Skip to content

Classiques Garnier

Bibliographie

659

Bibliographie

Répertoires dœuvres

Geerard, Maurice, Noret, Jacques, Clavis Patrum Graecorum, Turnhout, Brepols, 1974-2018.

Halkin, François, Bibliotheca Hagiographica Graeca, Bruxelles, Société des Bollandistes, 1957 et Novum auctarium bibliothecae hagiographicae Graecae, Bruxelles, Société des Bollandistes, 1984.

Patrologiae cursus completus, Series Graeca, éd. par Jacques-Paul Migne, Paris, Apud J.-P. Migne, 1857-1866.

Éditions et sources

Éditions

Abū Ma ʿ šar al-Bal ī, De revolutionibus nativitatum, éd. par David Pingree, Leipzig, Teubner, 1968.

Clément de Rome (Ps.), Clementinorum epitomae duae, éd. par Albrecht R. M. Dressel, Lipsiae, J. C. Hinrichs, 1873.

Constantin l Africain, Constantini Africani … posthabendi opera, Bâle, Heinrich Petri, 1536.

Critobule d Imbros, Historiae, éd. par Dieter R. Reinsch, Berlin, New York, De Gruyter, 1983.

Galien, De constitutione artis medicae ad Patrophilum, éd. par Stefania Fortuna, Berlin, Akademie Verlag, 1997.

Germain I er de Constantinople , In Dormitionem B. Mariae, éd. par Jacques-Paul Migne, PG 98, Paris, Apud J.-P. Migne, 1863.

660

Hippocrate, De lAncienne médecine, éd. et trad. par Jacques Jouanna, Paris, Les Belles-Lettres, 1990.

unayn Ibn Is āq, Über die syrischen und arabischen Galen-Übersetzungen, éd. et trad. par Gotthelf Bergsträsser, Leipzig, Brockhaus, 1925 (réimpr. par Kraus Reprint, Nendeln, Lichtenstein, 1966).

unayn ibn Is āq , On his Galen Translations, ed. et trad. par John C. Lamoreaux, Provo, Brigham Young University Press, 2016.

Ibn Abī U aybi ʿ a, Uyūn al-anbāʾ fī tabaqāt al-aibbāʾ, éd. et trad. par Emily Savage-Smith, Simon Swain, Geert Jan van Gelder, Leyde, Boston, Brill, 2020 (édition et traduction anglaise en ligne sur le site de Brill).

Ibn al- Ǧ azzār, Kitāb fī Siyāsat al- ibyān wa-tadbīrihim, éd. par Muammad al-abīb al-Hīlat, Tunis, 1968 (rééd. Bayt al-ikma 2008).

Ibn al- Ǧ azz ār, Kitāb fī al-ma ʿ ida wa-amrā ihā wa-mudāwātihā, éd. par Salmān Qaāya, Bagdad, 1980.

Ibn al- Ǧ azzār, Kitāb al-i ʿ timād fī al-adwiya al-mufrada (The Reliable Book on Simple Drugs), éd. par Fuat Sezgin, Frankfurt-am-Main, Institute for the History of Arabic-Islamic Science, 1985 : édition facsimilé du manuscrit Ayasofya 3564.

Ibn al- Ǧ azz ār, Kitāb fī funūn al- īb wa-l- ʿ itr, éd. par al-Rāī al-Ǧāzī et Fārūq al-ʿAsalī, Tunis, Bayt al-ikma, 2007.

Ibn al- Ǧ azzār, Kitāb fī ibb al-mašāyī wa- if ẓ ṣ i ḥḥ atihim, éd. par al-Rāī al-Ǧāzī et Fārūq al-ʿAsalī, Tunis, Bayt al-ikma, 2009.

Ibn al- Ǧ azzār, Kitāb ibb al-fuqarā ʾ éd. par Salmān Qaāya, Paris, 1984.

Ibn al- Ǧ azzār, Kitāb ibb al-fuqarā ʾ wa-l-masākin, éd. par al-Rāī al-Ǧāzī et Fārūq al-ʿAsalī, Tunis, Bayt al-ikma, 2009.

Zād al-musāfir = Kitāb Zād al-musāfir wa-qūt al- ā ir (Viatique du voyageur). Références données par ordre chronologique :

Ibn al- Ǧ azzār, Zād al-musāfir wa-qūt al- ā ir, éd. par Muammad Suwaysī et al-Rāī al-Ǧāzī, Tunis, Bayt al-ikma, 1986 : livres I-III.

Ibn al- Ǧ azzār, Provisions for the Traveller, and Sustenance for the Resident, éd. par Fuat Sezgin, 2 vol., Frankfurt-am-Main, Institute for the History of Arabic-Islamic Science, 1996 : édition fac-similé à partir du Dresdensis Sächsische Landesbibliothek 209 (t. 1) et SmyrnensisMillî 50/470(26636) (t. II).

Ibn al- Ǧ azz ār, On Sexual Diseases and their Treatment. A Critical Edition of Zād al-musāfir wa-qūt al-āir, Provisions for the Traveller and Nourishment for the Sedentary Book 6, éd. et trad. par Gerrit Bos, Londres, New York, Kegan Paul International, 1997 : livre VI.

Ibn al- Ǧ azzār, Zād al-musāfir wa-qūt al- ā ir, éd. par Muammad Suwaysī, 661al-Rāī al-Ǧāzī, Ǧumʿa Šaya, Fārūq al-ʿĀsalī, 2 vol., Tunis,Bayt al-ikma,1999 : texte intégral.

Ibn al- Ǧ azzār, On Fevers. A Critical Edition of Zād al-musāfir wa-qūt al-āir, Provisions for the Traveller and Nourishment for the Sedentary Book 7, Chapters 1-6, éd. et trad. par Gerrit Bos, Londres, New York, Kegan Paul International, 2000 : livre VII, chapitres 1-6.

Ibn al- Ǧ azzār, Zād al-musāfir wa-qūt al- ā ir, Provisions for the Traveller and Nourishment for the Sedentary, Book 7 (7-30), éd. et trad. par Gerrit Bos, Leyde, Boston, Brill, 2015 : livre VII, chapitres 7-30.

Ibn al- Ǧ azzār, Zād al-musāfir wa-qūt al- ā ir. Provisions for the Traveller and Nourishment for the Sedentary. Books I and II : Diseases of the Head and the Face, éd. et trad. par Gerrit Bos, Fabian Käs, Michael McVaugh, Leyde, Boston, Brill, 2022 : livres I et II.

Ibn Ǧ ul ǧ ul, abaqāt al-aibbāʾ wa-l-ukamāʾ, éd. par Fuʾād Sayyid, Le Caire, Éd. de lInstitut français darchéologie orientale, 1955.

Ibn Māsawayh, Le Livre des axiomes médicaux (Aphorismi), éd. par Gérard Troupeau, Danielle Jacquart, Genève, Droz, 1980.

Jean d Alexandrie, Commentaria in sectum librum Hippocratis Epidemiarum, éd. par Christopher D. Pritchet, Leyde, Brill, 1975.

Jean d Alexandrie, In Hippocratis Epidemiarum librum VI commentarii fragmenta, éd. et trad. par John M. Duffy, Berlin, Akademie Verlag, 1997.

Jean l Archiatre, John the Physicians Therapeutics. A Medical Handbook in Vernacular Greek, éd. par Barbara Zipser, Leyde, Boston, Brill, 2009.

Jean Zacharias Actouarios, Leccellente trattato sulle urine di Avicenna, éd. par Mario Lamagna, Cuenca, Ediciones de la Universidad de Castilla-La Mancha, 2017.

Lapidaires grecs, éd. par Robert Halleux, Jacques Schamp, Paris, Les Belles Lettres, 1985.

Légendes grecques de « Martyres romaines », éd. par François Halkin, Bruxelles, Société des Bollandistes, 1973.

Marcellus de Sidé, Das von der “Kynanthropie” handelnde Fragment des Marcellus von Side, éd. par Wilhelm H. Roscher, Leipzig, S. Hirzel, 1896.

Marino Sanudo, Diarii, éd. Guglielmo Berchet, Nicolò Barozzi, Federico Stefani, 58 vol., Venise, 1879-1903.

Maxime Planude, Epigrammatum Anthologia Palatina : cum Planudeis et appendice nova epigrammatum veterum ex libris et marmoribus ductorum, éd. E. Cougny, 3 vol., Parisiis, Firmin Didot, 1864-1890.

Michel Psellos, Poemata, éd. par Leendert G. Westerink, Stuttgart-Leipzig, Teubner, 1992.

662

Nicéphore de Constantinople, Vie de s. André le Fou, éd. et trad. par Lennart Rydén, 2 vol., Uppsala, Stockholm, Almqvist et Wiksell, 1995.

Nicolas Myrepse, Dynameron, éd. Ilias Valiakos, Heidelberg, Propylaeum, Heidelberg University Library, 2020.

