Aller au contenu

Classiques Garnier

Sources

571

Sources

Adémar de Chabannes, Chronique : Ademari Cabannensis Chronicon, éd. Pascale Bourgain, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Continuatio Medievalis » (129), 1999.

Aldhelmus, Aldhelmi opera, éd. Rudolf Ehwald, in MGH, Auctores Antiquissimi, t. XV, Munich, 1984².

Alcuin, Lettres : Epistolae, éd. Ernest Dümmler, in MGH, Epistolae IV, Karolini aevi 2, Berlin, 1895.

« Alfonso V, rey de León : estudio histórico-documental », éd. José M. Fernández del Pozo, in León y su Historia, t. V, León, Centro de Estudios e Investigación San Isidoro, « Fuentes y Estudios de Historia Leonesa » (32), 1984, p. 11-262.

Alfonso VI : cancillería, curia e imperio, éd. Andrés Gambra, t. II : Colección diplomática, León, Centro de Estudios e Investigación San Isidoro, « Fuentes y Estudios de Historia Leonesa » (63), 1998.

Die ältesten Papsturkunden Spaniens, éd. Paul Kehr, Berlin, « Abhandlungen der königlich preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Philosophisch-historische Klasse, Neue Folge » (2), 1926.

Anselme de Lucques, Collection canonique : Anselmi episcopi Lucensis collectio canonum…, éd. Friedrich Thaner, 2 vol., Innsbruck, 1906-1915 (Aalen, 1965²).

Antifonario visigótico-mozárabe de la catedral de León, éd. Louis Brou (OSB), José Vives, Madrid-Barcelone, CSIC, « Monumenta Hispania Sacra » (V, 1-2), t. I : Edición del texto, notas e indices, 1959, t. II : Edición Facsimil, 1953.

Antiphonale Silense. British Library Mss. Add. 30.850, éd. Ismael Fernández de la Cuesta, Madrid, 1985.

Antiphonarium mozarabicum de la catedral de León, [éd. Casiano Rojo, Germán Prado, OSB], León, 1928.

Asturias Monumental, Epigrafica y Diplomática, éd. Ciriaco Miguel Vigil, 2 vol., Oviedo, 1887.

Athanase (pseudo-), Symbole : « A Critical Text of the Quicumque vult », éd. Cuthbert Hamilton Turner, Journal of Theological Studies, 11, 1910, p. 401-411.

Augustin d’Hippone (saint), La cité de Dieu (livres I-V) et (XIX-XXI), éd. Bernhard Dombart, Alphonse Kalb et Gustave Bardy, trad. Gustave Combes, Paris, Desclée, « Œuvres de saint Augustin » (33 et 37), 1959-1960.

Augustin d’Hippone (saint), Lettres : Sancti Aureli Augustini opera, Sectio II-Pars 2 : Epistulae XXXI-CXXIII, éd. Aloisius Goldbacher, Prague-Vienne-Leipzig, « CSEL » (34-2), 1898.

Beatus de Liébana (saint), Commentaire sur l’Apocalypse : Beati in Apocalipsin Libri Duodecim, éd. Henry A. Sanders, Rome, « Papers and Monographs of the American Academy in Rome » (7), 1930.

Beatus de Liébana (saint), Commentaire sur l’Apocalypse : Sancti Beati a Liebana Commentarius in Apocalypsin, éd. Eugenio Romero-Pose, Rome, Academiae Lynceorum, 1985, 2 vol.

572

Beatus de Liébana (saint), Commentaire sur l’Apocalypse : In Apocalypsin B. Joannis apostoli Commentaria, [éd. Enrique Flórez], trad. Alberto del Campo et Joaquín González Echegaray, in Obras completas de Beato de Liébana, éd. Joaquín González Echegaray, Alberto del Campo, Leslie G. Freeman, Madrid, Biblioteca de Autores Cristianos, « BAC Maior » (47), 1995, p. 33-663.

Beatus de Liébana (saint), Hymnus in diem sancti Jacobi apostoli fratris sancti Joannis, in Hymnodia gotica : die Mozarabischen Hymnen des alt-spanischen Ritus, éd. Clemens Blume, Leipzig, Reislan, « Analecta hymnica medii aevi » (27), 1897 (Frankfort s/Main, 196²), no 130, p. 186-188.

Beatus de Liébana (saint), Hymnus in diem sancti Jacobi apostoli fratris sancti Joannis, éd. et trad. Joaquín González Echegaray, in Obras completas de Beato de Liébana, éd. Joaquín González Echegaray, Alberto del Campo, Leslie G. Freeman, Madrid, Biblioteca de Autores Cristianos, « BAC Maior » (47), 1995, p. 672-675.

Beatus de Liébana (saint) et Eterius d’Osma, Apologeticum : Heterii et sancti Beati ad Elipandum epistola, [éd. J.P. Migne], trad. Alberto del Campo, in Obras completas de Beato de Liébana, éd. Joaquín González Echegaray, Alberto del Campo, Leslie G. Freeman, Madrid, Biblioteca de Autores Cristianos, « BAC Maior » (47), 1995, p. 677-953.

Beatus de Liébana (saint) et Eterius d’Osma, Apologeticum : Beati Liebanensis et Eterii Oxomensis adversus Elipandum libri duo, éd. Bengt Löfstedt, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis » (59), 1984.

Becerro gótico de Cardeña, éd. Luciano Serrano (OSB), Valladolid, « Fuentes para la historia de Castilla » (3), 1910.

Bède le vénérable, Histoire ecclésiastique du peuple anglais, éd. André Crépin et Michael Lapidge, trad. Pierre Monat et Philippe Robin, 3 vol., Paris, Cerf, « Sources chrétiennes » (489-491), 2005.

Bernard de Braga, Vita sancti Geraldi, in Portugaliae Monumenta Historica : Scriptores, t. I, Lisbonne, Academia Scientarum Olisiponensis, 1856, p. 53-59.

Bernard de Braga, Vida de S. Geraldo, trad. José Cardoso, Braga, Cabido metropolitano e primacial de Braga, 1995².

Bernold de Constance, Apologeticus super excommunicationem Gregorii VII, in PL 148, col. 1067-1073.

