Aller au contenu

Classiques Garnier

Bibliographies

655

Bibliographies

Auteurs & ouvrages cités par Bodin

N. B. Cette liste contient les ouvrages dont Bodin indique la référence dans ses notes, et ceux auxquels il fait simplement allusion dans le cours du texte. Nous avons distingué ces derniers en les marquant dun astérisque [*]. Dans le choix des éditions des commentaires juridiques, nous avons renvoyé, toutes les fois que cela a été possible, à celles que Bodin a pu consulter de son temps (jusquen 1576 ou 1586). Dans la présente liste, le lecteur trouvera in extenso les noms des auteurs et les titres des ouvrages que nous avons écrits en abrégé dans les notes du texte latin.

Nous employons la forme française ou francisée du nom des auteurs, lorsquelle ne prête pas à confusion. Certains auteurs, notamment les juristes et les glossateurs du Moyen Âge, sont catalogués par leur prénom, selon lusage. Aux juristes, surtout les moins connus, nous avons ajouté des renvois biographiques. Nous employons la forme française ou francisée du nom des auteurs, lorsquelle ne prête pas à confusion.

Recueils bio-bibliographiques auxquels nous renvoyons dans la présente liste :

DBI

Dizionario biografico degli Italiani (Treccani).

EI

Enciclopedia Italiana (Treccani).

Juristas univ.

Juristas Universales, ed. Rafael Domingo, 4 vol., Madrid, Marcial Pons, 2004.

Juristen

Juristen. Ein biographisches Lexikon. Von der Antike bis zum 20. Jahrhundert, Hrsg. Michael Stolleis, Munich, C. H. Beck, 1995.

Juristes

Dictionnaire historique des juristes français, éd. Patrick Arabeyre et al., Paris, Puf, 2007.

656

Auteurs et ouvrages de lAntiquité, du Moyen-âge
et de lépoque moderne

Abschied (Recès) de la Diète fédérale : Amtliche Sammlung der ältern Eidgenössischen Abschiede, plusieurs séries (1245-1798), 1856-1886 (Zürich, Luzern, Berne).

Accolti Francesco, François de Accoltis dit lAretin, “le prince des jursiconsultes” (1416 ? – 1488, DBI, s. v.), Commentarii in II et VDecretalium titulos > In primi, secundi, & quinti Decretalium titulos commentaria, … Vincentii Godemini exornata & aucta, Venise, Giunta, 1581.

Accolti Francesco, Magnifici equitis romani ac clarissimi utriusque juris monarce domini Francisci de Accoltis de Aretio quam castigatissima juris responsa > Consilia domini Francisci de Aretio, [Padoue], [B. et A. de Rovellis], 1504.

Accolti Francesco, La guerra fatta da christiani contra barbari per la ricuperatione del sepolcro di Christo et della Giudea di Benedetto Accolti, Aretino ; tradotta per Francesco Baldelli da Cortona, Venise, G. Giolito de Ferrari, 1549.

Accurse, Accursio, Accorsino, Accorso, Accursius de Reggio ou de Bagnolo (entre1181 et 1185 – entre 1259 et 1263, DBI, s. v. ; Juristas univ., 1, 421-427), auteur de quelques 96.260 gloses sur le Corpus juris civilis, formant la Glossa ordinaria ou magistralis ou Magna glossa.

Achille Tatius dAlexandrie (iieiiie s.), Le Roman de Leucippé et Clitophon, éd. J.-P. Garnaud, Paris, Les Belles Lettres, 1991.

Afflictis ou Afflitto, v. Matthieu de Afflictis.

Albéric de Rosate, Alberico da Rosate, Albericus de Rosciate, Bergomensis (ca. 1290 – 1360, DBI, s. v. ;Juristas univ., 1, 513-517), Comm. in primam Codicis partem, in Opera juridica rariora, 29, selecta cura et studio D. Maffei, E. Cortese, G. Rossi (reprod. de léd. de Venise, 1586), Bologne, Forni, 1979.

In I am Dig. veteris partem > Commentarii in primam Digesti veteris partem,in Opera juridica rariora, 21, A. Forni, 1974.

Alciat André, Giovanni Andrea Alciato, Alciati (1492 – 1550, DBI, s. v. ;Juristas univ., 2.147-150), Commentarii, Lyon, S. Gryphe, 1532 ; Opera omnia, Venise, Giunta, 1582.

Alcime Siculus (Alcimus Atheniensis, « On peut lidentifier à Alcimus le siciliote »), [Fragmenta et testimonia] / Alcimus : [Fragments et témoignages], in Poetae comici Graeci (PCG). Vol. 1, Comoedia dorica ; Mimi ; Phylaces, ediderunt R. Kassel et C. Austin, Berlin, New York, De Gruyter. 8 vol., 1983-2001.

Alexandre Tartagna ou Tratagni, dit Alexandre de Imola (1424 – 1477, Juristas univ., 1, 556-557), In Digestum et Codicem commentaria, Venise, 1576-1577 ; in-fol., comprend :

657

Commentarii in Iam et IIam partem Codicis, in l. si non speciali, de testamentis.

Comm. in Dig. vetus.

Comm. in Iam et IIam Infortiati partem.

Comm. in Iam et II am Digesti novi partem.

Consilia, Venise, 1499.

*Commentaria, cum adnotationibus clariss. I.C. Francisci Curtij, Bernardini Landriani, Francisci a Doctoribus, Thomae Diplouatatij, Iulij Arg. & aliorum doctiss. hominum, vna cum legislatorum nominibus cuique legi appositis, atque ipsius Alexandri vita per Nicolaum Antonium Grauatium I.C. excerpta, hac postrema editione summo studio, ac diligentia ab innumeris, quibus singulae scatebant pagellae, erroribus repurgata, Venise, 1576-1577. - 5 pt. in 4 v. ; in fol.

Additiones ad Bartolum (= Notae ad Bartolum) : voir Bartole, Commentaria.

Alexandrin, le Cardinal, voir Jean Antoine de Saint Georges.

Aimoin de Fleury, Haymo Floriacensis, bénédictin (950-1008), Histoire des Français en cinq livres, Migne, P. L. 139.

Alvarez Francisco (1490-1540), Historiale description de lEthiopie, contenant vraye relation des terres, & païs du grand Roy & Emperereur Prete-Ian… ; preface excusatoire de M. Ian Baptiste Rhamusio, Anvers, J. Bellerus, 1558. [traduit du 1er volume de Giovanni Battista Ramusio, Navigationi et viaggi1, mais publié à lorigine sous le titre original portugais : Verdadera informaçam das terras do Preste Ioam].

Alvarottus Jacques, Jacopo Alvarotti (1385 – 1453, EI, s. v.), Comm. in usus feudorum > Super feudis, Venise, Filippo Pinzi, 1506 [=L. F.

Ambroise, Les devoirs, éd. Maurice Testard, Paris, Les Belles Lettres, 1984-1992.

Ancarano, v. Pierre dAncarano.

André dIsernia, Andrea dIsernia (ca. 1250 – 1316, DBI, s. v. ; Juristas univ., 1, 485-487), Commentarii in usus feudorum -> Super feudis, Naples, S. Riesinger, 1477.

André dIsernia (ca. 1220 – ca. 1316), Lectura super constitutionibus et glossis Regni Siciliae, Napoli, Francesco Del Tuppo, 1479 ; D. Andreae Iserniensis In usus feudorum commentaria… Nardi Liparuli explicationibus nunc primum illustrata, Napoli, Giuseppe Cacchi, 1571.

André Jean d, voir Jean dAndré.

Ange de Ubaldis, Angelo degli Ubaldi ou da Perugia (1328 – 1407), frère de Baldo et de Pietro,

Comm. in Codicem ->In Codicem Commentaria Francisci Curtij jur. vtriusque interpretis…, Venise, ad signum Aquilae renovantis, 1579.

658

Comm. in Digestum vetus > In I atque II Digesti Veteris partem commentaria,Venise, ad signum Aquilae renovantis, 1580.

In I am et II am Dig. novi partem.-> Super prima [ -secunda ] Digesti noui, Venise, B. de Tortis, 1504.

Consilia seu responsa, Venise, J. Vercellensis, 1487.

Antiboul Pierre (? – 1357, Juristes, s. v.), Tractatus de muneribus (Tractatus munerum. [Lyon], Jacques Maillet, 1493) in Tractatus Universi Juris, t. 12.

Antoine de Govéa, Goveanus (Antonio de Gouveia), De jurisdictione, 2 [Tolosae, 1555 : v. Opera, quae civilis disciplinae claustra continent et reserant, Postrema ed., Lugduni, 1622].

Antonin, Antonino Pierozzi de Forciglioni, archevêque de Florence, plus connu comme saint Antonin de Florence (1386-1459), Chronicon, Lyon, Giunta, 1587.

Appien, Histoire romaine, subdivisée en :

Le Livre africain [= livre VIII], éd. Paul Goukowsky, Paris, Les Belles Lettres, 2001.

Les guerres civiles : Historia Romana, ed. L. Mendelssohn – P. Viereck, Teubner, Leipzig, 1905, repr. 1986.

*Apulée, Apologie, éd. Paul Vallette, Paris, Les Belles Lettres, 1924.

Arena Jacopo d, voir Jacques dArena.

Aretin, lAretin, v. Accolti Francesco.

Argentré Bertrand d, Argentraeus (1519 – 1590, Juristes, s. v. ; Juristas univ., 2, 216-219), Comm. in consuetudines Britaniae, Paris, 1614.

Aristote, Politique, éd. Jean Aubonnet, Paris, Les Belles Lettres, 1968.

Aristote, Topiques, éd. Jacques Brunschwig, Paris, Les Belles Lettres, 1967-2007.

Aristote, Métaphysique->Metaphysica, rec. W. Jaeger, Oxford, Clarendon, 1957.

Aristote, Éthique à Nicomaque : Aristoteles, Ethica Nicomachea, ediderunt Fr. Susemihl – O. Apelt, Leipsig, Teubner, 1912.

Aristote, *Constitution dAthènes, éd. Georges Mathieu et Bernard Haussoullier, Paris, Les Belles Lettres, 1922.

Aristote, Physique, éd. Henri Carteron, Paris, Les Belles Lettres, 1966.