Paul d Égine, Pars altera. Libri V-VII, éd. par Johan Ludvig Heiberg, Berlin, Leipzig, Teubner, 1924.

Physici et medici Graeci minores, éd. par Julius Ludwig Ideler, 2 vol., Berlin, 1841.

Ptolémée, Optique, éd. et trad. par Albert Lejeune, Leyde, New York, Copenhague, Cologne, Brill, 1989.

Rufus d Éphèse , Œuvres, éd. par Charles Daremberg, Charles-Émile Ruelle, Paris, Imprimerie nationale, 1879.

Rufus d Éphèse, Über die Gelbsucht : in arabischer und lateinischer Übersetzung, éd. par Manfred Ullmann, Göttingen, Vandenhoeck & Ruprecht, 1983.

Rufus d Éphèse, On Melancholy, éd. et trad. par Peter Pormann, Tübingen, Mohr Siebeck, 2008.

Sabas, La Vie merveilleuse de saint Pierre dAtroa, éd. et trad. par Vitalien Laurent, Bruxelles, Société des Bollandistes, 1956.

ā ʿ id al-Andalūsī,abaqāt al-umam, éd. par ayā bū ʿAlwān, Beyrouth, Dār al-alīʿa li-al-ibāʿa wa-al-našr, 1985.

Salomon, Testament, éd. par Chester C. McCown, Leipzig, J.C. Hinrichssche Buchhandlung, 1922.

Syméon Seth, Stephanites und Ichnelates, éd. par Lars Olof Sjöberg, Stockholm, Almqvist et Wiksell, 1962.

Syméon Seth, Antirrhétique, éd. et trad. par Marie Cronier, Alessia Guardasole, Antoine Pietrobelli,« Galien en procès à Byzance : lAntirrhétique de Syméon Seth », Galenos. Rivista di filologia dei testi medici antichi, no 9, 2015, p. 71-121.

Synesius, De febribus, éd. par Johann S. Bernard, Amstelædami, Lugduna Batavorum, Gerardus de Groot, Philippus Bonk, 1749.

Sources

Apostolopoulos, Dimitris, Païzi-Apostolopoulou, Machi, ΟιπράξειςτουΠατριαρχείουΚωνσταντινουπόλεως. Επιτομή, παράδοση, σχολιασμός. I. 1454-1498, Athènes, ΕθνικόΊδρυμαΕρευνών, 2013.

Apostolopoulos, Dimitris, Païzi-Apostolopoulou, Machi, ἘπίσημακείμενατοῦΠατριαρχείουΚωνσταντινουπόλεως : τὰσωζόμεναἀπὸτὴνπερίοδο 1454-1498, Athènes, ΕθνικόΙδρυμαΕρευνών, ΚέντροΝεοελληνικώνΕρευνών, 2016.

663

Dietrich, Albert, Dioscurides triumphans. Ein anonymer arabischer Kommentar (Ende 12. Jahrh. n. Ch.) zur Materia medica, 2 vol., Göttingen, Vandenhoeck & Ruprecht, 1988.

Farmacopea economica per uso degli spedali di Firenze, Florence, Cambiagi, 1812 (sans nom dauteur).

Guillou, André, Lemerle, Paul, Svoronos, Nicolas (éd.), Actes de Lavra. Première partie. Des origines à 1204, Paris, Lethielleux, 1970.

Legrand, Émile, Bibliographie hellénique ou description raisonnée des ouvrages publiés en grec par des Grecs aux xve et xvie siècles, 4 vol., Paris, E. Leroux, 1885 (vol. 1-2), J. Maisonneuve, 1903 (vol. 3)., E. Guilmoto, 1906 (vol. 4).

Mattei, Santi, Ragionamento intorno allantica chiesa del Carmine di Firenze con una succinta notizia dello stato suo presente, Firenze, A. Giuntini, 1869.

Omont, Henri, Missions archéologiques françaises en Orient aux xviie et xviiie siècles, 2 vol., Paris, Imprimerie nationale, 1902.

Sathas, Constantin N., Documents inédits relatifs à lhistoire de la Grèce au Moyen Âge, 9 vol., Paris, Maisonneuve et Cie éditeurs, 1880-1890.

Schreiner, Peter, Die byzantinischen Kleinchroniken, 3 vol., Vienne, Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 1975-1979.

Études

ʿ Ammār, Sleim, Ibn Al Jazzar et lécole médicale de Kairouan, Ben Arous, Imprimerie principale, 1994.

Andrés, Gregorio de, « Una venta desconocida de códices griegos hecha por Andrés Darmario en España en 1587 », La Ciudad de Dios, no 178, 1965, p. 118-127.

Argyriou, Astérios, « Perceptions de lIslam et traductions du Coran dans le monde grec byzantin », Byzantion, no 75, 2005, p. 25-69.

Atsalos, Basile, « Termes byzantins relatifs à la décoration », I manoscritti greci tra riflessione e dibattito. Atti del V Colloquio Internazionale di paleografia greca (Cremona, 4-10 ottobre 1998), éd. G. Prato, 3 vol., Firenze, Gonnelli, 2000, vol. 2, p. 445-511.

Baneth, David Z. H., « A Doctors Library in Egypt at the Time of Maimonides », Tarbiz, no 30, 1960-1961, p. 161-185.

Bardi, Alberto, Persische Astronomie in Byzanz. Ein Beitrag zur Byzantinistik und zur Wissenschaftsgeschichte, Munich, Utzverlag, 2020.

664

Barreca, Silvana M. (éd.), Biblioteca centrale della Regione Siciliana, Florence, Nardini, 1992.

Bennett, David, « Three Xenon Texts », Medicina nei secoli. Arte e scienza, vol. 11, no 3, 1999, p. 507-519.

Bennett, David, Medicine and Pharmacy in Byzantine Hospitals. A Study of the Extent Formulary, Londres, New York, Routledge, 2017.

Bergsträsser, Gotthelf, Neue Materialien zu unain ibn Isāqs Galen-Bibliographie, Leipzig, Deutsche Morgenländische Gesellschaft, 1932.

Bernasconi, Angelo, « Un gruppo di codici greci bolognesi provenienti dalla biblioteca del Sultano Mustafà I », Scriptorium, vol. 60, no 2, 2006, p. 254-268.

Bick, Josef, Die Schreiber der Wiener griechischen Handschriften, Wien, Verlag E. Strache, 1920.

Bouras-Vallianatos, Petros, « Enrichment of the Medical Vocabulary in the Greek-Speaking Medieval Communities of Southern Italy : the Lexica of Plant Names », Life Is Short, Art Long. The Art of Healing in Byzantium. New Perspectives, éd. Brigitte Pitarakis, Gülru Tanman, Istanbul Research Institute, Istanbul, 2018, p. 155-183.

Bouras-Vallianatos, Petros, Innovation in Byzantine Medicine. The Writings of John Zacharias Aktouarios (c.1275-c.1330), Oxford, Oxford University Press, 2020.

Bouras-Vallianatos, Petros, « Cross-cultural Transfer of Medical Knowledge in the Medieval Mediterranean : The Introduction and Dissemination of Sugar-based Potions from the Islamic World to Byzantium », Speculum, vol. 96, no 4, 2021, p. 963-1008.

Burnett, Charles, « The Legend of Constantine the African », Micrologus, no 21, 2013, p. 277-294.

Burnett, Charles, « Antioch as a Link between Arabic and Latin Culture in the Twelfth and Thirteenth Centuries », Occident et Proche-Orient : contacts scientifiques au temps des croisades. Actes du colloque de Louvain-la-Neuve, 24 et 25 mars 1997, éd. Anne Tihon, Isabelle Draelants, Baudouin van den Abeele, Turnhout, Brepols, 2000, p. 1-78 (article repris avec corrections dans C. Burnett, Arabic into Latin in the Middle Ages : The Translators and their Intellectual and Social Context, Farnham, Burlington, Ashgate Variorum, 2009, Article IV).

Büttgen, Philippe, Libera, Alain de, Rashed, Marwan, Rosier-Cattach, Irène, Les Grecs, les Arabes et nous : enquête sur lislamophobie savante, Paris, Fayard, 2009.

Camarda, Nicolò, « Raccolta di scritti riguardanti la medicina. Manoscritto greco della biblioteca nazionale di Palermo », Archivio storico siciliano, no 8 (n.s.), 1883, p. 138-148.

665

Canart, Paul, « Les manuscrits copiés par Emmanuel Provataris (1546-1570 environ). Essai détude codicologique », Mélanges Eugène Tisserant, 7 vol., Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, 1964, vol. 6, p. 173-287 [repris dans Études de paléographie et de codicologie, 2 vol., Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, 2008, vol. 1, p. 33-165].