Bernold de Constance, Apologeticus super decreta, in PL 148, col. 1107-1142.

Braulion de Saragosse, Lettres : Epistolario de S. Braulio de Zaragoza, éd. José Madoz, Madrid, 1941 ; éd. Luis Riesco Terreo, Epistolario de San Braulio, Séville, Universidad de Sevilla, « Anales de la Universidad hispalense, Filosofía y letras » (31), 1975.

Braulion de Saragosse, Vita sancti Emiliani : Sancti Braulionis Caesaraugustani episcopi Vita S. Emiliani, éd. Luis Vázquez de Parga, Madrid, Instituto Jerónimo Zurita-CSIC, 1943 ; « La vita di S. Emiliano scritta da Braulione vescovo di Saragozza, edizione critica », éd. Ignazio Cazzaniga, Bollettino del Comitato per la preparazione dell’edizione nazionale dei classici greci e latini, n.s., 3, 1955, p. 7-44.

Les canons de conciles mérovingiens (vie-viie siècles), éd. et trad. Jean Gaudemet et Brigitte Basdevant, Paris, Cerf, « Sources chrétiennes » (353-354), 1989.

Cartulario de Alaon (Huesca), éd. José Luis Corral Lafuente, Saragosse, Anúbar, « Textos medievales » (65), 1984.

Cartulario de Albelda, éd. Antonio Ubieto Arteta, Valence, Bautista, « Textos medievales » (1), 1960.

573

Cartulario de San Juan de la Peña, éd. Antonio Ubieto Arteta, 2 vol., Valence, Anúbar, « Textos Medievales » (6 et 9), 1962-1963.

Cartulario de San Millán de la Cogolla, t. I : 759-1076, éd. Antonio Ubieto Arteta, Valence, Anúbar, « Textos Medievales » (48), 1976.

Cartulario de San Millán de la Cogolla, t. II : 1076-1200, éd. María Luisa Ledesma Rubio, Saragosse, Anúbar, « Textos Medievales » (80), 1989.

Cartulario de Valpuesta : edición crítica e indices, éd. María Desamparados Pérez Soler, Valence, Anúbar, « Textos Medievales » (28), 1970.

Cartulario del monasterio de San Pedro de Arlanza, éd. Luciano Serrano (OSB), Madrid, Centro de Estudios Históricos, 1925.

Chartes royales : « Notes et documents sur l’histoire du royaume de León. I : chartes royales, 912-1037 », éd. Louis Barrau-Dihigo, Revue hispanique [New York], 10, 1903, p. 349-454.

Chroniques d’Albelda, d’Alphonse III et prophétique : Crónicas asturianas, éd. et trad. José L. Moralejo, Juan Gil Fernández, Juan I. Ruiz de la Peña, Oviedo, Universidad de Oviedo, 1985.

Chroniques d’Albelda, d’Alphonse III et prophétique : Les chroniques asturiennes (fin ixe siècle), éd. et trad. Yves Bonnaz, Paris, CNRS, « Sources d’histoire médiévale », 1987.

Chronique d’Iria : « El Cronicon Iriense », éd. Manuel Ruben García Álvarez, in Memorial Histórico Español : colección de documentos, opúsculos y antigüedades que publica la Real Academia de la Historia, 50, Madrid, 1963, p. 1-240.

Chronique de Najera : Chronica Naierensis, éd. Juan A. Estévez Sola, in Chronica Hispana saeculi XII, pars II, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis » (71A), 1995.

Chronique de Sahagún : Crónicas anonimas de Sahagún, éd. Antonio Ubieto Arteta, Saragosse, Anúbar, « Textos Medievales » (75), 1987.

Chronique mozarabe de 741 : Chronica byzantia-arabica, éd. Juan Gil, in Corpus scriptorum muzarabicorum, t. I, Madrid, CSIC, 1973, p. 7-14.

Chronique mozarabe de 754 : Chronica muzarabica, éd. Juan Gil, in Corpus scriptorum muzarabicorum, t. I, Madrid, CSIC, 1973, p. 15-54.

Chronique mozarabe de 754 : Crónica mozárabe de 754, éd. et trad. José Eduardo López Pereira, Saragosse, Anúbar, « Textos Medievales » (58), 1980.

Colección de documentos de la Catedral de Oviedo, éd. Santos A. García Larragueta, Oviedo, Instituto de estudios asturianos, 1962.

Colección diplomática de Fernando I (1037-1065), éd. Pilar Blanco Lozano, León, Centro de Estudios e Investigación San Isidoro, 1987.

Colección diplomática de la catedral de Huesca, éd. Antonio Durán Gudiol, t. I, Saragosse, CSIC, « Fuentes para la historia del Pirineo » (5), 1965.

Colección diplomática de la catedral de Pamplona, t. I : 829-1243, éd. José Goñi Gaztambide, Pampelune, Gobierno de Navarra, « Fuentes para la historia de Navarra » (68), 1997.

Colección diplomática de las Colegiatas de Albelda y Logroño, t. I : 924-1399 et III : Indices, éd. Eliseo Sainz Ripa, Logroño, Instituto de Estudios Riojanos, « Biblioteca de Temas Riojanos » (43 et 56), 1981.

Colección diplomática de los condes de Castilla : edición y comentario de los condes Fernán González, García Fernández, Sancho García y García Sánchez, éd. Manuel Zabalza Duque, Valladolid, Junta de Castilla y León, « Documentos para la historia de Castilla y León », 1998.

574

Colección diplomática de S. Salvador de Oña, t. I : 822-1214, éd. Juan Del Alamo, Madrid, CSIC, « Textos » (12), 1950.

Colección diplomática de Santa María de Otero de las Dueñas (León) (854-1307), éd. Gregorio del Ser Quijano, Salamanque, Universidad de Salamanca, « Textos Medievales » (20), 1994.

Colección diplomática del monasterio de Celanova (842-1230), t. I : 842-942 et II : 943-988, éd. Emilio Sáez, Carlos Sáez, Madrid, Universidad de Alcalá de Henares, « Galicia » (1 et 2), 1996-2000.