Arnobe, Contre les Gentils ->Adversus Nationes, recensuit Concetto Marchesi, Turino, Paravia, 1953 (1re éd. 1934).

Arrêts du parlement de Paris, voir :

Les Olim ou registres des arrêts, éd. Beugnot, in Documents inédits sur lhistoire de France, Paris, 1839-1848.

François-André Isambert (et al.), Recueil des anciennes loix françaises, Paris, Belin-Leprieur, 1824-1833.

Jean Papon, Recueil darrests notables des cours souveraines de France, Genève, Samuel Crespin, 1622 [1re éd. Lyon, 1556].

659

Pierre-Jean-Jacques-Guillaume Guyot, Répertoire universel et raisonné de jurisprudence civile, criminelle, canonique et béneficialeNouvelle éd. corrigée, & augmentée, Paris, chez Visse, 1784-1785.

Arrest Notable de la Cour de Parlement, Portant deffence aux Officiaux des Evesques d emprisonner aucun Prestre sans Plainte, Information et sans le Réquisitoire des Promoteurs, À Paris, chez Claude Calleville, 1632. In-8.

Georges Louet, Recueil de plusieurs arrêts notables du Parlement de Paris, pris des mémoires de monsieur maître George Louet, contenant un grand nombre darréts et de décisions, recueillis par Julien Brodeau, nouv. éd. rev., corr., & augmentée de nouvelles remarques, par Guy Du Rousseaud de La Combe, Paris, chez Clouzier, 1742 ; 2o.

Arrien, LAnabase dAlexandre le Grand ->Alexandri Anabasis, ed. A. G. Roos, Leipzig, Teubner, 1967.

Artémidore de Daldis, Onirocriticon -> Artemidori Daldiani onirocriticon libri V, ed. Roger A. Pack, Leipzig, Teubner, 1963.

Asconius Pedianus, Commentaire du plaidoyer pour T. Annius Milonde Cicéron[lArgument dAsconius,], in Cicéron, Plaidoyer pour T. Annius Milon, éd. André Boulanger (Cicéron, Discours, t. 17).

Asconius Pedianus, Commentaire du plaidoyer pour Cornelius, in Asconius Pedianus, Commentarii, ed. Cesare Giarratano, Amsterdam, Adolf M. Hakkert, 1967, p. 62-88.

Athénagore (Athénagoras), Legatio pro Christanis ad Antoninum [P.G., 6, col. 896-897]. Supplique au sujet des chrétiens ; introd., texte et trad. par Bernard Pouderon, Paris : Les Ed. du Cerf, 1992. Sources chrétiennes no 379.

Athénée de Naucratis, Les deipnosophistes, livres 1 et 2, éd. A. M. Desrousseaux, avec le concours de Charles Astruc, Paris, Les Belles Lettres, 1956.

Athenaei Naucratitae Dipnosophistarum libri XV, recensuit G. Kaibel, Leipzig, Teubner, 1887-1890.

Aufréri Étienne, Aufréry, Aufrerius (1458 – 1511, Juristes, s. v.), Stilus supremae curiae parlamenti, cum additionibus… Stephani Aufrerii, Paris, a Gallioto Pratensi, 1542.

Augustin, Les Questions sur lHéptateuque ->SanctiAurelii Augustini Quaestionum in Heptateuchum libri VII…, cura et studio I. Fraipont, in Corpus Christianorum, Series Latina 33, Turnhout, Brepols, 1958. Traduction française in Œuvres complètes, trad. et annot. par Péronne [et al.] ; Paris, L. Vivès, 1873.

Augustin, Contre Fauste, Migne, P. L., 42.

Augustin, La Cité de Dieu, texte de la 4e éd. de B. Dombart et A. Kalb, introd. générale et notes par G. Bardy, trad. française de G. Combès, Paris, Desclée De Brouwer, 1981.

Augustin, Lettres : Epistulae, ed. A. Goldbacher, Wien, Verlag der Österreichischen 660Akademie der Wissenschaften, 1895-1923, CSEL, vol. 34/1 ; 34/2 ; 44 ; 57 ; 58.

*Augustin Steuco ou Steuchus, v. Steuco A.

Aulu-Gelle, Les nuits attiques, éd. René Marache, Paris, Les Belles Lettres, 1967-1998.

authenticae ; ad. Cod. : authenticae, ou extraits de constitutions intercalées dans le Code à la suite des titres auxquels ces constitutions se rapportent (à ne pas confondre avec lAuthenticum !) Paul Krueger na pas inclus ces authenticae dans son édition de référence des Novellae. On les trouve en revanche insérées dans lédition du Corpus Juris Civilis de Galisset (Corpus juris civilis academicum Parisiense, opera et cura C. M. Galisset, Paris, A. Cotelle, 1881, 1re éd. 1830).

Azon, Azzone, Azo Porcius (? – ca. 1220, DBI, s. v. ; Juristas univ., 1, 380-384), Azonis ad singulas leges Justiniani… Lyon, 1596.

Balde de Ubaldis, Baldo degli Ubaldi (1327 – 1400, EI, s. v. ; Juristas univ., 2, 530-534), Commentaria omnia von Baldus de Ubaldis, Goldbach, Keip Verlag, cop. 2004 (reprod. de léd. de Venise, 1599). Comprend :

Commentarii in omnes libros Codicis.

In omnes Codicis libros.

In I am et II am Infortiati partem.

In Dig. vetus.

Comm. in usus feudorum.

In Decretales commentaria.

Consilia et responsa, Venise, chez les héritiers de A. Paganini, 1608.

Baldi Ubaldi Perusini Consiliorum…, Turin, Bottega dErasmo, 1970 (reprod. de léd. de Venetiis, 1575).

Die Consilien des B. de Ubaldis, éd. Hermann Lange, Mainz, Akademie der Wissenchaften und der Literatur ; Wiesbaden, F. Steiner, 1974.

Barbatia André de, Barbazza, Barbatius, de Barbatia, Andreas Bartholomaeì de Sicilia, Andreas de Bartholomeo, Andreas de Sicilia, (? – 1480, DBI, s. v.), Commentarii in Decretalium libros > Commentaria super primam, secundam et tertiam partem Decretalium,(diverses éd.) Venise, 1508, 1511, 1571.

Barbatia André de, Consilia sive responsa, Venise, Giunta, 1581.

Barthélémy de Salicet, Bartolomeo da Saliceto (? – 1411, DBI, s. v.), Comm. in novem libros Codicis > Commentaria castigatissima super I II et. III [- VII VIII et IX] Codicis. Venise, G. Arrivabene, 1503.

Bartole de Sassoferrato, Bartolo, Bartolus de Saxoferrato (c a. 1313 – 1357, DBI, s. v.), Commentaria, Rome, Istituto giuridico Bartolo da Sassoferrato : Il Cigno Galileo Galilei, 1996-1998. Comprend :

In I am Dig. vet. partem.

661

In II am Dig. vet. partem.

In I am Dig. novi partem.

In II am Dig. novi partem.

In I am Infortiati partem.

In II am Infortiati partem.

In I am Codicis partem.

In Cod. II am partem.

Consilia, quaestiones et tractatus Bartoli…, Lyon, 1535. Comprend :

Tractatus de differentiis inter jus canonicum et civile.

Tractatus de insigniis et armis.

Super constitutionem « ad reprimendum ».

Bartole de Sassoferrato, éd. critiques dans Diego Quaglioni, Politica e diritto nel Trecento italiano : il « De tyranno » di Bartolo da Sassoferrato (1314-1357) : con ledizione critica dei trattati « De guelphis et gebellinis », « De regimine civitatis » e “De tyranno”, Firenze. Olschki, 1983.

Bayse Guy de, dit lArchidiacre, voir Guy de Bayse.

Bellay Joachim Du (1522 – 1560), Les regrets, in Œuvres poétiques, éd.Aris/ Joukovsky, Paris, Garnier, 1993, t. 2, p. 106 ; cf.Correspondance du cardinal Jean du Bellay, t. 1-3, éd. Rémy Scheurer et Loris Petris, Paris, 1973-2008 (en cours).

Belluga Petrus ou Pedro (? – 1468), Speculum principum… cum additionibus et commentariis D. Camilli Borelli, Bruxellae, typis Francisci Vivieni, 1655, in-fol. ; parfois cité dans léd. de Venise, Iacobo Aniello Maria, 1580.

Belleperche Pierre de, Pietro da Bellapertica, Petrus a Bella Pertica (ca. 1247 – 1308, Juristes, s. v.), Commentaria in Digestum novum repetitiones variae, Francfort, 1571.

Belleperche Pierre de, Super IX Libros Codicis, Frankfurt, Minerva, 1968, (reprod. de léd. de Paris, P. Gromorsus, 1569).

Belvisio Jacques de, voir Jacques de Belviso.

Bembo Pierre, Rerum Veneticarum Libri XII, parus à Venise en 1551 ; tr. par lui-même, Della historia Vinitiana di M. Pietro Bembo, Card., volgarmente scritta, libri XII, In Vinegia, 1552, Appresso Gualtero Scotto.

Bénévent Roffroi de, voir Roffroi de Bénévent et Jean Andrée.

Benoît Guillaume, Benedict, Benedictus (1455 – 1516, Juristes, s. v.), Repetitio in capite Raynutius, Lyon, B. Vincent, 1550.

Bertachini Jean, Giovanni Bertachini ou Bertacchini (ca. 1448 – ?, DBI, s. v.), Tractatus de gabellis seu de vectigalibus, Lyon, 1533.

Bertrand Étienne (ca. 1434 – 1516, Juristes, s. v.), Consilia, Francfort, 1603.

Boëce Hector, Boethius ou Boyce (1465-1536), Scotorum historiae a prima gentis origine…, Paris ; Lausanne, Jacob Du Puys, 1575.

662

Bohic Henri, Boyk, Boich, Bouhic (ca. 1310 – ca. 1357, Juristes, s. v.), Distinctiones in V libros Decretalium, 1498 ->In Quinque Decretalium libros commentaria, postrema hac editione, maiori quam antea studio recognita, & ab erroribus ex vetustate contractis, repurgata, Venise, G. Scoto, 1576.