Canart, Paul, « Le livre grec en Italie méridionale sous les règnes normand et souabe. Aspects matériels et sociaux », Scrittura e civiltà, no 2, 1978, p. 103-162.

Capone Ciollaro, Maria, « Un ricettario medico attribuito a Giovanni Archiatra », Ecdotica e ricezione dei testi medici greci. Atti del V Convegno Internazionale. Napoli, 1-2 ottobre 2004, éd. Véronique Boudon-Millot, Antonio Garzya, Jacques Jouanna, Naples, M. DAuria, 2006, p. 213-230.

Cardinali, Giuseppe, Inventari di manoscritti greci della Biblioteca Vaticana sotto il pontificato di Giulio II (1503-1513), Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, 2015.

Cassin, Matthieu, Cronier, Marie, « Du Prodrome de Pétra à la Sainte-Trinité de Chalki. Jean le Jeûneur, Georges Doukas Nestongos et lhistoire du Prodrome après 1453 », Revue des études byzantines, no 76, 2018, p. 5-71.

Cataldi Palau, Annaclara, « Les vicissitudes de la collection de manuscrits grecs de Guillaume Pellicier », Scriptorium, vol. 40, no 1, 1986, p. 32-53.

Cataldi Palau, Annaclara, « Les copistes de Guillaume Pellicier, évêque de Montpellier (1490-1567) », Scrittura e civiltà, no 10, 1986, p. 199-237.

Cataldi Palau, Annaclara, « La biblioteca del cardinale Giovanni Salviati. Alcuni nuovi manoscritti greci in biblioteche diverse della Vaticana », Scriptorium, vol. 49, no 1, 1995, p. 60-95.

Cataldi Palau, Annaclara, Gian Francesco dAsola et la tipografia aldina. La vita, le edizioni, la biblioteca dellAsolano, Gênes, SAGEP, 1998.

Chandelier, Joël, Avicenne et la médecine en Italie : le Canon dans les universités, 1200-1350, Paris, Honoré Champion, 2017.

Chatzopoulou, Venetia, « Létude de la production manuscrite dun copiste de la Renaissance au service de lhistoire des textes : le cas du Crétois Zacharie Calliergis », Revue dhistoire des textes, no 7, 2012, p. 1-36.

Chatzopoulou, Venetia, « ΔύοἄγνωσταἰατρικὰχειρόγραφαμὲἔργατοῦΝικολάουΒελισδονίτη », ὍσιοςΕὐγένιοςΑἰτωλὸςκαὶαἱΣχολαὶτῶνἈγράφωνκατὰτὴνΤουρκοκρατίαν, Καρπενήσιον, 7-9 Ὀκτωβρίου 2011, éd. Panagiotis Vlachos, 2 vol., Athènes, ΣύνδεσμοςΕὐγένιοςΑἰτωλός, 2014, vol. 1, p. 573-581.

Chatzopoulou, Venetia, « ἰατρὸςΝικόλαοςἱερόπαιςΒελισδονίτης : νέαστοιχεῖαγιὰτὸἔργοτου », in ΠανελλήνιοἘπιστημονικόΣυνέδριο : ΛαϊκήΙατρικὴκαιΙατρικήΕπιστήμη. ΣχέσειςΑμφίδρομες, Αθῆνα, 7-11 Μαρτίου2012, éd. Kyriaki Chrusou-Charatza, 2 vol., Athènes, ΕθνικόΤυπογραφείο, 2018, vol. 2, p. 17-32.

666

Chérif, Ahmed, Histoire de la médecine arabe en Tunisie. Thèse pour le doctorat de luniversité de Bordeaux mention « médecine » présentée et soutenue publiquement le 22 janvier 1908, Bordeaux, Imprimerie moderne – A. Destout aîné et Cie, 1908.

Cortés Arrese, Miguel, Pérez Martín, Inmaculada, Lecturas de Bizancio. El legado escrito de Grecia en España, Madrid, Biblioteca Nacional, 2008.

Costomiris, Georges A., « Études sur les écrits inédits des anciens médecins grecs. Troisième série : Alexandre (sophiste et roi), Timothée, Léon le philosophe, Théophane Nonnos, les Éphodes », Revue des études grecques, t. 4, fasc. 14, Paris, 1891, p. 101-110.

Cronier, Marie, « Quelques aspects de lhistoire du texte du De materia medica de Dioscoride : forme originelle, remaniements et révisions à Constantinople aux xe-xie siècles », Ecdotica e ricezione dei testi medici greci. Atti del V Convegno Internazionale. Napoli, 1-2 ottobre 2004, éd. Véronique Boudon-Millot, Antonio Garzya, Jacques Jouanna, Naples, M. DAuria, 2006, p. 43-65.

Cronier, Marie, Recherches sur lhistoire du texte du De materia medica de Dioscoride, thèse de doctorat soutenue à lÉcole pratique des hautes études (Paris) en décembre 2007, 3 vol. (dactylographiée).

Cronier, Marie, « La production de manuscrits scientifiques dans latelier de Michel Apostolis : lexemple du De materia medica de Dioscoride », The Legacy of Bernard de Montfaucon : Three Hundred Years of Studies on Greek Handwriting, éd. Antonio Bravo García, Inmaculada Pérez Martín, Turnhout, Brepols, 2010, p. 463-472.

Cronier, Marie, « Comment Dioscoride est-il arrivé en Occident ? À propos dun manuscrit byzantin, de Constantinople à Fontainebleau », ΝέαῬώμη. Rivista di ricerche bizantinistiche, no 10, 2013, p. 185-209.

Cronier, Marie, Pietrobelli, Antoine, « Arabic Galenism from Antioch to Byzantium : Ibn Bulān and Symeon Seth », Mediterranea. International Journal on the Transfer of Knowledge, no 7, 2022, p. 281-315.

D Agostino, Pietro, Théodore Abu Qurrah : opuscules théologiques : introduction, édition critique, traduction et commentaire historique et doctrinal (thèse dactylographiée soutenue à Sorbonne-Université en novembre 2019).

D Aiuto, Francesco, Vian, Paolo, Guida ai fondi manoscritti, numismatici, a stampa della Biblioteca Vaticana, I. Dipartimento manoscritti, Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, 2011.

Daremberg, Charles, « Recherches sur un ouvrage qui a pour titre Zad el-Mouçafir, en arabe, Ephodes, en grec, Viatique, en latin, et qui est attribué, dans les textes arabes et grecs, à Abou Djafar et, dans le texte latin, à Constantin », Archives des missions littéraires et scientifiques, no 2, Paris, 1851, p. 490-527 (repris dans Notices et extraits des manuscrits médicaux grecs, latins 667et français des principales bibliothèques dEurope. Première partie. Manuscrits grecs dAngleterre, Paris, 1853, p. 63-100).

Daremberg, Charles, Notices et extraits des manuscrits médicaux grecs, latins et français des principales bibliothèques dEurope. Première partie. Manuscrits grecs dAngleterre, Paris, 1853.

Degni, Paola, « Tra Gioannicio e Francesco Zanetti. Manoscritti restaurati presso la Biblioteca Medicea Laurenziana », Oltre la scrittura. Variazioni sul tema per Guglielmo Cavallo, éd. D. Bianconi, L. Del Corso, Paris, Centre détudes byzantines, néo-helléniques et sud-est européennes, École des hautes études en sciences sociales, 2008, p. 289-302.

De Leemans, Pieter (éd.), Translating at the Court : Bartholomew of Messina and Cultural Life at the Court of Manfred, King of Sicily, Louvain, Leuven University Press, 2014.

Devreesse, Robert, « Pour lhistoire des manuscrits du fonds Vatican grec », Collectanea Vaticana in honorem Anselmi M. Card. Albareda edita, 2 vol., Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, 1962, vol. 1, p. 315-336.

Devreesse, Robert, Le fonds grec de la Bibliothèque Vaticane des origines à Paul V, Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, 1965.

Dugat, Gustave, « Études sur le traité de médecine dAbou Djàfar Ahmad intitulé : زاد المسافر – Zad al-Moçafir, “La Provision du voyageur” », in Journal Asiatique 5e série, t. I, avril-mai 1853, p. 289-353.

Dunlop, Douglas M., « The Arabic Manuscripts of the Academia das Ciências de Lisboa », Actas del primer Congreso de estudios árabes e islámicos (Cordóba, 1962), Madrid, Comite Permanente del Congreso de estudios árabese islámicos, 1964, p. 285-291.

Elia, Erika, Libri greci nella Biblioteca Nazionale Universitaria di Torino. I manoscritti di Andreas Darmarios, Florence, Edizioni dellOrso, 2014.

Falkenhausen, Vera von, « Reggio bizantina e normanna », Calabria bizantina : testimonianze darte e strutture di territori, Catanzaro, Rubbettino, 1991, p. 249-282.