Colección diplomática del monasterio de Sahagún (857-1230), León, Centro de Estudios e Investigación San Isidoro, « Fuentes y Estudios de Historia Leonesa » (17, 36, 37), t. I : 857-1000, éd. José María Mínguez Fernández, 1977 ; t. II : 1000-1073 et III : 1073-1109, éd. Marta Herrero de la Fuente, 1988.

Colección diplomática medieval de la Rioja (923-1225), t. I : Estudio, t. II : Documentos (923-1168), éd. Ildefonso Rodríguez de Lama, Logroño, Instituto de Estudios Riojanos, « Biblioteca de Temas Riojanos » (26 et 12), 1976-1979 (1992²).

Colección documental de la catedral de Astorga, t. I : 646-1126, éd. Gregoria Cavero Domínguez, Encarnación Martín López, León, Centro de Estudios e Investigación San Isidoro, « Fuentes y estudios de historia leonesa » (77), 1999.

Colección documental del archivo de la catedral de León (775-1230), t. I : 775-952, éd. Emilio Sáez ; t. II : 953-985, éd. Emilio Sáez, Carlos Sáez ; t. III : 986-1031 et IV : 1032-1109, éd. José Manuel Ruiz Asencio, León, Centro de Estudios e Investigación San Isidoro, « Fuentes y estudios de historia leonesa » (41, 42, 43, 44), 1987-1990.

Colección canónica hispana, éd. Gonzalo Martínez Diez (SJ), Felix Rodríguez (SJ), Madrid, CSIC, « Monumenta Hispaniae Sacra, Serie Canónica » (I-V), t. I : Estudio, 1966 ; t. II : Colecciones derivadas, 1976 ; t. III : Concilios griegos y africanos, 1982 ; t. IV : Concilios galos, concilios españoles : primera parte, 1984 ; t. V : Concilios hispanos : segunda parte, 1992.

Collectio maxima conciliorum omnium Hispaniae, éd. José Sáenz de Aguirre (OSB), 6 vol., Rome, 1753-1754 (1re éd., Salamanque, 1686 ; Rome, 1693-1694).

Concile de Coyanza : « La tradición manuscrita del fuero de León y del concilio de Coyanza », éd. Gonzalo Martínez Diez (SJ), in El reino de León en la Alta Edad Media, t. II : Ordenamiento jurídico del reino, éd. Joaquín López Contreras, León, Centro de Estudios e Investigación San Isidoro, « Fuentes y Estudios de Historia Leonesa » (49), 1992, p. 117-188.

Les conciles œcuméniques, éd. Giuseppe Alberigo, t. II-1 : Les Décrets. Nicée I à Latran V, Paris, Cerf, « Le Magistère de l’Église », 1994.

Concilia Galliae, 314-506, éd. Charles Munier, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Series Latina » (148), 1963.

« El concilio compostelano del reinado de Fernando I », éd. Gonzalo Martínez Diez (SJ), Anuario de Estudios Medievales, 1, 1964, p. 121-138.

« Concilio de Husillos de 1088 », éd. Fidel Fita, BRAH, 51, 1907, p. 410-413.

« Concilio de Oviedo », éd. Fidel Fita, BRAH, 38, 1901, p. 114-120.

« El concilio nacional de Burgos », éd. Fidel Fita, BRAH, 48, 1906, p. 387-407.

« El concilio nacional de Palencia en el ano 1100 y el de Gerona en 1101 », éd. Fidel Fita, BRAH, 34, 1894, p. 215-235.

Concilios visigóticos e hispano-romanos, éd. et trad. José Vives, Barcelone-Madrid, CSIC-Instituto Enrique Flórez, 1963.

575

Concilium universale Constantinopolitanum tertium, éd. Rudolf Riedinger, 3 vol., Berlin, W. de Gruyter, « Acta conciliorum eocumenicorum, 2nd ser. » (II, 1-2), 1990-1995.

Conquistadors and Chronicles of Early Medieval Spain, trad. Kennet B. Wolff, Liverpool, Liverpool University Press, 1990 (1999²).

Corpus Antiphonalium Officii, éd. René-Jean Hesbert (OSB), t. I : Manuscripti « cursus romanus », t. II : Manuscripti « Cursus Monastici », Rome, Herder, « Rerum ecclesiasticarum documenta, series major, Fontes » (VII-VIII), Rome, 1963-1965.

Corpus Juris Canonici, éd. Emil Friedberg, Emil Ludwig Richter, 2 vol., Leipzig, B. Tauchnitz, 1879-1881 (fac.-sim., Union (N.J.), The Lauwbook Exchange, 2000).

Crónica de San Juan de la Peña, éd. Antonio Ubieto Arteta, Valence, s.n., « Textos Medievales » (4), 1961.

Cyprien de Carthage (saint), L’unité de l’Église, éd. et trad. Paolo Siniscalco, Paul Mattei et Michel Poirier, Paris, Cerf, « Sources chrétiennes » (500), 2006.

Damase, Lettre : La plus ancienne décrétale : Thèse présentée à la Faculté des Lettres de l’Université de Paris, éd. Ernest Charles Babut, Paris, Société nouvelle de librairie et d’édition, 1904.

Decretales Pseudo-isidorianae et Capitula Angilrami, éd. Paul Hinschius, Leipzig, 1863.

Denys le Petit, Praefatio ad Julianum presbyterum, éd. François Glorie, in Scriptores « Illyrici » Minores, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum Series Latina » (85), 1972.

Diplomatari i escrits literaris de l’abat i bisbe Oliba, éd. Eduard Junyent i Subira, Barcelone, Institut d’Estudis Catalans, « Memòries de la secció històrico-arqueològica » (44), 1992.

Diplomática española del período astur : estudio de las fuentes documentales del regno de las Asturias (718-910), éd. Antonio C. Floriano, t. I : 718-865 et II : 866-910, Oviedo, 1949-1951.

Diversorum patrum sententiae sive Collectio in LXXIV titulos digesta, éd. John T. Gilchrist, Biblioteca Apostolica Vaticana, « Monumenta Juris canonicae, series B » (1), 1973.

The Collection in Seventy-Four Titles : A Canon Law Manual of the Gregorian Reform, trad. John T. Gilchrist, Toronto, Pontifical Institute of Mediaeval Studies, « Mediaeval Sources in Translation » (22), 1980.