Bohier Nicolas, Boyer, Boerius (1469 – 1539, Juristes, s. v.), Decisiones Burdegalenses, Francfort, Nicolaus Basse, 1574 ; Genève, Jean-Antoine Chouet, 1690.

Bolognini Louis, Lodovico Bolognini, Bologninus, de Bologninis (1446 – 1508, DBI, s. v.). Au § 1.4.12, Bodin renvoie au commentaire au Cod. 1, 2, 13 de cet auteur, dont nous ne saurions spécifier louvrage. Parmi les œuvres de cette auteur, nous renvoyons à celle qui est peut-être la plus célèbre, quil composa a Florence entre 1501 et 1502 : Castigationes inter pandectas originales et communes codices, « publice edita » à Bologne en 1507.

Bossi Gilles, Egidio Bosso, Aegidius Bossius (1487-1546, DBI, s. v.), De regaliis, in Tractatus Universi Juris, t. 13. Voir dans ses Tractatus varii, Venise, 1570 :

De principe et privilegiis ejus.

Tractatus de aquis et fluminibus.

De crimine lesae majestatis.

Bruno Albert, Alberto dAsti (1467 – 1541, DBI, s. v.), Consilia feudalia - >Consiliorum feudalium D. Alberti Bruni patricii Astensis, Venise, Giacomo Antonio e Giulio Somasco,1579, 2 vol.

Buchanan George (1506-1582), Jephté : Psalmorum Davidis paraphrasis poetica, nunc primum edita, authore Georgio Buchanano. Ejusdem Buchanani tragoedia quae inscribitur Jephtes, [Genevae], H. et R. Estienne, 1566 ; 16o.

Buchanan George, Four Renaissance tragedies : « Jephté ou le vœu » [by] George Buchanan, « Abraham sacrifiant » [by] Théodore de Bèze, « Didon se sacrifiant » [by] Etienne Jodelle, « Saul le Furieux » [by] Jean de La Taille, with an introd. and glossary by Donald Stone Jr, Cambridge (Mass.), Harvard University Press, 1966.

*Bulle Parens scientiarum, in Chartularium Universitatis Parisiensis, éd. H. Denifle O. P. et E. Chatelain, Paris, Delalain, 1889, t. 1, p. 136-139. Historische Texte, Mittelalter, Bd. 16 : Die mittelalterliche Universität, Hrsg. Heinrich Rüthing, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen. 1973, p. 22-24. Die Bulle Parens scientiarum.

Bulles et brefs des papes et cardinaux de la Renaissance et de l Époque Moderne conservés aux Archives nationales : inventaire des articles L 319 à 357 et 367 à 370 (collection du bullaire), par Ivan Cloulas, Paris, Centre historique des Archives nationales : la Documentation française, 1998.

Butrigarius Jacques, Jacopo Bottrigari, Jacobus Butrigarius, Butrigarii, de Bottrigariis (ca. 1274 – 1348, DBI, s. v. ; Juristas univ., 1, 506-509), Subtilissima lectura super Codice, Bologna, Forni, 1973, in Opera juridica rariora, 13 (repr. de léd. de Paris, J. Le Petit, 1516).

663

Butrio Antoine de, Antonio da Budrio (ca. 1338 – 1408, Juristas univ., 1, 535-537), Comm. in V libros Decretalium. -> Lectura super libris Decretalium, Venise, Giunta, 1578 ; in-fol.

Cacheran dOzasque Octavien, Ottaviano Cacherano dOsasco, dOzzasco (ca. 1510 – 1585), Decisiones sacri senatus pedemontani, Octauiano Cacherano patritio Astensi, comite Rochae Arazij, Sacrique Romani Imperii vicario perpetuo, domino Osaschi jureconsulto eminentiss. in eodem Senatu olim secundo praeside, magno inde Sabaudiae cancellario, authore. Quibus, ac postrema editione praeter ueterum impressionis errorum expurgationem diligentissimam, accesserunt nouae, ac perutiles authoris manuscriptae additiones, quae sunt his signis inclusae. Venise, G. A. Bertano, 1598.

Calvin Jean, Christianae religionis institutio, Bâle, Thomas Platter et Balthasar Lazius, 1536 ; Institution de la religion chrestienne, Genève, Michel Du Bois, 1541, nombreuses éditions avec variantes. Voir Joannis Calvini opera quae supersunt omnia, 59 tomes en 58 vol., ed. Edouard Cunitz, Johann-Wilhelm Baum, Eduard Wilhelm Eugen Reuss, Brunsvigae, C. Edouard. A. Schwetschke, 1863-1900. On peut librement consulter tous les ouvrages de Calvin sur plusieurs sites, parmi lesquels celui de lUniversité de Genève : https://archive-ouverte.unige.ch/unige:650.

Cassiodore, Variae -> Magni Aurelii Cassiodori senatoris opera. Pars 1, Variarum libri XII ; De anima, cura et studio Å. J. Fridh, J.W. Halporn, Turnholt, Brepols, 1973 = CCSL (Corpus Christianorum) 96.

Castellanus Baptista, Giovanni Battista di Castiglione dit Johannes Baptista de Castelliono, juriste de Gênes, éditeur de Francesco da Crema, Singularia (1509) ; de Matteo Mattesilani, Singularia (1509) ; de Lodovico Pontano, Singularia (1509) (notice de Philippe Renouard, Imprimeurs et libraires parisiens du xvie siècle, Paris, 1979, p. 586 ; il nest pas le Giovanni Battista Catiglioni que lon retrouve exilé en Angleterre, dont parle le DBI, s. v.). Nous navons pas pu retrouver la référence à laquelle Bodin fait allusion au § 1.9.61 (cf. IP 473n.).

Castrensis Paolus, v. Paul de Castro.

*Celse, De la médecine, livres 1-2, éd. Guy Serbat, Paris, Les Belles Lettres, 1995.

Censorinus, Le jour natal, in Censorini De die natali liber ad Q. Caerellium. Accedit anonymi cuiusdam Epitoma disciplinarum : (fragmentum Censorini), ed. Nicolaus Sallmann, Leipzig, B.G. Teubner, 1983 ; Le jour natal ; trad. annotée par Guillaume Rocca-Serra, Paris, J. Vrin, 1980 (Collection Histoire des doctrines de lantiquité classique 5).

César, Guerre dAfrique, par A. Bouvet, Paris, 1949.

César, La Guerre civile, par Pierre Fabre, Paris, 1969 (1re éd. 1936).

César, Guerre des Gaules, éd. L.-A. Constans, Paris, Les Belles Lettres, 1967.

664

Chambre des Comptes (acta ratiociniorum = registres). Voir :

Les comptes sur tablettes de cire de la Chambre aux deniers : de Philippe III le Hardi et de Philippe IV le Bel (1282-1309) / publ. par Elisabeth Lalou ; sous la dir. de Robert-Henri Bautier, Paris, De Boccard, 1994. Recueil des historiens de la France. Documents financiers t. 8.

Les Chambres des comptes en France aux xiv e et xv e  siècles / textes et documents réunis par Philippe Contamine et Olivier Mattéoni, Paris, Comité pour lHistoire Économique et Financière de la France, 1998. Histoire économique et financière de la France. Recueil de documents.

Charles VIII : édit de Charles VIII de 1485 cité dans Le Guidon de la mer, chap. 10, art. 1, inJ.-M. Pardessus, Collection de lois maritimes, Paris, Impr. Royale, 1828-1845, vol. 2, p. 410-411.

Chartularium Universitatis Parisiensis, éd. H. Denifle O. P. et E. Chatelain, Paris, Delalain, 4 vol., Paris, 1889-1897.

Chasseneux Barthélémy de (1480 – 1541, Juristes, s. v.), Constitutiones ducatus Burgundiae, Cologne, 1616.

*Chronique du religieux de Saint-Denys, éd. Louis Bellaguet, Paris, Crapelet, 1840.

Cicéron,

Discours :

Pour S. Roscius d Amérie, éd. H. de la Ville de Mirmont, Pierre Wulliemier [et al.], Paris, Les Belles Lettres, 1921. Discours, t. 1.

Seconde action contre Verrès, Livre 1 : La Préture urbaine, éd. H. de la Ville de Mirmont, Pierre Wulliemier [et al.], Paris, Les Belles Lettres, 1922-1960. Discours, t. 2-6.

Discours contre Q. Caecilius, dit « La divination », éd. H. de la Ville de Mirmont, Pierre Wulliemier [et al.], Paris, Les Belles Lettres, 1960 (3e éd).

Pour C. Rabirius, éd. André Boulanger, Paris, Les Belles Lettres, 1949. Discours, t. 9.

Pour M. Fonteius, éd. André Boulanger, Paris, Les Belles Lettres, 1973.

Pour Balbus, éd. Jean Cousin, Paris, Les Belles Lettres, 1962.

Pour A. Cécina, éd. André Boulanger, Paris, Les Belles Lettres, 1973. Discours, t. 7.

Pour L. Flaccus, éd. André Boulanger, Paris, Les Belles Lettres, 1989 (1re éd. 1938).Discours, t. 12.

Sur sa maison, éd. H. de la Ville de Mirmont, Pierre Wulliemier [et al.], Paris, Les Belles Lettres, 1952. Discours, t. 13, 1re partie.

Contre P. Vatinius, Paris, Les Belles Lettres, Discours, t. 14.

Pour Sestius, Paris, Les Belles Lettres, Discours, t. 14.

Au Sénat, Paris, Les Belles Lettres, Discours, t. 14.

Pour Q. Ligarius, éd. Marcel Lob, Les Belles Lettres, 1968, Discours, t. 18.

665

Traités :

La nature des dieux -> De natura deorum, éd. Arthur Stanley Pease, Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1968.

Topiques, éd. Henri Bornecque, Paris, Les Belles Lettres, 1960 (2e éd).

La République, éd. Esther Bréguet, Paris, Les Belles Lettres, 1980.

De l orateur, éd. Edmond Courbaud, Paris, Les Belles Lettres, 1967 (1re éd. 1922).

Les Devoirs, éd. Maurice Testard, Paris, Les Belles Lettres, 1965-1970.

Traité des lois, éd. Georges de Pinval, Paris, Les Belles Lettres, 1968.

Correspondance :

Lettres à Atticus,in Correspondance, éd. L.-A. Constans, Jean Beaujeu [et al.], Paris, Les Belles Lettres, 1935-1996.