Faraggiana di Sarzana, Chiara, « Lo Iatrosophion della Biblioteca Universitaria di Bologna : il ms. 3632 », In BUB. Ricerche e cataloghi sui fondi della Biblioteca Universitaria di Bologna, vol. 2, 2010, p. 9-13.

Farina, Luca, « The Greek Fragments of the Works of Māšāʾallah Ibn Aarī », Mediterranea. International Journal on the Transfer of Knowledge, no 7, 2022, p. 225-279.

Ferrari, Giovanna, Lesperienza del passato :Alessandro Benedetti filologo e medico umanista, Florence, L. S. Olschki, 1996.

Franklin, Alfred, Les Anciennes bibliothèques de Paris, 3 vol., Paris, Imprimerie impériale, 1867-1873, vol. 2, 1870.

668

Freudenthal, Gad, « Les sciences dans les communautés juives médiévales de Provence : leur appropriation, leur rôle », Revue des études juives, vol. 152, no 1, 1993, p. 29-136.

Förstel, Christian, « Manuel le Rhéteur et Origène : note sur deux manuscrits parisiens », Revue des études byzantines, no 57, 1999, p. 245-254.

Fryde, Edmund B., Greek Manuscripts in the Private Library of the Medici 1469-1510, 2 vol., Aberystwyth, National Library of Wales, 1996.

Gabrieli, Giuseppe, « Il “Zâd al Musâfir” di Ibn al Gazzâr in un ms. greco Corsiniano (Ἐφόδιατοῦἀποδημοῦντος) », Rendiconti della Reale Accademia dei Lincei, Classe di scienze morali, storiche e filologiche, vol. 5, no 14, 1905, p. 29-50.

García Bueno, Carmen, El copista griego Jacobo Diasorino (s. XVI) : estudio paleográfico y codicológico de sus manuscritos. (thèse de doctorat soutenue en 2017 à lUniversité Complutense de Madrid, disponible en ligne au lien suivant : https://hdl.handle.net/20.500.14352/22747 [consulté le 18/08/2023]).

Gaspari, Anna, Il copista Camillo Zanetti alias Camillus Venetus. Studio paleografico e codicologico (thèse de doctorat soutenue en 2002 à lUniversité La Sapienza de Rome [dactylographiée]).

Gaspari, Anna, « Francesco Zanetti stampatore, copista e instaurator du manoscritti greci », Τοξότης. Studies for Stefano Parenti, éd. Daniel Galadza, Nina Glibetić, Gabriel Radle, Grottaferrata, Monastero Esarchico, 2010, p. 155-175.

Giacomelli, Ciro, « Leggere Aristotele al Concilio : note sul Marc. gr. 205 e i suoi copisti », Text in Change : Greek Transmission and Latin Reception of Aristotles Works, éd. Juan Jesús Valverde Abril et Paraskevi Gatsioufa, Florence, SISMEL-Edizioni del Galluzzo, (à paraître).

Glynias, Joe, « Reconstructing Middle Byzantine Arabo-Greek Astrology from Later Greek Manuscripts », Mediterranea. International Journal on the Transfer of Knowledge, no 7, 2022, p. 183-224.

Gouguenheim, Sylvain, Aristote au Mont-Saint-Michel : les racines grecques de lEurope chrétienne, Paris, Seuil, 2008.

Green, Monica, « Constantine the African », Medieval Science, Technology, and Medicine : an Encyclopedia, éd. Thomas Glick, Steven J. Livesey, Faith Wallis, Londres, Routledge, 2005, p. 145-147.

Grendler, Marcella, « The Library of Gian Vincenzo Pinelli (1535-1601) », Renaissance Quarterly, vol. 33, no 3, 1980, p. 386-416.

Griffith, Sidney H., « Some Unpublished Arabic Sayings Attributed to Thedore Abu Qurrah », Le Muséon, no 92, 1979, p. 29-35.

Gutas, Dimitri, Greek Thought, Arabic Culture : the Graeco-Arabic Translation Movement in Baghdad and Early ʿAbbāsid Society (2nd-4th/8th-10th Centuries), Londres, New York, Routledge, 1998.

669

Gutas, Dimitri, « A New “Edition” of unayns Risāla », Arabic Sciences and Philosophy, vol. 28, no 2, 2018, p. 279-284.

Hannick, Christian, Schmalzbauer, Gudrun, « Die Synadenoi. Prosopographische Untersuchung zu einer byzantinischen Familie », Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik, no 25, 1976, p. 125-161.

Harlfinger, Dieter, Specimina griechischer Kopisten der Renaissance, I. Griechen des 15. Jahrhunderts, Berlin, Nikolaus Mielke, 1974.

Haskins, Charles H., Studies in the History of Medieval Science, Cambridge, Harvard University Press, 1924.

Hobson, Anthony, « The iter italicum of Jean Matal », Studies in Book Trade in Honour of Graham Pollard, Oxford, Oxford Bibliographical Society, 1975, p. 33-61.

Hobson, Anthony, Renaissance Book Collecting. Jean Grolier and Diego Hurtado de Mendoza, the Books and Bindings, Cambridge, New York, Melbourne, Cambrudge University Press, 1999.

usayn, ʿĀdil, Ibn al-Ǧazzār al-Qayrawānī : sīratuhu, muʼallafātuhu, ǧuhūduhu fī al-ibb wa-al-aydala, Bagdad, Ǧāmiʻa Baġdād, Markaz iʼ al-turā al-ʻilmī al-ʻarabī, 1989.

Ieraci Bio, Anna Maria, « La medicina greca dello Stretto (Filippo Xeros ed Eufemio Siculo) », La cultura scientifica e tecnica nellItalia meridionale bizantina. Atti della sesta Giornata di studi bizantini Arcavacata di Rende, 8-9 febbraio 2000, éd. Filippo Burgarella, Anna Maria Ieraci Bio, Soveria Manelli, Rubbettino, 2006, p. 109-123.

Ieraci Bio, Anna Maria, « La redazione greca inedita duna “quaestio” salernitana », La science médicale antique. Nouveaux regards. Études réunies en lhonneur de Jacques Jouanna, éd. Véronique Boudon-Millot, Alessia Guardasole, Caroline Magdelaine, Paris, Beauchesne, 2008, p. 249-273.

Impellizzeri, Salvatore, « Bartolomeo da Messina », Dizionario Biografico degli Italiani, no 6, 1964.

Ingalis, Kasia, Pandimiglio, Adriano, « Il restauro del manoscritto 3632 », In BUB. Ricerche e cataloghi sui fondi della Biblioteca Universitaria di Bologna, no 2, 2010, p. 64-72.

Iskandar, Albert Z., « An Attempted Reconstruction of the Late Alexandrian Medical Curriculum », Medical History, no 20, 1976, p. 235-258.

Jackson, Donald F., « The Greek Manuscripts of Jean Hurault de Boistaillé », Studi Italiani di filologia classica, 4e sér., vol. 2, no 2, 2004, p. 209-252.

Jackson, Donald F., « Colbert Manuscript Bindings 1679-1683 », Codices manuscripti, no 76-77, février 2011, p. 51-59.

Jacquart, Danielle, « Remarques préliminaires à une étude comparée des traductions médicales de Gérard de Crémone », Traductions et traducteurs au Moyen Âge. Actes du colloque international du CNRS organisé à Paris, Institut 670de recherche et dhistoire des textes, les 26-28 mai 1986, éd. G. Contamine, Paris, Éditions du CNRS, 1989, p. 109-118.

Jacquart, Danielle, « La place dIsaac Israéli dans la médecine médiévale », Vesalius, vol. 4 (no spécial), 1998, p. 19-27.

Jacquart, Danielle, « Constantinus Africanus », Encyclopaedia of Islam, THREE, éd. Kate Fleet et al., 2011 [version en ligne].

Jacquart, Danielle, Micheau, Françoise, La Médecine arabe et lOccident médiéval, Paris, Maisonneuve et Larose, 1996 (réimpr. de lédition de 1990).

Käs, Fabian, « Eine neue Handschrift von unain ibn Isāqs Galenbibliographie », Zeitschrift für Geschichte der arabisch-islamischenWissenschaften, no 19, 2010-2011, p. 135-193.

Kwakkel, Eric, Newton, Francis, Medicine at Monte Cassino : Constantine the African and the Oldest Manuscript of his Pantegni, Turnhout, Brepols, 2019.

Labbé, Philippe, Nova bibliotheca, Paris, Jean Henault, 1653.

Lamagna, Mario, « Per ledizione del De urinis attribuito ad Avicenna : studio complessivo della tradizione manoscritta », Revue dhistoire des textes, no 6, 2011, p. 27-59.

Lamoreaux, John C., « An Unedited Tract against the Armenians by Theodore Abu Qurrah », Le Muséon, no 105, 1992, p. 327-341.

Legature di pregio della Biblioteca centrale della Regione siciliana, Palermo, Regione siciliana, Assessorato dei beni culturali e ambientali e della pubblica istruzione, 2002 (sans nom dauteur).