Documentación de la Catedral de Burgos, t. I : 804-1183, éd. José Manuel Garrido Garrido, Burgos, J.M. Garrido Garrido, « Fuentes medievales castellano-leonesas » (13), 1983.

Documentación de la catedral de Palencia (1035-1247), éd. Teresa Abajo Martín, Palencia, J.M. Garrido Garrido, « Fuentes medievales castellano-leonesas » (103), 1986.

Documentación del monasterio de San Zoilo de Carrión (1047-1300), éd. Julio A. Pérez Celada, Palencia, « Fuentes medievales castellano-leonesas » (100), 1986.

Documentación del monasterio de Santo Domingo de Silos, t. I : 954-1254, éd. Miguel C. Vivancos Gómez (OSB), Burgos, J.M. Garrido Garrido, « Fuentes medievales castellano-leonesas » (50), 1988.

La documentación del Tumbo A de la catedral de Santiago de Compostela : estudio y edición, éd. Manuel Lucas Álvarez, León, Centro de Estudios e Investigación San Isidoro, « Fuentes medievales castellano-leonesas » (64), 1997.

La documentación pontificia hasta Inocencio III (965-1216), éd. Demetrio Mansilla, Rome, Instituto Español de Estudios Eclesiásticos, « Monumenta Hispaniae Vaticana, sección : Registros » (1), 1955.

Documentos correspondientes al reinado de Ramiro I (1034-1063), éd. Eduardo Ibarra y Rodríguez, Saragosse, « Colección de documentos para el estudio de la historia de Aragón» (1), 1904.

576

Documentos correspondientes al reinado de Sancho Ramírez desde 1063 hasta 1094, t. I, éd. José Salarrullana de Dios, t. II, Documentos particulares, éd. Eduardo Ibarra y Rodríguez, Saragosse, « Colección de documentos para el estudio de la historia de Aragón » (3 et 9), 1907-1913.

Documentos medievais portugueses : documentos régios, Lisbonne, Academia Portuguesa da Historia, t. I : 1095-1185, vol. 1 : Documentos, 1958, vol. 2 : Aditamentos, fontes y índices, 1962, et vol. 3 : Tabuas de fac-simile, 1965.

Documentos medievais portugueses : documentos particulares, t. III : 1101-1115, Lisbonne, Academia Portuguesa da Historia, 1940.

Documentos pontificios referentes a la diócesis de León (siglos XI-XIII), éd. Santiago Domínguez Sánchez, Universidad de León, 2003.

Epistolae pontificum romanorum ineditae, éd. Samuel Loewenfeld, Leipzig, 1885 (Graz, 1959²).

Epistolae Romanorum pontificum genuinae…, éd. Andreas Thiel, t. I : a S. Hilaro usque ad S. Hormisdam, Braunsberg, E. Peter, 1867 (Hildesheim-New York, G. Olms, 1974²).

« El Epítome hispánico. Una colección canónica española del siglo VIII », éd. Gonzalo Martínez Diez (SJ), Miscelanea Comillas [Universidad Pontificia, Santander], 36, 1961, p. 1-90 (étude) et 37, 1962, p. 321-466 (édition).

Eutrope de Valence, Lettres : « La producción literaria de Eutropio de Valencia », éd. Manuel C. Díaz y Díaz, in Anecdota wisigothica I. Estudios y ediciones de textos literarios menores de época visigoda, Salamanque, Universidad de Salamanca, « Acta Salmanticensia, Filosofía y Letras » (XII-2), 1958, p. 9-36 et 123-125 (Addenda).

Florus de Lyon, Flori Lugdunensis carmina, éd. Ernest Dümmler, in MGH, Poetae Latini aevi carolini, t. II, Berlin, 1884, p. 507-566.

El fondo « Instrumenta Miscellanea » del Archivo Vaticano : documentos referentes a España (853-1782), éd. Manuel Milian Boix, Rome, Iglesia Nacional Española, « Publicaciones del Instituto Español de Historia Eclesiástica, Subsidia » (10), 1969.

Frédégaire, Chronique des temps mérovingiens : livre IV et continuations, éd. John Michael Wallace-Hadrill, trad. Olivier Devillers et Jean Meyers, Turnhout, Brepols, « Miroir du Moyen Âge », 2001.

Fuero de León : « La tradición manuscrita del fuero de León y del concilio de Coyanza », éd. Gonzalo Martínez Diez (SJ), in El reino de León en la Alta Edad Media, t. II : Ordenamiento jurídico del reino, éd. Joaquín López Contreras, León, Centro de Estudios e Investigación San Isidoro, « Fuentes y Estudios de Historia Leonesa » (49), 1992, p. 117-188.

Gilo, Vita sancti Hugonis : « Two Studies in Cluniac History, 1049-1126 », éd. Herbert E.J. Cowdrey, in Studi Gregoriani per la storia della « libertas Ecclesiae », t. XI, Rome, 1978, p. 43-109.

Glosas y notas marginales de los manuscritos visigóticos del Monasterio de Santo Domingo de Silos, éd. Miguel C. Vivancos Gómez (OSB), Santo Domingo de Silos, Abadía de Silos, « Studia Silensia » (19), 1996.

Gratien, Decretum, in Corpus Juris Canonici, éd. Emil Friedberg, t. I, Leipzig, 1922².

Grégoire de Tours (saint), Dix livres d’histoire : Historiae, éd. Bruno Krusch et Wilhelm Levison, in MGH, Scriptores rerum merowingicarum, t. I-1, Hanovre, 1885.

Grégoire de Tours (saint), trad. Robert Latouche, Histoire des Francs, 2 vol., Paris, Les Belles Lettres, « Les classiques de l’histoire de France au Moyen Âge », 1963-1965.

577

Grégoire de Tours (saint), Liber de gloria martyrum, éd. Bruno Krusch, in MGH, Scriptores rerum merowingicarum, t. I-2, Hanovre, 1885, p. 484-561.

Grégoire de Tours (saint), trad. angl. Raymond van Dam, Gregory of Tours, Glory of the Martyrs, Liverpool University Press, 1988.

Grégoire le Grand (saint), Dialogues, éd. Adalbert de Vogüe, trad. Paul Antin, 3 vol., Paris, Cerf, « Sources Chrétiennes » (251, 260 et 265), 1978, 1979 et 1980.