Cinus de Pistoie, Cino Sinibaldi ou Sinibuldi da Pistoia, Cynus de Sighibuldis de Pistoya, Guittoncino dei Sighibuldi (ca. 1270 – 1336, EI, s. v. ; Juristas univ., 1, 404-497), Commentarii in Codicem et aliquot titulos Pandectarum > In Codicem et aliquot titulos primi Pandectarum tomi, ed est, Digesti veteres doctissima commentaria, Francfort, S. Feyerabend, 1578.

Claude de Seyssel, Claudius Aquensis (ca. 1450 – 1520, Juristes, s. v.), Speculum feudorum, Bâle, Th. Guérin, 1566.

Claudius Aquensis, voir Claude de Seyssel.

Claudio da Aix, Claude dAix (Aquensis), Summa feudorum [ou plutôt Speculum feudorum, Basileae, 1566].

Cod. Code Justinien, ed. Paul Krueger.

M2 : Corpus juris civilis, Berlin, Weidmann, 1954, vol. 2.

Cod. Th. Code Théodosien.

M4 : édition Theodosiani libri XVI, cum constitutionibus Sirmondianis et Leges novellae ad Theodosianum pertinentes, ed. Theodor Mommsen et Paul M. Meyer, Berlin, Weidmann, 1905 (repr. Dublin/Zurich, Weidmann, 1970-1971).

Columelle (4 – 70), De lagriculture -> Lucius Junius Moderatus Columella, Zwölf Bücher über die Landwirtschaft. Buch eines Unbekannten über Baumzüchtung, herausgegeben und übersetzt von Will Richter, München, Artemis Verlag, 1981.

Connan François, Franciscus Connanus (1508 – 1551, Juristes, s. v.), Juris civilis commentarii, Parisi, J. Kerver, 1553.

Constitutiones dominii Mediolanensis, Novare, F. Sesallo, 1567.

Contarini Gasparo (1483 – 1542, DBI, s. v.), De magistratibus et republica Venetorum, Opera, Paris, S. Nivelle, 1571.

Corrado Celtico, Urbis Norimbergae descriptio, cap. 13, in F. Irenicus, Germaniae Exegesis, 1, Hagenoae, 1518 ; voir Die « Germania generalis » des Conrad Celtis, 666Studien mit Edition, Übersetzung und Kommentar / Gernot Michael Müller, Tübingen, Niemeyer, 2001.

Corsetti Antoine, Antonio Corsetti, Corsettus, Corsetus, Corsectus, Corsictus, de Sicile (? – 1503), Tractatus de excellentia et potestate regia (Venise, 1499), in Tractatus Universi Juris, t. 16.

Cour de France, voir :

Catalogue des actes de François I er, éd. Paul Marichal, 10 vol., Paris, Imprimerie nationale, 1887-1908.

Coutumes du Vermandois : voir Nouveau Coutumier général, Paris, 1724.

Cromer Martin (Marcin Kromer, 1512 – 1589), Polonia sive de situ, populis, moribus, magistratibus, et republica regni Polonici libri duo, Cologne, 1578 [1re éd. Bâle, 1577].

Cromer Martin, Martini Cromeri… Polonia, sive de Origine et rebus gestis Polonorum libri XXX, Cologne, Arnold Mylius, 1589.

Cumanus, v. Raphaël de Cumes.

Cun Guillaume de, Guillelmus de Cugno, Cuhn, Cunho, de Cuneo (? – 1336, Juristes, s. v.), Subtilissima lectura super Codice -> Lectura super Codice, Bologne, Forni, 1968, in Opera juridica rariora, 8, (reprod. de léd. de 1512).

Cun Guillaume de, In Digestum vetus > Lectura super Digesto veteri, Lyon, 1513 ; cf. Brando Brandi, Notizie intorno a Guillelmus De Cunio : le sue opere e il suo insegnamento a Tolosa, Forzani e C. tipografi del Senato, 1892.

Curtius Franciscus Junior, Franceschino Corti, Curce François le Jeune, Francesco Curzio Junior (ca. 1470 – 1533), Consiliorum Francischini Curtii pars prima nunc iam et tersius et fidelius quam antea castigata ac expolita, Venise, G. B. Somasco, 1575.

*Cusanus Nicolaus, Nicolas de Cues, Krebs, Chrypffs, Nicolas de Cusa, ou encore Nicolas de Cuse ou le Cusain (1401 – 11 août 1464), Cribratio Alchorani, in Theodorus Bibliander, Machumetis Saracenorum principis ejusque successorum vita, doctrina, ipseque Alcoran, [Bâle,] 1543.

*Cusanus Nicolaus, éd. Ludwig Hagemann, in Nicolai de Cusa Opera Omnia, Hamburg, Meiner Verlag, 1986-2007, vol. 8.

Cujas Jacques, Cujacius (1522 – 1590, Juristes, s. v. ; Juristas univ., 2, 221-225), Opera omnia, in decem tomos distributa,Ed. nova, opera et cura Caroli Annibalis Fabroti, Goldbach, Keip, 1996. (repr. de léd. de Paris, 1658).

Cyrille dAlexandrie, Contre Julien, P. G. 76, col. 503-1064.

Dèce Philippe, Filippo Decio, Philippus Decius Mediolanensis (1454 – 1535, DBI, s. v. ; Jursitas univ., 1, 564-566), Comm. in Dig. vetus et Codicem > Philippi Decii Mediolanensis In Digestum vetus, & Codicem commentaria, cum non paucis doctissimorum & illustrium virorum adnotationibus. Venise, Giunta, 1572.

Dèce Philippe, Consilia et responsa, [s. l.], 1533.

667

Decisiones Canonicae, Venetiis, 1613.

Decisiones senatus Pedemontani : voir Cacheran dOzasque.

Démosthène, Plaidoyers civils, éd. Louis Gernet, Paris, Les Belles Lettres, 1954-1960 :

Contre Euboulidès ;

Contre Aphobos ;

Contre Lacritos ;

Contre Nééra ;

Contre Boeotos ;

Contre Phénippos ;

Contre Léocharès ;

Contre Nicostratos ;

Contre Spoudias ;

Contre Macartatos.

Démosthène, Plaidoyerspolitiques, éd. Octave Navarre et Pierre Orsini, Paris, Les Belles Lettres, 1954 : Contre Androtion.

Denys dHalicarnasse, Antiquités romaines ->Dionysii Halicarnasei Antiquitatum Romanarum quae supersunt, ed. Carolus Jacoby, Stuttgart, Teubner, 1967 (repr. de léd. 1885).

Dig. Digeste, ed. Theodor Mommsen.

M1 : Corpus juris civilis, Berlin, Weidmann, 1954, vol. 1.

Dinus Mugellanus, Dino del Mugello ou Dino Mugellano, propr. Dino Rossoni, Dinus de Mux (1253-1303, Juristas univ, 1, 488-490), Commentarius super titulo de regulis juris > Tractatus seu Commentaria de Regulis Juris Decretalium Lib VI, cum additionibus Nicolai Boerii, Lyon, 1532 (nombreuses éd.).

Diodore, Bibliothèque historique, éd. Michel Casevitz, Françoise Bizière… [et al.], Paris, Les Belles Lettres, 1972-2003.

Diodore, ed. C. TH. Fischer, Leipzig, Teubner, 1906.

Diogène Laërce, Vie des philosophes -> Diogenes Laertius, Vitae philosophorum, ed. Miroslav Marcovich, Teubner, Stuttgart/Leipzig, 1999, vol. 1 (l. 1-9).

Dion Cassius, Histoire romaine, (livres 48-51) éd. Marie-Laure Freyburger et Jean-Michel Rodaz, Paris, Les Belles Lettres, 1991-2002 ; (livres 40-41) éd. Michèle Rosellini, 1996 ; (livres 41-42) éd. François Hainard et Pierre Cordier, 2002 ; (livres 57-59) éd. Janick Auberger, 1995. (incomplet).

Dionis Cassii Cocceiani Historia Romana, recensuit Ioannes Melber, Leipzig, Teubner, 1890-1928.

Dion Chrysostome, περὶἔϑους, in Opera omnia, ed. J. de Arnim, Berlin, Weidmann, 1962 (repr. de léd. de 1893).

Dioscoride, La matière médicale (De materia medica) -> Pedanii Dioscuridis Anazarbei De materia medica libri quinque, rec. Max Wellmann, Berolini, apud Weidmannos, 1958. Editio altera.

668

Donat, Comm. in Terentium -> Aeli Donati quod fertur Commentum Terenti. Accedunt Eugraphi commentum et scholia Bembina, recensuit Paulus, Lipsiae, B.G. Teubner, 1902-1908. 3 vol.

*Donation de Constantin : MGH, Diplomata, Otto III, no. 389 ; voir Valla ; Augustin Steuco.

Du Haillan, Bernard de Girard, De lestat et succez des affaires de France : Enrichi, et illustré, contenant sommairement lhistoire des Rois, les faicts plus remarquables par eux institués pour lornement et grandeur de leur Royaume, A Paris, à lOlivier de Pierre lHuillier, rue S. Jaques. 1572.

Du Moulin Charles, Dumoulin, Molinaeus (1500-1566, Juristes, s. v. ; Juristas univ., 2, 174-177), Opera omnia, Paris, Charles Osmont, 1681. Comprend :

Adnotationes ad volumina consiliorum Alexandri.

Ordinationes Regiae

Comm. in consuetudines Parisienses.

Voir aussi :

Prima pars commentariorum in consuetudines Parisienses, authore D. Carolo Molendineo, Parisi, Poncet Le Preux, 1554 ; in-fol.

Secunda pars…, 1558.

Durand Guillaume, Durant, Guilelmus Durantis, Speculator, évêque de Mende (ca. 1231 – 1296), Speculum juris > Speculum iuris Gulielmi Durandi, episcopi Mimatensis, iuris v.d. Cum Io. And. Baldi de Vbaldis, aliorumq. aliquot praestantiss. iurisc. theorematibus. Nunc denuo ab innumeris, quibus antea scatebat, erroribus atq. mendis summa industria, et labore repurgatum, Pars prima [-III et IIII], Venise [Società dellAquila che si rinnova], 1585.