Lieberknecht, Sieglinde, Die Canones des Pseudo-Mesue. Eine mittelalterliche Purgantien-Lehre. Übersetzung und Kommentar, Stuttgart, Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft, 1995.

Lilla, Salvatore, I manoscritti Vaticani greci. Lineamenti di una storia del fondo, Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, 2004.

Lucà, Santo, « I Normanni e la “Rinascita” del sec. XII », Archivio storico per la Calabria e la Lucania, no 60, 1993, p. 1-91.

Lucà, Santo, « Testi medici e tecnico-scientifici del Mezzogiorno greco », La produzione scritta e scientifica nel mediœvo : libro e documento tra scuole e professioni, éd. Giuseppe de Gregorio, Maria Galante, Spoleto, 2012, p. 551-606.

Macé, Caroline, « Édition dun fragment Contre les astronomes contenant une contribution à la théorie des quatre humeurs et des tempéraments », Fate, Providence and Moral Responsability in Ancient, Medieval and Early Modern Thought, éd. Pieter DHoine, Gerd Van Riel, Louvain, Leuven University Press, 2014, p. 357-382.

Mandalà, Giuseppe, « Written Culture(s) in Islamic Sicily (827-1091) », Multilingual and Multigraphic Documents and Manuscripts of East and West, éd. G. Mandalà, I. Pérez Martín, Piscataway, 2018, p. 123-158.

671

Marchetti, Francesca, « Un manoscritto “senza pari” : le illustrazioni », In BUB. Ricerche e cataloghi sui fondi della Biblioteca Universitaria di Bologna, no 2, 2010, p. 41-63.

Martinelli Tempesta, Stefano, « Trasmissione di testi greci esametrici della Roma di Niccolò V. Quattro codici di Demetrio Xantopulo e una lettera di Bessarione a Teodoro Gaza », Segno e testo, no 13, 2015, p. 271-350.

Martínez Manzano, Teresa, « Criterios gráficos y extragráficos para la identificación de los manuscritos del último lote de Antonio Eparco », Manuscritos griegos en España y su contexto europeo, éd. Felipe G. Hernández Muñoz, Madrid, Dykinson, 2016, p. 251-278.

Martínez Manzano, Teresa, « Las encuadernaciones de los códices griegos del Escorial », Scriptorium, vol. 70, no 2, 2016, p. 253-284.

Martínez Manzano, Teresa, « La biblioteca manuscrita griega de Diego Hurtado de Mendoza : problemas y prospectivas », Segno e testo, no 16, 2018, p. 315-433.

Masullo, Rita, « Sul Περὶσφυγμῶν attribuito a Mercurio Monaco », Ecdotica e ricezione dei testi medici greci. Atti del V Convegno Internazionale. Napoli, 1-2 ottobre 2004, éd. Véronique Boudon-Millot, Antonio Garzya, Jacques Jouanna, Naples, M. DAuria, 2006, p. 335-346.

Mavroudis, Emilios, Kotzabassi, Sophia, « Μίαβυζαντινήιατρικήεπιστολήγιατηθεραπείατηςποδάγρας », Ἑλληνικά, no 57, 2007, p. 271-317.

Mavroudi, Maria, A Byzantine Book on Interpretation. The Oneirocriticon of Achmet and Its Arabic Sources, Leyde, Boston, Cologne, Brill, 2002.

Mercati, Giovanni, « Filippo Xeros Reggino, Giovanni Alessandrino iatrosofista e altri nel codice Vaticano degli Ephodia », Notizie varie di antica letteratura medica e di bibliografia, Rome, Tipografia Poliglotta Vaticana, 1917, p. 9-41.

Mercati, Giovanni, « I codici Vaticano latino 3122 e greco 1411 (in fine a Giovanni Tortelli cooperatore di Niccolò V nel fondare la Bibliotheca Vaticana, di Girolamo Mancini) », Archivio storico italiano, vol. 68, no 2, 1920, p. 269-282 (repris dans G. Mercati, Opere minori IVO, Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, p. 154-168).

Micheau, Françoise, « La connaissance dIbn al-Ǧazzār, médecin de Kairouan, dans lOrient arabe », Arabica, vol. 43, no 3, 1996, p. 385-405.

Miguet, Thibault, « Premiers jalons pour une étude complète de lhistoire du texte grec du Viatique du voyageur (Ἐφόδιατοῦἀποδημοῦντος) dIbn al-Ǧazzār », Revue dhistoire des textes, no 12 (n. s.), 2017, p. 59-105.

Miguet, Thibault, « A Hitherto Unknown Greek Translation of Al-Majūsīs Kāmil ināʿa al-ibbiyya Discovered on MS Paris, Bibliothèque Nationale de France, suppl. gr. 638 : A Preliminary Study », Mediterranea. International Journal on the Transfer of Knowledge, no 7, 2022, p. 317-345.

672

Miguet, Thibault, « La traduction grecque du Viatique du voyageur dIbn al-Ǧazzār et lune de ses révisions à lépoque paléologue », Translation Activity in Late Byzantine World. Contexts, Authors, and Texts, éd. P. Ch. Athanasopoulos, Berlin, Boston, De Gruyter, 2022, p. 125-143.

Miguet, Thibault, « Deux nouveaux témoins fragmentaires du De constitutione artis medicae ad Patrophilum de Galien », à paraître.

Miguet, Thibault, « Un nouveau témoin dAncienne médecine dHippocrate (Vaticanus gr. 2256, xive siècle) : entre histoire des textes et histoire des livres. », à paraître.

Miller, Timothy S., « Byzantine Hospitals », Dumbarton Oaks Papers, no 38, 1984, p. 53-63.

Miller, Timothy S., « Byzantine Physicians and their Hospitals », Medicina nei secoli. Arte e scienza, vol. 11, no 3, 1999, p. 323-335.

Mineva, Evelina, ΤουμνογραφικόέργοτουΜάρκουΕυγενικού, Athènes, ΕκδόσειςΚανάκη, 2004.

Minio-Paluello, Lorenzo, « Note sullAristotele latino medievale, IV. La tradizione semitico-latina del testo dei “Secondi Analitici” », Rivista di filosofia neo-scolastica, no 43, 1951, p. 97-124 (repris dans L. Minio-Paluello, Opuscula. The Latin Aristotle, Amsterdam, Hakkert, 1972, p. 127-154).

Mondrain, Brigitte, « Copistes et collectionneurs de manuscrits grecs au milieu du xvie siècle : le cas de Johann Jakob Fugger dAugsbourg », Byzantinische Zeitschrift, no 84-85, 1992, p. 354-390.

Mondrain, Brigitte, « Les signatures de cahiers dans les manuscrits grecs », Recherches de codicologie comparée. La composition du codex au Moyen Âge, en Orient et en Occident, éd. P. Hoffmann, Paris, Presses de lÉcole normale supérieure, 1998, p. 21-48.

Mondrain, Brigitte, « Nicolas Myrepse et une collection de manuscrits médicaux de la première moitié du xive siècle », I testi medici greci : tradizione e ecdotica. Atti del III convegno internazionale, Napoli 15-18 ottobre 1997, éd. A. Garzya, J. Jouanna, Naples, M. DAuria, 1999, p. 403-418.

Mondrain, Brigitte, « Les Éparque, une famille de médecins collectionneurs de manuscrits aux xve-xvie siècles », The Greek Script in the 15th and 16th Centuries (International Symposium of the National Hellenic Research Foundation, Athens, 18-20 October 1996), Athènes, ΕθνικόΊδρυμαΕρευνών, 2000, p. 145-163.

Mondrain, Brigitte, « Lancien empereur Jean VI Cantacuzène et ses copistes », Gregorio Palamas e oltre. Studi e documenti sulle controversie teologiche del xiv secolo bizantino, éd. A. Rigo, Firenze, Leo S. Olschki editore, 2004, p. 249-296.

Mondrain, Brigitte, « Les manuscrits grecs de médecine », La médecine grecque antique. Actes du 14e colloque de la Villa Kérylos à Beaulieu-sur-Mer les 10 et 67311 octobre 2003, éd. J. Jouanna, J. Leclant, Paris, Académie des Inscriptions et Belles Lettres, 2004, p. 267-285.

Mondrain, Brigitte, « Parisinus gr. 2210 », Les manuscrits grecs datés des xiiie et xive siècles conservés dans les bibliothèques publiques de France. II, Première moitié du xive siècle, éd. P. Géhin, M. Cacouros, C. Förstel, M.-O. Germain, P. Hoffmann, C. Jouanno, B. Mondrain, Paris, Turnhout, Bibliothèque nationale de France, Institut de recherche et dhistoire des textes, Brepols, 2005, p. 34-36.