Grégoire le Grand (saint), Morales sur Job (I-II), éd. Robert Gillet (OSB), trad. André de Gaudemaris (OSB), t. I, Paris, Cerf, « Sources Chrétiennes » (32bis), 1975.

Grégoire le Grand (saint), Moralia in Iob, éd. Marc Adriaen, 2 vol., Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Series Latina » (143 et 143A), 1979.

Grégoire le Grand (saint), Lettres : Registre des lettres, éd. et trad. Pierre Minard, Paris, Cerf, « Sources Chrétiennes » (370), 1991.

Grégoire le Grand (saint), Lettres : Gregorii I papae. Registrum epistolarum, in MGH, Epistolae, Berlin, t. I, éd. Paul Ewald, 1887, t. II, éd. Ludwig M. Hartmann, 1899.

Grégoire le Grand (saint), Lettres : S. Gregorii Magni Opera, Registrum epistularum, éd. Dag Norberg, t. I : Libri I-VII, t. II : Libri VIII-XIV, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Series Latina » (140-140A), 1982.

Grégoire le Grand (saint), The Letters of Gregory the Great, trad. angl. John R.C. Martyn, t. I (Books 1-4), t. II (Books 5-9) et t. III (Books 10-14), Toronto, Pontifical Institute of Mediaeval Studies, « Medieval Sources in Translation » (40), 2004.

Grégoire le Grand (saint), Règle pastorale (Regula pastoralis), éd. Bruno Judic, Floribert Rommel, Eligius Dekkers, trad. Charles Morel, 2 vol., Paris, Cerf, « Sources chrétiennes » (381-382), 1992.

Grégoire VII, Registre des lettres : Gregorii VII Registrum, éd. Erich Caspar, Das Register Gregors VII., in MGH, Epistolae Selectae, t. II-1 et 2, Berlin, 1920-1923.

Grégoire VII, Lettres : The Epistolae Vagantes of Pope Gregory VII, éd. et trad. Herbert E.J. Cowdrey, Oxford, Clarendon Press, « Oxford Medieval Texts », 1972.

Grégoire VII, Lettres : Quellen und Forschungen zum Urkunden und Kanzleiwesen Papst Gregors VII., éd. Leo Santifaller, t. I (Quellen : Urkunden. Regesten. Facsimilia), Città del Vaticano, Biblioteca apostolica vaticana, « Studi e testi » (190), 1957.

Historia Compostellana, éd. Emma Falque Rey, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis » (70), 1988.

Historia Silense, éd. Francisco Santos Coco, Madrid, « Textos latinos de la Edad Media española, crónicas » (2), 1921 ; éd. Justo Pérez de Urbel (OSB), Atilano González y Ruiz-Zorilla, Madrid, CSIC, « Escuela de Estudios Medievales, Textos » (30), 1959.

Las horas diurnas del Liber horarum de Silos (Cod. Silos, Arch. Monástico, 7), éd. Juan Javier Flores Arcas (OSB), Abadía de Silos, « Studia Silensia » (21), 1997.

« Las Horas vigiliares del oficio monacal hispánico », éd. Jorge M. Pinell (OSB), Liturgica,  3, 1966, p. 197-340.

Hugues de Cluny (saint), Lettre : « Une lettre inédite de saint Hugues, abbé de Cluny, à Bernard d’Agen, archevêque de Tolède (1087) », éd. Marius Férotin (OSB), Bibliothèque de l’École des Chartes, 61, 1900, p. 339-345 ; « Complément de la lettre de saint Hugues, abbé de Cluny, à Bernard d’Agen, archevêque de Tolède », Bibliothèque de l’École des Chartes, 63, 1902, p. 682-686.

Hugues de Cluny (saint), Statuta sancti Hugonis abbatis Cluniacensis pro Alphonso rege Hispaniarum, éd. Herbert E.J. Cowdrey, in « Two Studies in Cluniac History, 1049-1126 », in Studi Gregoriani per la storia della « libertas Ecclesiae », t. XI, Rome, 1978, p. 13-175, p. 159-160.

578

« Los Himnos en honor de Santiago de la liturgia hispánica », éd. Manuel C. Díaz y Díaz, Compostellanum, 11, 1966, p. 457-502 (2e éd. in Manuel C. Díaz y Díaz, De Isidoro al siglo XI : ocho estudios sobre la vida literaria peninsular, Barcelone, El Albir, 1976, p. 235-288).

Hymnodia gotica : die Mozarabischen Hymnen des alt-spanischen Ritus, éd. Clemens Blume, Leipzig, Reislan, « Analecta hymnica medii aevi » (27), 1897 (Frankfort-s/Main, 1961²).

Ildephonse de Tolède (saint), De virginitate perpetua sanctae Mariae confessio : La virginidad perpetua de Santa María, éd. Vicente Blanco García et Julio Campos Ruíz, Madrid, La Editorial Católica, « Biblioteca de Autores Cristianos » (320), « Santos padres españoles » (1), 1971.

Ildephonse de Tolède (saint), De viris illustribus : El « De viris illustribus » de Ildefonso de Toledo, éd. Carmen Codoñer Merino, Salamanque, Universidad de Salamanca, « Acta Salmanticensia, Filosofia y Letras » (65), 1972.

Innocent Ier, Lettre : La lettre du pape Innocent Ier à Décentius de Gubbio, éd. et trad. Robert Cabié, Louvain, 1973.

Inscripciones cristianas de la España romana y visigoda, éd. José Vives, Barcelone, Balmesiana, « Biblioteca histórica de Biblioteca Balmes » (Serie II, vol. 18), 1942 (Barcelone, Balmesiana, 1969²).

Inscripciones medievales de Asturias, éd. Francisco Diego Santos, [Oviedo], Principado de Asturias, 1994.

Inscriptiones christianae urbis Romae septimo saeculo antiquiores, éd. Giovanni-Battista Rossi, Rome, Società romana di storia patria, t. II-1, 1888.