Durand Guillaume, Wilhelm Durantis, Speculum iudiciale, Aachen, Scientia, 1975 (reprod. de léd. de Bâle, Ambrosius et Aurelius, 1574).

Épiphane de Salamine (saint ; =Epiphanius), Panarion (Adversus haereses) -> P. G. 41 ; Epiphanius/hrsg. [] von Karl Holl, Leipzig, J.C. Hinrichssche Buchhandlung, Berlin, Akademie-Verl., 1915-.

Eschine, Discours, texte établi et traduit par Victor Martin,… et Guy de Budé, Paris, Les Belles Lettres, 1927-1928 ; Aeschines, Speeches, ed. Charles Darwin Adams, Harvard, Cambridge, MA, Harvard University Press, 2015.

Eschyle, Les Sept contre Thèbes, par Paul Mazon, 1920, dans Œuvres complètes, t. 1 ; ou plutôt : Tragédies ; texte établi et trad. par Paul Mazon, 2e éd., 14e et 13e tirages revus et corrigés, Paris, Les Belles Lettres, 2002, 2 vol.

Euripide, Fragments, texte établi et trad. par François Jouan et Herman Van Looy, Paris, Les Belles Lettres, 1998-2003.

Euripide, Iphigénie à Aulis, par François Jouan, Paris, 1983.

Eustace, Commentaire de lIlliade ->Eustathii Archiepiscopi Thessalonicensis Commentarii ad Homeri Illiadem pertinentes, ed. Marchinus Van der Valk, Leiden, E. J. Brill, 1987.

669

Evagre le Scholastique, Histoire ecclésiastique (P.G., 76) ; The ecclesiastical history of Evagrius with the Scholia, ed. with introd., critical notes and indices by J. Bidez and L. Parmentier, New York, Ams press, 1979. Collection Byzantine texts.

Everardus Nicolaus, voir http://home.kpn.nl/otto.vervaart/ov_recherche.htm (mars 2012)

Fabre Jean, Favre ou Faure, Fabri, Jean de Roussin, Jean de Montbron (ca. 1275 – 1340, Juristes, s. v.), In Institutiones Commentarii > In IIII libros Institutionum Ioan. Fab. iuriscon. clarissimi, Galliarumque cancellarij supremi, in Iustiniani Institutiones commentaria. Nuper secundum antiqua vera exemplaria diligentissime correcta. Accesserunt adnotamenta legalesque solitae rerum summae. Et locupletissimum repertorium. Venise [al segno del Mappamondo], 1561 (Venise, A. Pinzi).

Fabre Jean, In Justiniani imperatoris Codicem, breviarium quanta maxima potuit fieri diligentia à mendis repurgatum, Lyon, Balthazar Arnoullet, 1550.

Felinus Sandeus, Felino Sandei (ca. 1444 – 1503, Juristas univ., 1, 562-563), Comm. in Decretalium libros V -> Felini Sandei… Super prohemio decretalium et titulo de constitutionibus opus egregium, Pavie, G. da Legnano, 1499.

Ferrault Jean (fin xve – fin xvie, Juristes, s. v.), De juribus et privilegiis Regni Francorum,in Tractatus Universi Juris, t. 16.

Ferretti, Emilio (1489-1552), Aemylii Ferretti,… In tit. de pactis, transactionibus, probationibus, fide instrumentorum, testibus, testamentis, l. Gallus de liber. et posthum., titul. de vulg. et pupil. substit., ad legem Falcidiam FF. praelectiones…[Adjuncta est Aemylii Ferretti vita, ab Heleno Ribitto scripta.], Lugduni, M. Roy et L. Pesnot, 1553, in-fol.

Festus, De la signification des mots, texte latin avec trad. en regard par A. Savagner, Paris, C.L.F. Panckoucke, 1846.

Festus, De verborum significatu quae supersunt cum Pauli epitome, ed. Wallace M. Lindsay, Stuttgart, Teubner, 1913 (Olms, 1965).

Fieschi Sinibaldo dei, v. Innocent IV.

Flavius Josèphe, Guerre des Juifs, éd. André Pelletier, Paris, Les Belles Lettres, 1975-1980.

Flavius Josèphe, Les antiquités juives, établissement du texte, traduction et notes par Étienne Nodet, Paris, Cerf, 1990-2005, livres 1 à 9. -> FlaviiIosephi opera, ed. et apparatu critico instruxit Benedictus Niese, vol. 1-4, Antiquitatum iudaicarum libri XX. Ed. secunda lucis ope expressa, Berolini,apud Weidmannos, 1955.

Flavius Vopiscus : voir Scriptores historiae augustae.

Flodoard : Bodin lui attribue apparemment lanonyme Vita Hludovici imperatoris, in MGH, Scriptores, 2, col. 604-648. Il est lauteur dune Historia Remensis ecclesiae, MGH, Scriptores, 13.

670

Florentin, le Cardinal, voir Zabarella François.

La Florentine : manuscrit du sixième siècle, contenant le Digeste, découvert au xie siècle et déposé à Florence.

Florian de Saint-Pierre, Floriano Sampieri, Sampièro o da San Piètro, Florianus de Sancto Petro (? – 1441), In Iam et IIam partem Digestorum > Facundissima, ac eximia, cum in primam, & secundam ff. Vet. Partem, tum in tres etiam secundae Infortiati insigniores titulos de leg. Commentaria, Bologne, Società tipograpfica Bolognese, 1576 [fol. 252, cf. § 1.10.42].

Florus, Publius Annius Florus (c.70 – c. 140), « Abrégé dhistoire romaine », dans Œuvres, éd. Paul Jal, Paris, Les Belles Lettres, 1967.

François Lucain de Parme, Franciscus Lucanus Parmensis, Francesco Lucano (? – 1402), Bodin lappelle Lucas Parmensis : Tractatus de fisco et ejus privilegiis > Celeberrimi Juris utriusque Doctoris D. Francisci Lucani de Parma optimi Practici, et ex Magistris Intratarum Ducalium Mediolani, Tractatus de Privilegio Fisci ad Illustriss. olim Mediolani Ducem Jo : Galeaz Vicecomitem, in Tractatus Universi Juris, t. 12.

*François II, Lettres de François II :

Cf. Édouard. Rott, Inventaire sommaire des documents relatifs à lhistoire de Suisse conservés dans les archives et bibliothèques de Paris, et spécialement de la correspondance échangée entre les ambassadeurs de France aux ligues et leur gouvernement,[Berne, S. Collin,] 1882-1894.

Froissart Jean (c. 1337 – c. 1405), Chroniques, Livres I et II, éd. Peter F. Ainsworth et George T. Diller, Paris, Le Livre de poche, 2001.

Livre III, éd. Peter F. Ainsworth, Paris, Droz, 2007.

Fulgose Raphaël, Raffaele Fulgosio (1367-1427, DBI, s. v.. biogr. It., s. v.), In Iam et IIam Pandectarum partem > In primam (secundam) Pandectarum partem commentariorum…Lyon, Hugues de la Porte, 1554.

Fulgose Raphaël, In D. Justiniani Codicem comm. > In D. Iustiniani Codicem commentariorum tomus primus [-secundus] : hactenus nunquam editus, & nunc primum ex diligenti multorum exemplarium collatione quam fidelissime excusus, succinctisque insuper argumentis indiceque locupletissimo illustratus. Lyon, Hugues de la Porte, 1547.

Fulgose Raphaël, Consilia > (Avec Raphäel de Cumes) Consilia vtriusque Raphaelis nuperrime castigata : praecellentissimorum legalis disciplinae doctoru[m] Do. videlicet Rapha. Cumani, necno[n] Raphaelis Fulgosij consilia, Lyon, Héritiers de J. Giunta, 1548.

*Gaïus (ca. 120 – ca. 180, Juristas univ., 1, 179-184), Institutes, éd. Julien Reinach, Paris, Les Belles Lettres, 1965, 2e tirage revu et corr. (1re éd. 1950). Cf.Fontes Juris Romani Antejustiniani, pars altera, ed. Johannes Baviera, J. Furlani, Fliorence, 1941, qui contient les Gai Institutionum Commentarii…, Fragementa…, Épitome, etc.

671

Garati Martin de Lodi, Garrati, Martinus de Garatis Laudensis (+1453), Lectura in opere feudorum. Basileae, 1564.

Garati Martin de Lodi, Tractatus de confederatione, pace et conventionibus principum, in Tractatus Universi Juris, t. 16.

Garati Martin de Lodi, Tractatus de principibus, in Tractatus Universi Juris, t. 16. Cf.Tractatus De Principibus di Martino Garati da Lodi : con ledizione critica della rubrica De Principibus. éd. Gigliola Rondinini Soldi, Milano, Istituto Editoriale Cisalpino.

Gellius, voir Aulu-Gelle.

Giannotti Donato (Janot ou Janotus), Della Republica de Viniziani (1526-1533) ; Della Republica Fiorentina (1531), in Opere politiche e letterarie, annotate da F. L. Polidori, I-II, Firenze 1850.

Gilles de Rome, Ægidius Colonna, Columna, Colonne, Romanus, Romain (ca. 1247 – 1316), De regimine principum, Romae, B. Zanettum, 1607 (Bodin a peut-être connu les traductions françaises, sur lesquelles voir les eclaircissements de Noëlle-Laetitia Perret, Les traductions françaises du De regimine principum de Gilles de Rome, Leiden, Brill, 2011 : parmi les fausses attributions, le Livre de linformation des princes, Le Mirouer exemplaire et très fructueuse instruction selon la compilation de Gilles de Romme (Paris, par Guillaume Eustace, 1517), ou Le gouvernement des princes, et dautres, ne sont pas – comme on a pu le croire – des traductions du traité de Gilles de Rome, alors que le Livre du gouvernement des roys et des princes (tr. dHerni de Gauchi, 1282) en est une (cf. ch. 2 et 3). Mais attention aux manuscrits qui portent un même titre.

Giovio Paolo, v. Jove Paul.

Gómara Francisco Lopez de (1510 – ca. 1560), Historia general de las Indias… con la conquista de Mexico y de la Nueva España, Saragosse, 1552-1553.