Mondrain, Brigitte, « Lire et copier Hippocrate – et Alexandre de Tralles – au xive siècle », Ecdotica e ricezione dei testi medici greci. Atti del V Convegno Internazionale. Napoli, 1-2 ottobre 2004, éd. Véronique Boudon-Millot, Antonio Garzya, Jacques Jouanna, Naples, M. DAuria, 2006, p. 359-410.

Mondrain, Brigitte, « Philologie grecque », Annuaire de lÉcole pratique des hautes études (EPHE), Section des sciences historiques et philologiques, no 147, 2016, p. 55-58 (en ligne au lien suivant : https://doi.org/10.4000/ashp.1811 [consulté le 18/08/23]).

Montero Cartelle, Enrique, « Encuentro de culturas en Salerno : Constantino el Africano, traductor », Rencontres de cultures dans la philosophie médiévale, éd. Jacqueline Hamesse, Marta Fattori,Louvain-La-Neuve, Cassino, 1990, p. 65-88.

Montgomery, Scott L., Science in Translation. Movements of Knowledge through Cultures and Time, Chicago, Londres, University of Chicago Press, 2000.

Moore, Paul, Iter Psellianum. A Detailed Listing of Manuscript Sources for All Works Attributed to Michael Psellos, Including a Comprehensive Bibliography, Toronto, Pontifical Institute of Medieval Studies, 2005.

Mourlot, Félix, « Les manuscrits latins de Melchisédec Thévenot à la Bibliothèque de lUniversité de Leyde », Revue des bibliothèques, no 4, 1894, p. 107-126.

Murdoch, John E., « Euclides graeco-latinus. A Hitherto Unknown Medieval Latin Translation of the Elements Made Directly from the Greek », Harvard Studies in Classical Philology, no 71, 1967, p. 249-302.

Müller, Karl K., « Neue Mitteilungen über Janos Lascaris und die Mediceische Bibliothek », Centralblatt für Bibliothekswesen, no 1, 1884, p. 333-412.

Niehoff-Panagiotidis, Johannes, « The Pañcatantra (Kalılah wa-Dimna) and Greek Literature », Erytheia. Revista de estudios bizantinos y neogriegos, no 41, 2020, p. 117-134.

Olivier, Jean-Marie, « Les manuscrits grecs de lArchivo-Biblioteca del Cabildo Metropolitano (La Seo) de Saragosse », Scriptorium, vol. 30, no 1, 1976, p. 52-57.

Omont, Henri, « Catalogue des manuscrits grecs dAntoine Éparque (1538) », Bibliothèque de lÉcole des Chartes, vol. 53, no 1, 1892, p. 95-110.

674

Overwien, Oliver, Medizinische Lehrwerke aus dem spätantiken Alexandria : die Tabulae Vindobonenses und Summaria Alexandrinorum zu Galens De sectis, Berlin, Boston, De Gruyter, 2019.

Papanicolaou, Maria, « Seleuco Calcondila, Daniele Gaetani e i manoscritti greci del legato Gaza-Calcondila », Bizantinistica, no 16, 2014-2015, p. 259-322.

Papazoglou, Georgios, ΒιβλιοθῆκεςστὴνΚωνσταντινούπολητοῦιςʹαἰώνα(Κώδ. Vind. hist. gr. 98), Thessalonique, 1983.

Patrineles, Christos, « ΟἱμεγάλοιρήτορεςΜανουὴλΚορίνθιος, Ἀντώνιος, ΜανουὴλΓαλησιώτηςκαχρόνοςτῆςἀκμῆςαὐτῶν », ΔελτίοντῆςἱστορικῆςκαὶἐθνολογικῆςἑταιρείαςτῆςἙλλάδος, no 16, 1962, p. 17-38.

Pentogalos, Gerasimos E., « La traduction grecque du “Zad al-Moçafir” dIbn al-Jazzar, connue sous le nom de “Ephodia tou apodimountos” », al-Nadwa al-ʿilmiyya al-ʾalfiyya Ahmad Ibn al-Jazzār. Abāth wa-dirāsāt, Tunis, 1987, p. 41-54.

Pérez Martín, Inmaculada, « Los manuscritos griegos del Cardenal Zelada : una biblioteca romana en la catedral de Toledo », The Legacy of Bernard de Montfaucon : Three Hundred Years of Studies on Greek Handwriting, éd. Antonio Bravo García, Inmaculada Pérez Martín, Turnhout, Brepols, 2010, p. 567-582.

Petta, Marco, « Tre codici greci superstiti nel monastero di Mezzojuso », Bollettino della Badia greca di Grottaferrata, no 13 (n.s.), 1959, p. 3-28.

Pingree, David, « Gregory Chioniades and Palaeologan Astronomy », Dumbarton Oaks Papers, no 18, 1964, p. 133-160.

Pingree, David, « The Byzantine Translations of Mashaallah on Interrogational Astrology », The Occult Sciences in Byzantium, éd. Paul Magdalino, Maria Mavroudi, Genève, 2006, p. 231-243.

Piron, Sylvain, « Sur une falsification historiographique », Revue de Synthèse, no 4, 2008, p. 617-623.

Pormann, Peter, The Oriental Tradition of Paul of Aeginas Pragmateia, Leyde, Cologne, Brill, 2004.

Proverbio, Delio Vania, « Sul più antico codice delle Masāʾil fī l-ibb li-l-mutaʿallimīn di unayn b. Isāq (Isagoge Ioannitii) », Atti della Accademia Nazionale dei Lincei. Rendiconti 9. serie 10, 1999, p. 57-92.

Rashed, Roshdi, « Les traducteurs », Palerme 1070-1492. Mosaïque de peuples, nation rebelle : la naissance violente de lidentité sicilienne, éd. Henri Bresc, Geneviève Bresc-Bautier, Paris, Autrement, 1993, p. 110-117.

Richard, Marcel, « Ἀπὸφωνῆς », Byzantion, no 20, 1950, p. 191-222.

Riedinger, Jean-Claude, « Quatre étapes de la vie de Michel Psellos », Revue des études byzantines, no 68, 2010, p. 5-60.

675

Rincel, Xavier, Les collectionneurs français de manuscrits grecs du Moyen Âge à la Révolution française, thèse dactylographiée préparée sous la direction de Brigitte Mondrain et soutenue le 11 juillet 2022 à lÉcole pratique des hautes études.

Rivier, André, Recherches sur la tradition manuscrite du traité hippocratique “De morbo sacro”, Berne, Éditions Francke, 1962.

Robinson, James T., Melammed, Uri, « Tibbon, Ibn [Tibbonids] », Encyclopaedia Judaica, éd. Fred Skolnik, Michael Berenbaum, vol. 19 (2e éd.), 2007, p. 712-714.

Romano, David, « La transmission des sciences arabes par les Juifs en Languedoc », Juifs et judaïsme de Languedoc. xiiie siècle – début xive siècle, éd. Bernhard Blumenkranz, Marie-Humbert Vicaire, Toulouse, Édouard Privat, 1977, p. 363-386.

Rosenthal, Franz, Das Fortleben der Antike im Islam, Zürich-Stuttgart, Artemis Verlag, 1965 (trad. anglaise, The Classical Heritage in Islam, Londres, Routledge and Kegan Paul, 1975).

Sauvage, René-Norbert, « Les livres et manuscrits de Huet à la bibliothèque du roi », Mémoires de lAcadémie nationale des sciences, arts et belles-lettres de Caen, no 12 (n. s.), 1952, p. 371-386.

Schenck, Johann Georg, Biblia iatrica siue bibliotheca medica, Francfort, Johann Spiess, 1609.

Schreiner, Peter, « Les bibliothèques grecques à Constantinople pendant la période ottomane (xve-xvie siècle) », Annuaire de luniversité de Sofia “St. Kliment ohridski”, Centre de recherches slavo-byzantines “Ivan Dujčev”, no 95, 2006, p. 41-46.

Sciarra, Elisabetta, « Breve storia del fondo manoscritto della Biblioteca Angelica », La bibliofilia, vol. 111, no 3, 2009, p. 251-281.

Seidel, Ernst, « Medizinisches aus den Heidelberger Papyri Schott-Reinhardt », Der Islam, no 2, 1911, p. 220-231.

Sidarus, Adel, « Un recueil de traités philosophiques et médicaux à Lisbonne », Zeitschrift für die Geschichte der arabisch-islamischen Wissenschaften, no 6, 1990, p. 179-189.

Simelidis, Christos, « The Byzantine Understanding of the Quranic Term “al-amad” and the Greek Translation of the Quran », Speculum, no 86, 2011, p. 887-913.

Sirat, Colette, « Les traducteurs juifs à la cour des rois de Sicile et de Naples », Traduction et traducteurs au Moyen Âge. Actes du colloque international du CNRS organisé à Paris, à lInstitut de recherche et dhistoire des textes les 26-28 mai 1986, éd. Geneviève Contamine, Paris, Éditions du CNRS, 1989, p. 169-191.