Inscriptiones Hispaniae Christianae, éd. Emil Hübner, 2 vol., Berlin, « Corpus Inscriptionum Latinarum » (II), 1871-1901

Irénée de Lyon (saint), Contre les hérésies, éd. et trad. Adelin Rousseau (OSB), Louis Doutreleau, Paris, Cerf, 10 vol., « Sources chrétiennes » (100, 152, 153, 210, 211, 263, 264, 293 et 294), 1965-1982 (trad. en 1 vol., Cerf, 1991³).

Isidore de Séville (saint), Isidori Hispalensis Chronica, éd. Jose Carlos Martín, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Series Latina » (112), 2003.

Isidore de Séville (saint), Isidori Hispalensis de ecclesiasticis officiis, éd. Christopher M. Lawson, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Series Latina » (113), 1989.

Isidore de Séville (saint), De viris illustribus : El « De viris illustribus » de Isidoro de Sevilla, éd. Carmen Codoñer Merino, Madrid, CSIC, « Theses et Studia Philologica Salmanticensia » (XII), 1964.

Isidore de Séville (saint), De natura rerum : Traité de la nature, éd. Jacques Fontaine, Bordeaux, Féret, « Bibliothèque de l’École des Hautes Études Hispaniques » (28), 1960.

Isidore de Séville (saint), De ortu et obitu Patrum, éd. César Chaparro Gómez, Paris, Les Belles Lettres, 1985.

Isidore de Séville (saint), Étymologies : San Isidoro de Sevilla. Etimologías, [éd. W.M. Lindsay] trad. José Oroz Reta, Manuel A. Marcos Casquero, 2 vol., Madrid, « Biblioteca de Autores Cristianos » (433-434), 1993² (1983¹).

Isidore de Séville (saint), Étymologies : Isidoro di Siviglia, Etimologie o Origini, éd. et trad. it. Angelo Valastro Canale, Turin, UTET, « Classici Latini », 2004.

Isidore de Séville (saint), Étymologies Livre IX, éd. et trad. Marc Reydellet, Paris, Les Belles Lettres, 1984.

Isidore de Séville (saint), Histoire des Goths, des Vandales et des Suèves : Las Historias de los Godos, Vandalos y Suevos de Isidoro de Sevilla, éd. et trad. Cristóbal Rodríguez Alonso, León, Centro de Estudios e Investigación San Isidoro, « Fuentes y Estudios de Historia Leonesa » (13), 1975, p. 167-321.

579

Isidore de Séville (saint), Lettres : The Letters of St. Isidore of Seville, trad. Gordon B. Ford, Amsterdam, A.M. Hakkert, 1970².

Isidore de Séville (saint), Sentences : Isidori Hispalensis Sententiae, éd. Pierre Cazier, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Series Latina » (111), 1998.

Isidore de Séville (saint), Versus : Isidori Hispalensis Versus, éd. José María Sánchez Martín, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Series Latina » (113A), 2000.

Jean Beleth, Summa de ecclesiasticis officiis, éd. Herbert Douteil, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Continuatio Mediaevalis » (41 et 41A), 1976.

Jean de Biclar, Chronique : Juan de Biclaro, obispo de Gerona. Su vida y su obra, éd. Julio Campos, Madrid, CSIC, 1960, p. 75-100 ; Victoris Tunnunensis Chronicon cum reliquiis ex Consularibus Caesaraugustanis et Iohannis Biclarensis Chronicon, éd. Carmen Cardelle de Hartmann, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Series Latina » (173A), 2001, p. 57-83.

Jérôme (saint), Commentaire sur Isaïe : Commentariorum in Esaiam, éd. Marc Adriaen, in S. Hieronymi presbyteri opera, pars I : Opera Exegetica, vol. 2, t. I : libri I-XI, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Series Latina » (73), 1963.

Jotsald, Vita Odilonis : Iotsald von Saint-Claude, Vita des Abtes Odilo von Cluny, éd. Johannes Staub, in MGH, Scriptores rerum germanicarum in usum scholarum, 68, Hanovre, 1999.

Julien de Tolède, De comprobatione sextae aetatis et Historia Wambae, éd. Jocelyn N. Hillgarth, in Sancti Juliani Opera, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Series Latina » (115), 1976, p. 141-212 et 213-255.

Léon le Grand, Sermons, t. IV, trad. René Dolle, Paris, Cerf, « Sources chrétiennes » (200), 1973.

Liber Feudorum Major. Cartulario real que se conserva en el Archivo de la corona de Aragón, éd. Francisco Miquel Rosell, 2 vol., Barcelone, CSIC, « Textos y estudios de la corona de Aragón » (2), 1945.

Liber censuum, éd. Louis Duchesne, Paris, « Bibliothèque des Écoles Françaises d’Athènes et de Rome, 2e série » (VI, 6), 1910.

Liber Comicus sive Lectionarius Missae quo Toletana Ecclesia ante annos mille et ducentos utebatur, éd. Germain Morin (OSB), Maredsous, « Anecdota Maredsolana » (1), 1893.

Liber Commicus, éd. Justo Pérez de Urbel (OSB), Atilano González y Ruiz-Zorilla, 2 vol., Madrid, « Monumenta Hispaniae Sacra, Serie Liturgica » (2-3), 1950-1955.

Liber Diurnus : Studien und Forschungen, éd. Leo Santifaller, Harald Zimmermann, Stuttgart, A. Hiersemann, « Päpste und Papsttum » (10), 1976.

Liber Fidei Sanctae Bracarensis Ecclesiae, éd. Avelino de Jesus da Costa, 2 vol., Braga, Junta Distrital, 1965-1978.

Liber Judicum, éd. Karl Zeumer, in MGH, Leges, sectio I : Leges nationum Germanicarum, t. I : Leges Visigothorum, Hanovre, 1902.

Liber missarum de Toledo y Libros Misticos, éd. José Janini, Tolède, Instituto de Estudios Visigóticos-Mozárabes de Toledo, « Serie litúrgica, fuentes » (III), 1982.

Le Liber Mozarabicus Sacramentorum et les éditions mozarabes, éd. Marius Férotin (OSB), Paris, « Monumenta Ecclesiae Liturgica » (6), 1912 (2e éd. augm. Anthony Ward et Cuthbert Johnson, Rome, Edizioni liturgiche, 1995).