Histoire generalle des Indes occidentales et terres neuves qui jusques à présent ont esté descouvertes, augmentée en ceste 5e édition de la description de la Nouvelle Espagne et de la grande ville de Mexicque autrement nommée Tenuctilan, composée en espagnol par François López de Gómara et traduite en français par le S. de Genillé Martin Fumée, Paris, M. Sonnius, 1584, 5e éd. (première éd. 1569) ; in-8.

Graevius Johann Georg, Thesaurus antiquitatum et historiarum Italiae, cum praefationibus Petri Burmanni, 9 tomes en 30 vol. in-fol., Lugduni Batavorum, P. Van der Aa, 1704-1725.

Graevius Johann Georg, Thesaurus Antiquitatum Romanarum : in quo continentur Lectissimi quique scriptores, qui superiori aut nostro seculo Romanae reipublicae rationem, disciplinam, leges, instituta, sacra, artesque togatas ac sagatas explicarunt & illustrarunt, 12 vol., Lugduni Batavorum, Fr. Halman, 1694-1735.

Graevius Johann Georg, Thesaurus Antiquitatum et Historiarum Siciliae…Sardiniae, Corsicae…, 15 vol., Lugduni Batavorum, Petrus Van der Aa, 1723-1725.

672

Grégoire de Tours, Histoire des Francs, in MGH, Scriptores rerum merovingicarum, 1, Hannover, Hahn, 1951 (1re éd. 1888).

* Grouchy Nicolas de (Nicolaus Gruchius), De Comitiis Romanorum libri tres, Lutetiae, 1555 ; N. Gruchii Responsio ad binas Caroli Sigonii reprehensiones : unam de binis magistratuum comitiis, alteram de lege, Paris : J. Du Puys, 1565 ; Nicolai Gruchii Ad posteriorem Caroli Sigonii de binis magistratuum Romanorum comitiis et de lege curiata disputationem, refutatio…, Parisiis : J. Du Puys, 1567 ; Caroli Sigonii Historia de rebus Bononiensibus libri VIII. Ejusdem de vita Andreae Doriae libri duo… quibus accesserunt ejusdem orationes aliquot et emendationes adversus Franciscum Robortellum,… denique Nicolai Gruchii de Comitiis romanis libri III et adversus hos Sigonii sententiae…, Francofurti, apud C. Marnium et haeredes J. Aubrii, 1604.

Guichardin François, Francesco Guicciardini (1483 – 1540), Histoire dItalie1492-1534, trad. de litalien sous la dir. de Jean-Louis Fournel et Jean-Claude Zancarini, Paris, Laffont, 1996. Nous utilisons parfois : Storia dItalia, a cura di Silvana Seidel Menchi, Turin, Einaudi, 1971, 3 vol.

Guillaume de Cun, v. Cun.

Guillaume de Jumièges, Wilhelmus Gemeticensis (xie s.), Chroniques de Normandie : Historiae Normannorum, in Hist. Norm. Scriptores Antiqui, Paris, 1619, p. 232-233.

Guillaume de Jumièges, The Gesta Normannorum Ducum of William of Jumièges, Orderic Vitalis, and Robert of Torigni ; ed. and translated by Elizabeth M. C. Van Houts, Oxford, Clarendon, 1992-1995.

Guy de Bayse dit lArchidiacre, Archidiaconus,Guido (Vido) da Baisio detto lArcidiacono (ca.1250-1313, DBI, s. v. Baisio), Rosarium seu in Decretorum volumen Commentarium, Venise, Giunta, 1559.

Guytald, v. Nithard.

Helmoldus, Helmud von Bosau, Presbyter Bozoviensis (ca. 1120 – ca. 1177), Chronica Slavorum, ed. quam paraverat Bernhardus Schmeidler, textum denuo comprimendum curavit Heinz Stoob, Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1963.

Herberstein Sigismond de (1486 – 1566), Rerum Moscoviticarum commentarii Sigismundi liberi baronis in Herberstain, Neyperg, & Guettenhag…, Basileae, per Ioannem Oporinum, [1556], 2e éd. (Réimpr. Francfort-sur-le-Mein, Minerva, 1963.)

Herburt Jan, Joannes Herborth de Fulstin (ca. 1524 – 1577), Statuta Regni Poloniae, exc. Martinus Lenscius, Samoscii [Zamość], 1597, 2o.

Hérodien, Histoire des empereurs romains -> Herodianus, Ab excessu Divi Marci, edidit C. Stavenhagen, Stuttgart, Teubner, 1967 (repr. de léd. 1912).

Hérodote, Histoires, éd. Ph.-E. Legrand, Paris, Les Belles Lettres, 1932-1954.

Histoire Auguste : voir Scriptores historiae augustae.

673

Historia Indorum : voir Gómara, Francisco Lopez de

Homère, LIlliade, éd. Paul Mazon [et al.], Paris, Les Belles Lettres, 1967, 6e éd.

Horace, Odes, éd. F. Villeneuve, Paris, Les Belles Lettres, 1970 (1re éd. 1929).

Hostiensis, Henri de Suse, Enrico da Susa, de Segusia, de Segusio, Ostiense (ca. 1200 – 1271, DBI, s. v. ; Juristes, s. v. Susa), In Decretalium libros > In primum [-sextum] Decretalium librum commentaria, Venise, Giunta, 1581.

*Hotman François (1524-1590), Franco-Gallia, introd. et notes dAntoine Leca, Aix-en-Provence, Presses universitaires dAix-Marseille, 1991. Reprod. de léd. de : Cologne, 1574. (Il sagit de la réédition de la traduction française de 1574.)

Innocent IV, Sinibaldo dei Fieschi, Sinibaldus Fliscus (ca. 1195 – 1254, Juristas univ., 1, 430-434), In V libros Decretalium > Apparatus in quinque libros Decretalium, Francfort, 1570 (réimpr. 1968).

*Inscription de Ravenne, voir :

Forcella Vincenzo, Iscrizioni delle chiese e daltri edifici di Roma, Roma, 1868-1884.

Le Cointe Charles (de lOratoire, Le P.), Annales ecclesiastici Francorum, auctore Carolo Le Cointe, Paris, Typographia regia, 1665-1683 : 8 vol. in-fol., t. 5, p. 484.

Yriarte Charles, Autour des Borgia : les monuments – les portraits, Alexandre VI – César – Lucrèce ; lépée de César – lœuvre dHercule de Fideli ; les appartements Borgia au Vatican ; études dhistoire et dart, Paris, J. Rothschild, 1891.

Inst. Institutes, ed. Paul Krueger.

M1 : Corpus juris civilis, Berlin, Weidmann, 1954, vol. 1.

Isée, Discours, éd. Pierre Roussel, Paris, Les Belles Lettres, 1960.

Isocrate, Discours, éd. Georges Mathieu et Emile Brémond, Paris, Les Belles Lettres, 1928-1967.

Jacques dArena, Jacopo dArena (ca. 1220-ca. 1288), Comm. in universum jus civile (Lyon, 1541)Bologna, Forni, 1971, in Opera juridica rariora, 16, (repr. de léd. 1541).

Jacques de Belviso, Jacopo di Belviso ou Belvisi (1270 – 1335, Juristas univ., 1, 491-493), Apparatus in usus et cons. Feudorum > Commentarii in Authenticum et Consuetudines feudorum, Bologna, Forni, 1971, in Opera juridica rariora, 12 (repr. de léd. Lyon, J. Bouys, 1511).

Jamblique, Vie de Pythagore = Pythagoras ; Iamblichi De vita Pythagorica liber, ed. Ludovicus Deubner, Stutgardiae, in aed. B.G. Teubneri, 1975 ed. addendis et corrigendis adiunctis, curavit Udalricus Klein.

Jean Chrysostome, Commentaire sur lÉvangile de Matthieu, homélie 21 [IPQ corr. : Pseudo-Chrysostome, Opus imperfectum in Matthaeum, homélie 38, sur Mt 21, 12 ; P. G., 56, col. 840 ; voir aussi Tou agiou Ioannou tou 674Chrysostomou Eis pasas tas Paulou tou apostolou epistolas akribestate, kai chryse alethos, kai theia ermeneia. Diui Ioannis Chrysostomi In omnes Pauli apostoli epistolas accuratissima, uereque aurea, & diuina interpretatio. Veronae, typis aereis excusum per Stephanum & fratres a Sabio, quarto kalendas Iulias, 1529, 4 part. en 2 vol. in-fol., 926 p. (Quelques catalogues indiquent que cet ouvrage est en 4 vol.)

Jason de Mayno, Giasone del Maino (1435 – 1519, Juristas univ., 1, 560-562), Commentarii in Dig. Vetus > In primam [-secundam] Digesti veteris partem commentaria, cum solitis doctorum insignium adnotationibus, Venise, Giunta, 1573.

Comm. in Codicem (et Comm. in usus feudorum : en appendice à) In primam [-secundam] Codicis partem commentaria, quibus, preter solitas adnotationes insignium doctorum, Venise, [Lucantonio Giunta il giovane,] 1589.

De actionibus : commentaria Iasonis Mayni super titulo de actionibus in Institutiones Iustiniani diligenter emendata, & pristino suo candori restituta, Venise, Aurelio Pinzi, 1562.

Jason de Mayno, Consilia, Francfort, Matthias Becker, 1611.

Jean dAndré, Giovanni dAndrea (Johannes Andreae, ca. 1270 – 1348, Juristas univ., 1, 499-506 [Juan de Andrés] ; Juristen, s. v.), Additiones ad speculum judiciale Guilelmi Duranti : voir Guillaume Durant, Speculum juris.

In V libros Decretalium et Sextum novella Commentaria -> In primum [ -sextum ] Decretalium librum movella commentaria …, Venises, Francesco de Franceschi, 1581 (Torino, Bottega dErasmo, 1963-1966).

Jean dImola, dit Imolanus, Giovanni Nicoletti, G. da Imola, Joannes de Nicoletis (ca. 1367-1372 – 1436 ; Juristas univ., 1, 542-544), Comm. in quattuor postmeridianos juris civilis tractatus > In quattuor postmeridianos ciuilis iuris tractatus, nempe in primam, & secundam Infortiati, Digestique noui partes, vtilissima, & facundissima commentaria, Bologne, apud Societatem typographiae Bononiensis, 1580.