Sonderkamp, Joseph A. M., Untersuchungen zur Überlieferung der Schriften des Theophanes Chrysobalantes (sog. Theophanes Nonnos), Bonn, Dr. Rudolf Habelt Gmbh, 1987.

676

Sosower, Mark, « Some manuscripts in the Biblioteca nacional correctly and incorrectly attributed to Camillus Venetus », The Legacy of Bernard de Montfaucon : Three Hundred Years of Studies on Greek Handwriting, éd. A. Bravo García, I. Pérez Martín, Turnhout, Brepols, 2010, p. 217-232.

Speranzi, David, Omero, i cardinali e gli esuli. Copisti greci di un manoscritto di Stoccarda, Madrid, Dykinson, 2016.

Steinschneider, Moritz, Die hebræischen Uebersetzungen des Mittelalters und die Juden als Dolmetscher, Berlin, Bibliographisches Büro, 1893.

Stefec, Rudolf, « Zur Geschichte der Handschriften des Francesco Patrizi und des Antonios Eparchos », ΝέαῬώμη, no 9, 2012, p. 245-260.

Stefec, Rudolf, « Zwischen Urkundenpaläographie und Handschriftenforschung : Kopisten am Patriarchat von Konstantinopel im späten 15. und frühen 16. Jahrhundert », Rivista di studi bizantini e neoellenici, no 50, 2013, p. 303-326.

Tillyridis, Andreas, « ΚοσμᾶςΜαυρουδῆςΜητροπολίτηςΚιτίου (15 Ἰουλίου 1643-15 Ἰανουαρίου 1702) », Kypriakai Spoudai, no 38-39, p. 53-75.

Touwaide, Alain, « Magna Graecia Iterata. Greek Medicine in Southern Italy in the 11th and 12th Centuries », Medicine in Magna Graecia. The Roots of our Knowledge. 39th International Congress on the History of Medicine, éd. Alfredo Musajo-Somma, Bari, Université de Bari, 2004, p. 85-101.

Touwaide, Alain, « Medicina Bizantina e Araba alla Corte di Palermo », Medicina, Scienza e Politica al Tempo di Federico II. Conferenza Internazionale, Castello Utveggio, Palermo, 4-5 ottobre 2007, éd. Natale G. De Santo, Guido Bellinghieri, Naples, Istituto Italiano per gli studi filosofici, 2008, p. 39-55.

Touwaide, Alain, « Arabic into Greek : The Rise of an International Lexicon of Medicine in the Medieval Eastern Mediterranean ? », Vehicles of Transmission, Translation, and Transformation in Medieval Textual Culture, éd. Carlos Fraenkel, Jamie Claire Fumo, Faith Wallis, Robert Wisnovsky, Turnhout, Brepols, 2011, p. 195-222.

Touwaide, Alain, « Translation. A Case Study in Byzantine Science », Medievalia, no 16, 2013, p. 165-170.

Touwaide, Alain, « Agent and Agencies ? The Many Facets of Translation in Byzantine Medicine », Medieval Textual Cultures. Agents of Transmission, Translation and Transformation, éd. Faith Wallis, Robert Wisnovsky, Berlin, Boston, De Gruyter, 2016, p. 13-38.

Treiger, Alexander, « From al-Birīq to unayn : Melkite and Nestorian Translators in Early ʿAbbāsid Baghdad », Mediterranea. International Journal on the Transfer of Knowledge, no 7, 2022, p. 143-181.

Tzavara, Angeliki, « Devozione, violenza e uva passa : le famiglie di Mourmouris e Catello nella Nauplion del XV secolo », I Greci durante la venetocrazia : Uomini, spazio, idee (xiii-xviii sec.), éd. Chrysa Maltezou, 677Angeliki Tzavara, Despina Vlassi, Venise, Istituto ellenico di studi bizantini e postbizantini di Venezia, 2009, p. 596-611.

Ulbricht, Manolis, Coranus Graecus. Die älteste überlieferte Koranübersetzung in der “ἈνατροπὴτοῦΚορανίου” des Niketas von Byzanz. Einführung, Text, Übersetzung, Kommentar (thèse dactylographiée soutenue à la Freie Universität Berlin en juillet 2015).

Ullmann, Manfred, Die Medizin in Islam, Leyde, Cologne, Brill, 1970.

Ullmann, Manfred, Untersuchungen zur arabischen Überlieferung der Materia medica des Dioskurides, Wiesbaden, Harrassowitz Verlag, 2009.

Urso, Anna Maria, « Translating Galen in the Medieval West : the Greek-Latin Translations », Brills Companion to the Reception of Galen, éd. Petros Bouras-Vallianatos, Barbara Zipser, Leyde, Boston, Brill, 2019, p. 359-380.

Wack, Mary F., Lovesickness in the Middle Ages. The Viaticum and its Commentaries, Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 1990.

Wellmann, Max, « Eine neue Schrift des Alexander von Tralles », Hermes, vol. 42, no 4, 1907, p. 533-541.

Catalogues de manuscrits, inventaires,
catalogues de vente

Agati, Maria Luisa, Catalogo dei manoscritti greci della Biblioteca dellAccademia Nazionale dei Lincei e Corsiniana, Roma, Accademia nazionale dei Lincei, 2007.

Andrés, Gregorio de, Catálogo de los códices griegos de la Real Biblioteca de El Escorial, 2 vol., Madrid, Imprenta helénica, 1965 (vol. 1), 1967 (vol. 2).

Andrés, Gregorio de, Catálogo de los códices griegos de la Biblioteca Nacional, Madrid, Ministerio de Cultura. Dirección General del Libro y Bibliotecas, 1987.

Astruc, Charles, Concasty, Marie-Louise, Bellon, Cécile, Förstel, Christian et al., Catalogue des manuscrits grecs. Supplément grec numéros 1 à 150, Paris, Bibliothèque nationale de France, 2003.

Bandini, Angelo Maria, Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Mediceae Laurentianae varia continens Opera Graecorum Patrum, 3 vol., Florentiae, Typis Caesareis, 1764-1770 (repris avec ajouts dans Bandini, Angelo Maria, Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Mediceae Laurentianae. Accedunt supplementa tria ab E. Rostagno et N. Festa congesta necnon Additamentum ex inventariis Bibliothecae Laurentianae depromptum accuravit Fridolf Kudlien, 2 vol., Leipzig, Zentral-Antiquariat der Deutschen Demokratischen Republik, 1971 : les trois volumes de Bandini ont été réimprimés dans deux volumes).

678

Bond, William H., Supplement to the Census of Medieval and Renaissance Manuscripts in the United States and Canada, New York, The Bibliographical Society of America, 1962.

Catalogus manuscriptorum codicum bibliothecae domus professae Parisiensis, Parisiis, Saugrain, Leclerc, 1764 (sans nom dauteur).

Coxe, Henry O., Catalogi codicum manuscriptorum Bibliothecae Bodleianae. Pars prima. Recensionem Codicum graecorum, Oxford, E typographico academico, 1853, col. 539-541 (repris avec corr. dans Henry O. Coxe, Bodleian Library. Quarto Catalogues. I. Greek Manuscripts, Oxford, Bodleian Library, 1969).

Cozza Luzi, Giuseppe, Inventarium codicum Graecorum Bibliothecae Vaticanae a 1501 ad 2402 (Sala Cons. Mss. 324), sans date.

De Meyïer, Karel A., Bibliotheca Universitatis Leidensis. Codices manuscripti. VI. Codices Vossiani Graeci et miscellanei, Leyde, Bibliotheca Universitatis, 1955.

De Meyïer, Karel A., Pol, Elfriede H., Bibliotheca Universitatis Leidensis. Codices manuscripti. VIII. Codices Bibliothecae Publicae Graeci, Leyde, Bibliotheca Universitatis, 1965.

Diels, Hermann, Die Handschriften der antiken Ärzte. Griechische Abteilung, 2 vol., Berlin, Verlag der königlichen Akademie der Wissenschaften, 1906.

Escobar Chico, Ángel, Codices Caesaraugustani Graeci. Catálogo de los manuscritos griegos de la Biblioteca Capitular de la Seo (Zaragoza), Zaragoza, Institución Fernando el Católico, 1993.

Féron, Ernest, Battaglini, Fabiano, Codices manuscripti Graeci Ottoboniani Bibliothecae Vaticanae, Rome, Ex typographeo Vaticano, 1893.

Fleischer, Heinrich O., Catalogus manuscriptorum orientalium bibliothecæ regiæ Dresdensis, Leipzig, Fredericus Christianus Guilielmus Vogel, 1831.

