Rotondi, Giuseppe, « I versi delle allegorie ovidiane di Giovanni del Virgilio », Rendiconti del Reale Istituto Lombardo di Scienze e Lettere, 71, 1938, p. 408-416.
588Roy, Bruno, Une culture de l’équivoque, Montréal/Paris, Presses de l’Université de Montréal/Champion, 1992.
Seznec, Jean, La survivance des dieux antiques, Paris, Flammarion, 1993 [1939].
Slater, David A., Towards a Text of the Metamorphosis of Ovid, Oxford, Clarendon Press, 1927.
Storti, Gemma, « A newly-identified fragment of Giovanni del Virgilio’s Expositio in the Walsh Library of Fordham University », Rivisita di cultura classica e medioevale, 63, 2021, p. 213-222.
Strubel Armand, Allégorie et littérature au Moyen Âge. « Grand senefiance a », Paris, Champion, 2002.
Swerdlow, Noël M., « Musica dicitur a moys, quod est aqua », Journal of the American Musicological Society, 20, 1967, p. 3-9.
Thomasset Claude, Une vision du monde à la fin du xiiie siècle. Commentaire du dialogue dePlacides et Timéo, Genève, Droz, 1982.
Tilliette, Jean-Yves, Des mots à la Parole. Une lecture de la Poetria nova de Geoffroy de Vinsauf, Genève, Droz, 2000.
Tilliette, Jean-Yves, « Ovide lu par un antiquaire médiéval : le commentaire aux Fastes d’Arnoul d’Orléans », Les translations d’Ovide au Moyen Age, éd. A. Faems, V. Minet-Mahy et C. Van Coolput-Storms, Louvain-la-Neuve, Institut d’études médiévales, 2011, p. 3-15.
Traube, Ludwig, Einleitung in die lateinische Philologie des Mittelalters, éd. P. Lehmann, Munich, Beck, 1965 [1911].
Tubach, Frédéric C., Index exemplorum, Helsinki, Academia scientiarum Fennica, 1969.
Turcan- Verkerk, Anne-Marie, « Le prosimetrum des artesdictaminis médiévales (xiie-xiiie siècles) », Archivum latinitatis Medii Aevi, 61, 2003, p. 111-174.
Velli, Giuseppe, « Sul linguaggio letterario di Giovanni del Virgilio », Italia Medioevale e Umanistica, 24, 1981, p. 137-158.
Viarre, Simone, La survie d’Ovide dans la littérature scientifique desxiie et xiiie siècles, Poitiers, CESCM, 1966.
Viarre, Simone, « Une survie multiforme : Ovide de l’Antiquité à l’aetas ovidiana », Ovide métamorphosé. Les lecteurs médiévaux d’Ovide, éd. L. Harf-Lancner, L. Mathey-Maille et M. Szkilnik, Paris, Presses Sorbonne Nouvelle, 2009, p. 21-32.
Villa, Claudia, « Il lessico della stilistica fra xi e xiii secolo », Le vocabulaire des écoles et des méthodes d’enseignement au Moyen Âge,éd. O. Weijers, Turnhout, Brepols, 1992, p. 42-59.
Villa, Claudia, « I commenti ai classici fra xii e xv secolo », Medieval and Renaissance Scholarship. Second European Science Foundation Workshop on the Classical Tradition in the Middle Ages and the Renaissance, éd. N. Mann et B. Munk Olsen, Leyde, Brill, 1997, p. 19-32.
589Ward, John O., « From marginal gloss to catena commentary : the eleventh-century origins of a rhetorical teaching tradition in the medieval West », Parergon, 13, 1996, p. 109-120.
Wicksteed, Philip H. et Gardner, Edmund G., Dante and Giovanni del Virgilio, including a critical edition of the texte of Dante’s Eclogae latinae and of the poetic remains of Giovanni del Virgilio, Wesminster, Constable, 1902.
Zambon, Francesco, Romanzo e allegoria nel medioevo, Trente, La Finestra, 2000.
- CLIL theme: 3438 -- LITTÉRATURE GÉNÉRALE -- Oeuvres classiques -- Moyen Age
- ISBN: 978-2-406-13294-3
- EAN: 9782406132943
- ISSN: 2261-0804
- DOI: 10.48611/isbn.978-2-406-13294-3.p.0577
- Publisher: Classiques Garnier
- Online publication: 11-23-2022
- Language: French