In I am et II am Dig. novi partem > In Primam (-Secundam) Digesti Noui partem commentaria, Ioannis Thierry Lyngonensis iurisc. adnotationibus illustrata, Venise, [Società dellaquila che si rinnova,] 1580.

Comm. in I, II et IV librum Decretalium > In primum [ - tertium ] decretalium commentaria, quamplurium iurisconsultorum, qui probe aliquid his praeclarissimis ac pene diuinis commentarijs hactenus addidisse apparuerunt, adnotationibus illustrata, hac nouissima, Venise, Domenico dei Nicolini, 1575 (1574).

Consilia > Consilia clarissimi ac veridici in vtraque censura doctoris d. Ioannis de Imola … Hac postrema editione pristino candori restituta, multisque, quibus antea scatebant erroribus, repurgata. Cum Indice rerum omnium locupletissimo, Venise, F. & G. Giunta,1581.

Jean de Platea, Johannes de Platea, Giovanni Piazza (? – 1427), Comm. in 675Codicem > Lectura super tribus libris Codicis … cum apostillis … Nicolai Superancij, Venise, Filippo Pinzi, 1506.

Jean Le Coq, Johannes Gallus (ca. 1350 – ca. 1400), Quaestionesper arresta Parlamenti decisa -> Questiones Johannis Galli, éd. Marguerite Boulet, Paris, E. de Boccard, 1944. Bibliothèque des Écoles françaises dAthènes et de Rome, fasc. 156 CLXXVIII, 559.

Jean Antoine de Saint Georges, Giovanni Antonio Sangiorgio, di Sangiorgio, dit le Cardinal Alexandrin,Johannes Antonius de Sancto Georgio, dit aussi Préposto, Praepositus(1439 – 1509, Juristas univ. 1, 558-560), Commentarii in Decretalium libros > In tit. secundi decretalium, de appellationibus, atque in earundem quartum commentaria, Venise, Giunta, 1578.

In I am et II am Decretorum partem. > Io. Antonii a S. Georgio praepositi Mediolanensis, episcopi Sabinensis ac card. Alexandrini iuriscon. praestantissimi. In primam [ -secundam ] decretorum partem commentaria, Venise, Giunta, 1579.

Comm. in usus feudorum > Prepositi divi Ambrosij necnon cardinalis Alexandrini Super usibus feudorum commentaria nuperrime castigata, Trino, Giovanni Giolito de Ferraris, 1511.

Julien lempereur, Le Misopogon, éd. Christian Lacombrade (1964) et Aude de Saint-Loup, Paris, Les Belles Lettres, 2003. Œuvres complètes, t. 2, 2e partie.

Justin, Abrégéde lhistoire universelle de Trogue Pompée ->M. Iuniani Iustini Epitoma « Historiarum Philippicarum » Pompei Trogi, post Franciscum Ruehl iterum edidit Otto Seel, Stuttgart, Teubner, 1972.

Lactance (Lucius Caecilius Firmianus, dit Lactance), Institutions divines, Livres I-VI, introduction, texte critique, traduction par divers éditeurs scientifiques, Paris, Éd. du Cerf, 1986-2007 (Sources chrétiennes).

Leges, Fontes juris Romani antejustiniani, 1, Leges, éd. Salvatore Riccobono (et al.), Florence, S. A. G. Barbèra, 1968 (2e éd.)

Léon lAfricain, Hassan al-Wazzan (Al-Hasan Ibn Muhammad Al-Zayyātī Al-Fāsī Al-Wazzān, 1488-1548), Description de lAfrique, nouvelle éd. trad. de litalien par A. Epaulard ; et annotée par A. Epaulard, Th. Monod, [et al.], Paris, J. Maisonneuve, 1980 [1re éd. 1956]. – Daprès sa transcription du terme « edegnare », on peut penser que Jean Bodin sest référé à la traduction française du recueil des Navigationi e viaggi de Ramusio parue à Lyon chez Jean Temporal, en 1556 (3 vol. in-2o. Il existe une réimpression de cette traduction : De lAfrique, contenant la description de ce pays, par Léon lAfricain et la navigation des anciens capitaines portugais aux Indes orientales et occidentales, traduction de Jean Temporal, Paris, Imprimé aux frais du gouvernement (impr. de L. Cordier ; impr. de Ducessois), 1830 ; 4 vol., in-8o.

Léon lHébreu, Dialogues damour, trad. de Pontus de Tyard (Lyon, 1551), éd. Tristan Dagron, Paris, Vrin, 2006.

676

*Levi, Rabi Lévi Ben Gershom ou Gersonide (1288-1344) : son commentaire du livre des Juges se trouve dans la Biblia rabbinica éditée par Jacob ben Hayyim pour Daniel Bomberg, Venise, 1523-1525. – Pour dautres commentateurs Juifs, cf. lannotation de la Bible de Münster : Miqdals ja esrim we arbba sifre … En tibi lector Hebraica Biblia, Latina planeque nova Sebast. Munsteri tralatione, Bâle, Heinrich Petri, 1546 ; in-fol.

L. F. Libri Feudorum.

L. : Consuetudines Feudorum, vol. 1, Compilatio antiqua, ed. Karl Lehmann et Karl August Eckhardt, Gottingen, Dietricher, 1892 (repr. Aalen, Scientia Verlag, 1971).

Lombard Pierre, Livre des sentences : Magistri Petri Lombardi parisiensis episcopi Sententiae in IV libris distinctae, ed. 3a ad fidem codicum antiquiorum restituta, Grottaferrata, Ed. Collegii S. Bonaventurae ad Claras Aquas, 1971.

Louis le Romain, Ludovicus Romanus, Ludovico Pontano dit Ludovico Romano (1409 – 1439),

In I am et II am partem Digestorum > In primam atque secundam Digesti vet. partem commentaria, Hieronymi Chuchalon Hispani annotationibus illustrata, Venise, [Società dellaquila che si rinnova,] 1580.

Consilia, Venise, Boneto Locatello, 1500.

Lucas de Penna, Luca da Penne (ca. 1305 – ca. 1390, DBI, s. v.), In tribus libris Codicis comm. > In tribus libris Codicis opulentissima commentaria Venise, Filippo Pinzi, 1512.

Lucain, La Guerre civile (La Pharsale), éd. A. Bourgery, Paris, Les Belles Lettres, 1967.

Lucain François de Parme, voir François Lucain de P.

Lucien de Samosate, Œuvres complètes, trad. du grec ancien par Anne-Marie Ozanam, Paris, Les Belles Lettres, coll. « Série grecque », 2018.

Lycurgue lorateur, Plaidoyer contre Léocrate, dans Sophistes Grecs, Choix de harangues, Paris, Lefèvre et Garnier, 1842.

Lysias, Sur le meurtre dÉratosthène, in Discours, éd. Louis Gernet et Marcel Bizos, Paris, Les Belles Lettres, 1999, 9e éd. revue et corr.

* Machiavel Nicolas, Le Prince, 1532.

Macrobe, Saturnales->Ambrosii Theodosii Macrobii Saturnalia, ed. Iacobus Willis, Leipzig, Teubner, 1970.

Maïmonide (1135-1204), Morēh nevukhim / Le guide des égarés ; Le traité des huit chapitres, trad. de larabe par Salomon Munk et Jules Wolf, préf. de Claude Birman et Franklin Rausky, nouvelle éd. revue par Charles Mopsik, [Lagrasse], Verdier, 1992.

Commentaire de la Mišnah : Mischna sive totius Hebraerorum juris, rituum, antiquitatum, ac legum oralium systema / cum Maimonidis & Bartenorae commentariis 677integris ; quibus accedunt variorum auctorum notae ac versiones in eos quos ediderunt codices, Latinitate donavit ac notis illustravit Guilielmus Surenhusius, Amsterdam, Gerardus & Jacobus Borstius, 1698-1703 ; 6 t., 4o

Maimonidis Commentarius in Mischnam : E codicibus Hunt. 117 et Pococke 295 in Bibliotheca Bodleiana Oxoniensi servatis et 72-73 Bibliotheca Sassooniensis Letchworth, introductionem Hebraice et Britannice scripsit Salomon D. Sassoon ; accessit S. M. Stern decem scripta autographa Maimonidis ; Hafniae [Copenhagen], sumptibus E. Munksgaard, 1956-1966.

Maimonides Mishneh Torah : (Yad Haza*ah), ed. from rare manuscripts and early texts, vocalized, annot. and provided with introd. by Philip Birnbaum ; New York, Hebrew Publ. Co., 1989.

Martial, Épigrammes, éd. H. J. Izaac, Paris, Les Belles Lettres, 1969 (3e éd.).

Masuer Jean, Mazuer, Masuyer, Antoine Le Masurier, Masuerius (ca. 1370 – ca. 1452, Juristes, s. v.), Practica forensis, Lyon, C. Pesnot, 1577.

Mattarelli Nicolas, Niccolò (1240 – 1310, Comm. in Codicem ; que nous navons pas repéré.

Matthieu de Afflictis, Matteo dAfflitto, Matthaeus ab Afflictis (ca. 1447-1523, cf.Juristen, s. v.), Super tres Feudorum libros commentaria, Lugduni,Apud haeredes Jacobi Juntae, 1548.

Matthieu de Afflictis, Decisionm Sacri Regii Consilii Neapolitani Centuriae quatuor, Francfort, J. Bringer, 1616.

Matthieu de Afflictis, Inutriusque Siciliae, Neapolisque sanctiones et constitutiones novissima praelectio, Venise, G. Varisco & Paganino de Paganini, 1588 ; in-fol.

Maxime de Tyr (Maximus Tyrius), Dissertationes, ed. Michael B. Trapp, Teubner, Stuttgart/Leipzig, 1994 ; Maxime de Tyr. Choix de conférences, texte établi par M. Trapp, introduit, traduit du grec et annoté par Brigitte Pérez-Jean et Frédéric Fauquier, Paris, Les Belles Lettres, 2014.

*Melanchthon Philippe, Philipp Schwartzerdt (1497 – 1560), De magistratibus civilibus,in Opera omnia, post Carol. Gottl. Bretschneider ed. Henricus Ernestus Bindseil, Brunswick, C.A. Schwetschke, 1860.