Franchi de Cavalieri, Pio Petro, Muccio, Giorgio, « Index codicum Graecorum Bibliothecae Angelicae », Studi Italiani di filologia classica, no 4, 1896, p. 33-184 [repris dans Christa Samberger, Catalogi codicum Graecorum qui in minoribus bibliothecis Italicis asseruantur, 2 vol., Leipzig, 1965, vol. 2, p. 47-199]

Graux, Charles, Martin, Albert, Fac-similés des manuscrits grecs dEspagne, Paris, Hachette et cie, 1891.

Graux, Charles, Martin, Albert, « Rapport sur une mission en Espagne et en Portugal. Notices sommaires des manuscrits grecs dEspagne et de Portugal », Nouvelles archives des missions scientifiques et littéraires, no 2, 1892, p. 207-226.

Hunger, Herbert, Katalog der Griechischen Handschriften der Österreichischen Nationalbibliothek. Teil 1. Codices historici. Codices philosophici et philologici, Vienne, Georg Prachner Verlag, 1961.

Hunger, Herbert, Kresten, Otto, Katalog der Griechischen Handschriften der Österreichischen Nationalbibliothek. Teil 2. Codices juridici. Codices medici, Vienne, Georg Prachner Verlag, 1969.

679

Karas, Giannès, ΟἱἐπιστήμεςστὴνΤουρκοκρατία. Χειρόγραφακαὶἔντυπα. ΤόμοςΓʹ.ΟἱπιστῆμεςτῆςΖωῆς, Athènes, ΚέντροΝεοελληνικῶνἘρευνῶν, Βιβλιοπωλεῖοντῆςστίας”, 1994.

Knox, Bernard M. W., « The Ziskind Collection of Greek Manuscripts », The Yale University Library Gazette, vol. 32, no 2, octobre 1957, p. 39-56.

Lambeck, Peter, Commentariorum de Augustissima Bibliotheca Cæsarea Vindobonensi liber sextus, Vienne, Matthæus Cosmerouius, 1674.

Lavriotes, Spyridon, Eustratiades, Sophronios, ΚατάλογοςτῶνκωδίκωντῆςΜεγίστηςΛαύρας (τῆςἐντῷ Ἁγίῳ Ὄρει), Paris, Librairie ancienne Honoré Champion, 1925.

Lilla, Salvatore, Codices Vaticani Graeci. Codices 2162-2254 (Codices Columnenses), Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, 1985.

Martini, Emidio, Catalogo di manoscritti greci esistenti nelle biblioteche Italiane, 3 vol., 1893 [vol. 1,1], 1896 [vol. 1,2], 1902 [vol. 2], Milan, Ulrico Hoepli.

Martini, Emidio, Bassi, Domenico, Catalogus codicum Graecorum Bibliothecae Ambrosianae, 2 vol., Milan, U. Hoepli, 1906.

Mercati, Giovanni, Franchi de Cavalieri, Pio Petro, Codices Vaticani graeci. Tomus 1, Codices 1-329, Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana.

Miller, Emmanuel, Catalogue des manuscrits grecs de la bibliothèque de lEscurial, Paris, Imprimerie nationale, 1848 (réimpr. 1966).

Molin Pradel, Marina, Katalog der griechischen Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek München. Band 2, Codices graeci Monacenses 56-109, Wiesbaden, Harrassowitz, 2013.

Olivieri, Alessandro, Festa, Nicola, « Indice dei codici greci delle Biblioteche Universitaria e Comunale di Bologna », Studi Italiani di filologia classica, no 3, 1895, p. 385-495 [repris dans Christa Samberger, Catalogi codicum Graecorum qui in minoribus bibliothecis Italicis asseruantur, 2 vol., Leipzig, 1965, vol. 1, p. 3-131].

Omont, Henri, Inventaire sommaire des manuscrits grecs de la Bibliothèque nationale, 3 vol., Paris, Alphonse Picard, 1886-1888.

Omont, Henri, Catalogue des manuscrits grecs de Fontainebleau sous François Ier et Henri II, Paris, Imprimerie nationale, 1889.

Papadopoulos-Kerameus, Athanasios, ἹεροσολυμιτικὴΒιβλιοθήκηἤτοιΚατάλογοςτῶνἐνταῖςβιβλιοθήκαιςτοῦ πατριαρχικοῦθρόνουτῶνἹεροσολύμωνκαὶπάσηςΠαλαιστίνηςἀποκειμένωνἑλληνικῶνκωδίκων, 5 vol., Saint-Pétersbourg, V. Kirsbaoum, 1891-1915.

Pierleoni, Gino, « Index codicum Graecorum qui Romae in Bybliotheca Corsiniana nunc Lynceorumadservantur », Studi Italiani di filologia classica, no 9, 1901, p. 467-478.

Revilla, Agustino, Catálogo de los códices griegos de la Real biblioteca de El Escorial, Madrid, Imprenta helénica, 1936.

680

Sezgin, Fuat, Geschichte der arabischen Schrifttums, t. III. Medizin, Pharmazie, Zoologie, Tierheilkunde bis ca. 430 H., Leyde, Brill, 1970.

Sotheby s , The Honeyman Collection of Scientific Books and Manuscripts. The Property of Sotheby s Parke Bernet and and Co. Part III. Manuscripts and Autograph Letters of the 12th to the 20th Century which will be sold by auction by Sotheby s Parke Bernet and Co at their galleries … Day of Sale : Wednesday 2nd May 1979… Lots 1084-1253, Londres, 1979.

Stevenson, Enrico, Codices manuscripti Palatini Graeci Bibliothecae Vaticanae descripti, Rome, Biblioteca Apostolica Vaticana, 1885.

Studemund, Wilhelm, Cohn, Leopold, Codices ex Bibliotheca Meermanniana Philippici Graeci nunc Berolinenses, Berlin, A. Asher & Co, 1890.

Touwaide, Alain, A Census of Greek Medical Manuscripts. From Byzantium to the Renaissance, Londres, New York, Routledge, 2016.

Répertoires prosopographiques,
répertoires de copistes

Lilie, Ralph-Johannes et al. (éd.), Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit. Zweite Abteilung 867-1025, 8 vol., Berlin, Boston, De Gruyter, 2013.

Harlfinger Dieter, et al., Repertorium der griechischen Kopisten 800-1600, 3 vol., Vienne, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 1981 (vol. 1), 1989 (vol. 2), 1997 (vol. 3).

Trapp, Erich et al. (éd.), Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit, Vienne, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 1976-1996.

Vogel, Marie, Gardthausen, Victor, Die griechischen Schreiber des Mittelalters und der Renaissance, Leipzig, O. Harrassowitz, 1909.

Répertoires de filigranes

Briquet, Charles Moïse, Les Filigranes. Dictionnaire historique des marques de papier, 4 vol., Hildesheim, New York, Georg Olms Verlag, 1977.

Harlfinger, Dieter et Johanna, Wasserzeichen aus griechischen Handschriften, 2 vol., Berlin, Verlag Nikolaus Mielke, 1974 (vol. 1), 1980 (vol. 2).

681

Mošin, Vladimir A., Traljić, Seid M., Filigranes des xiiie et xive siècles, Zagreb, Académie yougoslave des sciences et des Beaux-Arts, Institut dhistoire, 1957.

Piccard, Gerhard, Die Wasserzeichenkartei Piccard im Hauptstaatsarchiv Stuttgart, 17 vol., W. Kohlhammer, Stuttgart, 1961-1997 (Les numéros en chiffres romains correspondent aux divisions à lintérieur de chaque volume et non au volume lui-même [qui correspond au motif présenté]).

Scianna, Nicolangelo, Watermarked Papers from Archives in Ravenna (1287-1693), 2 vol., Turnhout, Brepols, 2018.

Sosower, Mark L., Signa officinarum chartariarum in codicibus graecis saeculo sexto decimo fabricatis in bibliothecis Hispaniae, Amsterdam, A. M. Hakkert, 2004.

Dictionnaires et grammaires

Blachère, Régis, Gaudefroy Demombynes, Maurice, Grammaire de larabe classique, Paris, Maisonneuve-Larose, 1975.

Dindorf, Wilhelm, Dindorf, Ludwig, Hase, Charles Benoît, Thesaurus linguae Graecae, 9 vol., Paris, Firmin-Didot, 1831-1865,

Dozy, Reinhart, Supplément aux dictionnaires arabes, 2 vol., Leyde, Brill, 1881.

Du Cange, Charles du Fresnes, Glossarium ad scriptores mediæ et infimæ grecitatis, Lugduni, Officina Anissoniana, Jean Posuel et Claude Rigaud, 1688 (réimpr. Paris, 1943).

Kazimirski de Biberstein, Albert, Dictionnaire arabe-français, 2 vol., Paris, Maisonneuve et Cie, 1860.

Ragon, Éloi, Grammaire grecque entièrement refondue par A. Dain, J.-A. de Foucault et P. Poulain, Paris, Nathan, J. De Gigord, 2008.

Wehr, Hans, A Dictionary of Modern Written Arabic, Ithaca, Spoken Language Services, 1976 (3e éd).