Le Liber Ordinum en usage dans l’Église wisigothique et mozarabe de l’Espagne du ve au xie siècle, éd. Marius Férotin (OSB), Paris, « Monumenta Ecclesiae Liturgica » (5), 1904 (2e éd. augm. Anthony Ward et Cuthbert Johnson, Rome, Edizioni liturgiche, 1996).

580

Liber ordinum episcopal : Cod. Silos, Arch. Monástico, 4, éd. José Janini, Abadía de Silos, « Studia Silensia » (15), 1991.

Liber ordinum sacerdotal : Cod. Silos, Arch. Monástico, 3, éd. José Janini, Abadía de Silos, « Studia Silensia » (7), 1981.

Liber Pontificalis, éd. Louis Duchesne, Paris, De Boccard, 3 vol., 1981².

Liber sancti Jacobi. Codex Calixtinus, éd. Klaus Herbers, Manuel Santos Noia, Santiago de Compostela, Xunta de Galicia, 1998.

Liber Testamentorum ecclesiae Ovetensis, éd. Emiliano Fernández Vallina et al., Barcelone, Moleiro, 1995.

El Liber testamentorum Ovetensis. Estudio fológico y edición, éd. José Antonio Valdés Gallego, Oviedo, Real Instituto de Estudios Asturianos, 1999.

El libro de los Testamentos de la Catedral de Oviedo, éd. Francisco Javier Fernández Conde, Rome, Iglesia Nacional Española, 1971.

Libro de horas de Fernando I de León : edición facsímile do manuscrito 609 (Rés. 1) da Biblioteca Universitaria de Santiago de Compostela, éd. Manuel C. Díaz y Díaz, Serafín Moralejo, María Araceli García Piñeiro, María Virtudes Pardo Gómez, Santiago de Compostela, Xunta de Galicia, 1995.

Licinien de Carthagène, Lettres : Liciniano de Cartagena y sus cartas, éd. José Madoz, Madrid, « Estudios Onienses », 1948.

Livro Preto da Sé de Coimbra, t. I, éd. Avelino de Jesus da Costa, Coïmbre, Arquivo da Universidade, 1977 (1999²).

Lucas de Tuy, Chronicon mundi, éd. Emma Falque, Turnhout, Brepols, « Corpus christianorum, Continuatio Mediaevalis » (74), 2003.

Martin de Braga (saint), De correctione rusticorum, De trina mersione, éd. Claude W. Barlow, in Martini episcopi Bracarensis opera omnia, New Haven, Yale University Press, 1950, p. 159-203 et 251-258.

Martin de Braga (saint) (pseudo), De Pascha, éd. Claude W. Barlow, in Martini episcopi Bracarensis opera omnia, New Haven, Yale University Press, 1950, p. 259-275.

Miscellanea Wisigothica, éd. Juan Gil, Universidad de Sevilla, « Anales de la Universidad Hispalense, Serie : Filosofía y letras » (15), 1972.

El monasterio de San Isidro de Dueñas en la Edad Media, un priorato cluniacense hispano (911-1478). Estudio y colección documental, éd. Carlos M. Reglero de la Fuente, León, Centro de Estudios e Investigación San Isidoro, « Fuentes y estudios de historia leonesa » (106), 2005.

El monasterio de San Pelayo de Oviedo : historia y fuentes, t. I : Colección diplomática (996-1325), éd. Francisco Javier Fernández Conde, Isabel Torrente Fernández, Guadalupe de la Noval Menéndez, Monasterio de San Pelayo, 1978.

« Officia propria Sancti Dominici de Silos ex veteribus codicibus collecta », éd. Miguel C. Vivancos Gómez (OSB), Ecclesia orans, 19, 2002, p. 63-84.

« Officia Silensia : Liber misticus I. Edición y notas [Cod. Londres, British Museum, Ad. 30844] », « Officia Silensia : Liber Misticus II. Edición y notas [Cod. Londres, British Museum, Ad. 30846] », « Officia Silensia : Liber misticus III. Edición y notas [Cod. Londres, British Museum, Ad. 30845] », éd. José Janini, HS, 29, 1976, p. 325-381 ; 30, 1977, p. 331-418 ; 31, 1978-1979, p. 357-465.

« El oficio mozárabe de la Asunción. Edición y notas », éd. José Janini, HS, 28, 1975, p. 5-35.

Oracional visigótico, éd. José Vives, Barcelone, « Monumenta Hispaniae Sacra, Serie litúrgica » (1), 1946.

581

Ordines de celebrando concilio, in MGH, Ordines de celebrando concilio, éd. Herbert Schneider, Hannovre, Hahnsche Buchhandlung, 1996.

Orose, Adversus paganos : Histoires contre les païens, éd. et trad. Marie-Pierre Arnaud-Lindet, 3 vol., Paris, Les Belles Lettres, « Collection des Universités de France, Série latine » (295-297), 1990-1991.

Paenitentialia Hispaniae, éd. Francis Bezler, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Series Latina » (156A), 1998.

Papsturkunden (896-1046), éd. Harald Zimmermann, 3 vol., Wien, Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 1984.

Papsturkunden in Portugal, éd. Carl Erdmann, Berlin, « Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Philologisch-Historische Klasse, Neue Folge » (20-3), 1927 (Vandenhoeck & Ruprecht, 1970²).

Papsturkunden in Spanien. Vorarbeiten zur Hispania Pontificia, éd. Paul Kehr, Berlin, t. I : Katalanien, « Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Philologisch-Historische Klasse, Neue Folge » (18-2), 1926 ; t. II : Navarra und Aragon, « Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen, Philologisch-Historische Klasse, Neue Folge » (22-1), 1928.

Pasionario hispánico (siglos VII-XI), éd. Ángel R. Fábrega Grau, Madrid-Barcelone, CSIC-Instituto P. Enrique Flórez, « Monumenta Hispaniae sacra, Series liturgica » (6), t. I : Estudio, 1953, et t. II : Texto, 1955.

Pasionario hispánico, éd. et trad. Pilar Riesco Chueca, Sevilla, Séville, Universidad de Sevilla, « Filosofia y letras » (131), 1995.

Patrimonio cultural de San Isidoro de León : documentos de los s. X-XIII, éd. María Encarnación Martín López, León, Universidad de León-Cátedra de San Isidoro, 1995.

Paul Diacre, Histoire des Lombards, trad. François Bourgard, Brepols, Turnhout, « Miroir du Moyen Âge », 1994.

Pélage d’Oviedo, Chronique de Sampiro (version interpolée) : Sampiro. Su crónica y la monarquía leonesa en el siglo X, éd. Justo Pérez de Urbel (OSB), Madrid, CSIC, « Estudios » (26), 1952.

Pélage d’Oviedo, Chronique : Crónica del obispo Don Pelayo, éd. Benito Sánchez Alonso, Madrid, 1924.

Portugaliae Monumenta Historica : Diplomata et Chartae, t. I (773-1100), Lisbonne, Academia Scientarum Olisiponensis, 1867.

Prudence, t. IV, Le Livre des couronnes. Dittochaeon. Épilogue, éd. et trad. Maurice Lavarenne, Paris, Les Belles Lettres, « Collection des universités de France », 1951.

Raoul, Vita sancti Adelelmi : « La “vita Adelelmi” de Rodulfo : descripción codicológica y transcripción », éd. Miguel C. Vivancos Gómez (OSB), in Vita Adelelmi. Vida de San Lesmes, éd. Rafael Sánchez Domingo, Burgos, Universidad de Burgos, 2004, p. 111-154.

Raoul Glaber, Histoires, éd. et trad. Mathieu Arnoux, Turnhout, Brepols, « Miroir du Moyen Âge », 1996.

Recueil des chartes de l’abbaye de Cluny, éd. Auguste Bernard et Alexandre Bruel, t. IV : 1027-1090, Paris, Imprimerie Nationale, 1888.

Rodrigo Jiménez de Rada, Historia de rebus Hispanie sive Historia gothica, éd. Juan Fernández Valverde, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Continuatio Medievalis » (72), 1987.

Le sacramentaire grégorien. Ses principales formes d’après les plus anciens manuscrits, éd. Jean Deshusses (OSB), t. I : Le sacramentaire, le supplément d’Aniane, Fribourg, Éditions universitaires, 1971.

582

Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio…, éd. Gian Domenico Mansi [Gabriel Cossart, Philippe Labbé, Niccoló Coleti], 53 t. en 57 vol., Florence, A. Zatta, 1759-1798 (Paris, 1901-1927²).

Sampiro, Chronique, éd. Justo Pérez de Urbel (OSB) et Atilano González y Ruiz-Zorilla, in Historia Silense, Madrid, CSIC, « Escuela de Estudios Medievales, Textos » (30), 1959, p. 159-173.

San Pedro de Eslonza, éd. Aurelio Calvo, Madrid, CSIC-Instituto Enrique Flórez, 1957.

Smaragde de Saint-Mihiel, La Voie royale de Smaragde, éd. et trad. Alain Dubreucq, Mémoire d’Habilitation à Diriger les Recherches inédit, Université de Paris IV-Sorbonne [Paris, Cerf, « Sources Chrétiennes », à paraître].

Synopse der cluniacensischen Necrologien, éd. Joaquim Wollasch, 2 vol., Munich, W. Fink, « Münstersche Mittelalter-Schriften » (39-1 et 2), 1982.

Theodosiani libri XVI cum constitutionibus Sirmondianis et leges novellae ad Theodosianum pertinentes, éd. Theodor Mommsen et Paul Meyer, 3 vol., Berlin, 1905.

O Tombo de Celanova : estudio introductorio, edición e índices (ss. IX-XII), éd. José M. Andrade Cernadas, 2 vol., Santiago de Compostela, Consello da Cultura Galega, « Fontes Documentais para a Historia de Galicia », 1995.

Translatio et Miracula sancti Felicis, éd. Enrique Flórez, in España Sagrada, t. XXXIII, 1781, ap. VIII, p. 439-449, et ap. IX, p. 450-458.

Translatio sancti Isidori, éd. Francisco Santos Coco, in Historia Silense, Madrid, « Textos latinos de la Edad Media española, Crónicas » (2), 1921, p. 93-99.

« El Tumbo de San Julián de Samos (siglos VIII-XII) », éd. Manuel Lucas Álvarez, Liceo Franciscano, 39-40, 1986-1987.

Usuard, Martyrologe : Le Martyrologe d’Usuard. Texte et commentaire, éd. Jacques Dubois (OSB), Bruxelles, Société des Bollandistes, « Subsidia hagiographica » (40), 1965.

Valère du Bierzo, San Valerio. Obras, éd. Ramón Fernández Pousa, Madrid, 1944.

Valère du Bierzo, Poèmes : « El corpus poetico de la herencia literaria de Valerio del Bierzo », éd. Manuel C. Díaz y Díaz, in Anecdota wisigothica I. Estudios y ediciones de textos literarios menores de época visigoda, Universidad de Salamanca, « Acta Salmanticensia, Filosofía y Letras » (XII-2), 1958, p. 89-116.

Vies des Saints Pères de Mérida : Vitas sanctorum Patrum Emeretensium, éd. Antonio Maya Sánchez, Turnhout, Brepols, « Corpus Christianorum, Series Latina » (116), 1992 ; trad. A.T. Fear, Lives of the Visigothic Fathers, Liverpool, Liverpool University Press, « Translated texts for historians » (26), 1997.

Vita sancti Dominici Siliensis : La « Vita Dominici Siliensis » de Grimaldo, éd. Vitalino Valcarcel, Logroño, Instituto de Estudios Riojanos, 1982.

Vita sancti Froilani : S. Froilán de León : estudio crítico-biografico, éd. José González, León, Centro de Estudios e Investigación San Isidoro, 1946.

Vita sancti Fructuosi : La Vida de San Fructuoso de Braga, éd. et trad. Manuel C. Díaz y Díaz, Braga, 1974.

Vita sancti Mantii : San Mancio, culto, leyenda y reliquias. Ensayo de critica hagiografica, éd. et trad. José María Fernández Caton, León, Centro de Estudios e Investigación San Isidoro, « Fuentes y estudios de historia leonesa » (30), 1983.

Yves de Chartres, Correspondance, éd. et trad. Jean Leclercq (OSB), Paris, Belles-Lettres, t. I (1090-1098), « Les classiques de l’histoire de France au Moyen âge », 1949.