MGH, Monumenta Germaniae Historica, dès 1826, divisés en 5 séries (elles-mêmes subdivisées en collections…) : Scriptores (annales, récits, histoires…) ; Leges (lois, coutumes, constitutions des royaumes francs, mérovingiens, carolingiens …) ; Epistolae ; Diplomata (chartes et diplômes) ; Antiquitates ; autres sous-séries. Le Deutsches Institut für Erforschung des Mittelalters fut fondé en 1819, dont les premièrs volumes, de 1823 à 1874, furent édités par Georg Heinrich Pertz. Dès 1949, lInstitut a son siège à Munich.

Moïse de Coucy, Moshe Ben Jacob de Coucy ou Kotsi (? – 1242), Grand livre des préceptes : Catalogus omnium praeceptorum legis mosaicae quae ab Hebraeis sexcenta et tredecim numerantur… Haec Sebastianus Münsterus utriusque 678linguae latinae et hebraicae studiosis, legenda impartit… Praecepta mosaica sexcenta atque tredecim cum sucincta…, Bâle, Henrich Petri, 1533 ; in-8o.

Monstrelet Enguerrand de (ca. 1400 – 1453), texte du Traité dArras, t. 5, p. 151-182 : E. de Monstrelet, La chronique dEnguerrand de Monstrelet, en deux livres, avec pièces justificatives, 1400-1444, publ. pour la Société de lhistoire de France par L. Douët-dArcq, Paris, Veuve de J. Renouard, 1857-1862.

More Thomas, De optimo statu deque nova insula Utopia, Apud inclytam Basileam, Johann Froben, 1518 (4e éd.).

Mugellanus Dinus, voir Dinus Mugellanus.

Nicolas de Cues ou de Cuse, v. Cusanus.

Nicolas de Grouchy, voir Grouchy.

Nicolas de Tudeschis dit le Panormitain, Palermitano, Panormitanus, Niccolo Tedeschi, Nikolaus de Tudeschis, Abbas Siculus, Abbas modernus (1386-1445, Juristas univ., 1, 546-548), Opera omnia quae extant commentaria,Venise, Giunta, 1588, t. 8. Comprend :

Commentarii in libros Decretalium.

Consilia seu responsa.

Nicoletti Giovanni, v. Jean dImola.

Nithard ou Witard (que Bodin appelle Guytald ; petit-fils de Charlemagne par sa mère Berthe, ca. 800 – 844), Historiarum libri IV, in MGH, Scriptores, 2, col. 649-672 ; Patrologia latina, t. 116, col. 45-76 ; cf. Nithard, Histoire des fils de Louis le Pieux, édition et traduction par Ph. Lauer, Paris, Les Belles Lettres (Les classiques de lhistoire de France au Moyen Âge, 7), 1964 (1926).

Nepos Cornelius, Atticus, éd. Anne-Marie Guillemin, Paris, Les Belles Lettres, 1970.

Nicéphore Calliste, Lhistoire ecclésiastique, P. G. 146.

Novae constitutiones Dominii Mediolanensis : voir Constitutiones dominii Mediolanensis.

Nov., Novellae, ed. Rudolf Schoell, Wilhelm Kroll. Textes grec et latin.

M3 : Corpus juris civilis, Berolini, apud Weidmannos, 1954, vol. 3.

Auth., Coll. : référence aux anciennes éditions des Novellae traduites en latin. LAuthenticum est une ancienne collection latine de 134 novelles. Il y a par ailleurs des groupes de novelles appelés collationes. « Les anciennes éditions de lépoque des glossateurs ne contiennent très souvent que 97 novelles, divisées en neuf collationes qui correspondaient plus ou moins exactement aux neuf premiers livres du Code quon étudiait alors. Les novelles non comprises dans ces neuf collations étaient appelées Constitutiones extravagantes ou extraordinariae. » (Adolphe Tardif, Histoire des sources du droit français, Paris, Alphonse Picard, 1890, repr. Aalen, Scientia Verlag, 1974, p. 116).

Odefroy, Odofredo Denari, Odofredus Bononiensis (? – 1265, DBI, s. v.. 679biogr. It., s. v. ; Juristas univ., 1, 439-442), Praelectiones in Iam et IIam partem Codicis > In primam codicis partem complectentem, Lyon, F. & C. Marchant, 1550 (réimpr. Forni 1968) ; In secundam codicis partem praelectiones quae lecturae appelantur, Lyon, F. & C. Marchant, 1550-1560 (réimpr. Forni 1968).

Odefroy, Lectura super Digesto veteri, Lyon, 1550 (Forni 1967).

Oldrade de Ponte, de Laude, Oldrado da Lodi (? – après 1337, Juristas univ., 1, 498-499), Comm. in Codicem, introuvable.

Oldrade de Ponte, Consilia seu responsa, Venise, Francesco Ziletti, 1570.

Les Olim ou registres des arrêts rendus par la Cour du roi, voir Arrêts du Parlement de Paris.

Ordinationes Hispaniae -> Recopilación de las Leyes destos Reynos etc., Valladolid, Lex nova, 1982 (reprod. de léd. de Madrid, C. de Barrio y Angulo y D. Diaz de la Carrera, 1640-1745).

Ordonnances des rois de la troisième race, recueillies par ordre chronologique…, Paris, Imprimerie royale, 1723-1849.

Ordonnances des rois de France :règne de François Ier, Paris, Imprimerie nationale, 1902->.

*Ordonnances : La Toison dOr, ou Recueil des statuts et ordonnances du noble ordre de la Toison dOr, À Cologne, chez Pierre Sweitzer, 1689.

Ordonnances de l ordre de la Toison d or, éditées par Hans Gerstinger, Vienne, Nationalbibliothek, 1934.

*Origène, Contre Celse, introd., texte critique, trad. et notes par Marcel Borret, Paris, Éd. du Cerf, 1967-1976, 5 vol., Sources chrétiennes 132, 136, 147, 150, 227.

Orose, Histoire (contre les Païens), éd. Marie-Pierre Arnaud-Lindet, Paris, Les Belles Lettres, 1990-1991.

*Pacatus Drepanius, Panégyrique à Théodose, in Panégyriques latins, texte établi et traduit par Edouard Galletier, Paris, Les Belles Lettres, 1949-1955.

Pandectes de Florence : voir dans la section ci-dessus « droit romain », la Florentine.

Le Panormitain, voir Nicolas de Tudeschis dit.

Pape Guy, Papa (? – 1477, Juristes, s. v.), Consilia, Lyon, Jean Crespin, 1533 ; 8o.

Decisiones parlamenti Delphinalis Gratianopolis, Grenoble, E. Foret, 1490 ; in-fol.

Papinien, Aemilius Paulus Papinianus (ca. 142-212 ; voir lart. de R. Orestano dans le Novissimo Digesto Italiano), peut-être le plus célébre des juristes romains, auteur de 37 livres de quaestionses, 19 livres de responsa, 2 livres de definitiones, 2 livres de adulterio, textes souvent cités dans les Digestes, le Code Just., etc. Paris Université, v. Chartularium.

Paris de Puteo, Paride del Pozzo, dal Pozzo. de Puteo, Aputeo, de Puzzo, Apuzzo (ca. 1411 – 1483, DBI, s. v. Dal Pozzo), Tractatus insignis de reintegratione 680feudorum, de finibus & modo decidendi questiones confinium territoriorum, de uerborum significatione in materia reintegrationis & in Andree de Insernia scriptis breue compendium una cum praxis reintegrationis, Naples, Mathias Cance, 1544.

Parpalia Thomas, voir Thomas Parpalia.

Paul Diacre, Histoire des Lombards-> Paulo Diacono, Storia dei Longobardi, a cura di Elio Bartolini, Milan, TEA, 1990 (3a ed.).

Paul de Castro, di Castro, Castrensis (ca. 1360 – 1444, Juristas univ., 1, 539-542) ; léd. la plus connue de ses commentaires est le Commentarium super Codicem, Digestum vetus et novum et Infortiatum, Lyon 1527, comprenant :

In I am et II am Infortiati partem comm.

In II am Dig. novi partem.

In I am Codicis partem.

Consilia, Pavie, G. A. de Biretis, 1486.

Paul, Julius Paulus (célèbre juriste romain du début iiie siècle, collègue de Papinien), auteur de deux livres dInstitutiones, six livres de Regulae (Règles) et dun livre intitulé Liber singularis regularum (livre unique de « règles ») ; cf.Fontes Juris Romani Antejustiniani, pars altera, ed. Johannes Baviera, J. Furlani, Fliorence, 1941, qui contient ses « ex Libris Institutionum ad Edictum fragemnta », etc.

Pausanias, Description de la Grèce, texte établi par Michel Casevitz, trad. par Jean Pouilloux [et al.], Paris, Les Belles Lettres, 1992-2002.

Pausanias Graeciae descriptio, edidit M. H. Rocha-Pereira, Leipzig, Teubner, 1990.

*Philippe 1er : Serment de Philippe 1er : Voir Recueildes historiens des Gaules et de la France, éd. Dom Martin Bouquet ; nouv. éd. publ. sous la dir. de M. Léopold Delisle, Paris, Imprimerie royale/V. Palmé, 1840-1904, t. 11, p. 32-33.

Philippe de Commynes, Mémoires, Paris, Les Belles Lettres, 1965

Philon dAlexandrie, Vie de Moïse = De vita Mosis, par Roger Arnaldez, Claude Mondésert, Jean Pouilloux, Pierre Savinel, Paris, Éditions du Cerf, 1967, Œuvres, t. 22 ; Ambassade auprès de Caius (Legatio ad Caium), par André Pelletier, Paris, Éditions du Cerf, 1972. Œuvres, t. 32.

Philostrate, Vie dApollonios -> Philostratos, Das Leben des Apollonios von Tyana, Griechisch-Deutsch herausgegeben, übersetzt und erläutert von Vroni Mumprecht, München/Zürich, Artemis Verlag, 1983.

Pierre dAncarano, Pietro dAncarano ou Ancharano (1330-1416), Consilia sive Juris responsa, Lyon, 1549.

Super cap. Canonum statuta. De constitutionibus. Idem De regulis iuris. Idem De foro competenti. Idem De probationibus, Pavie, G. de Burgofranco, 1508 (§ 1.6.6).

Pierre-Philippe della Cornia, della Corgna, Pier Filippo Corneo, Petrus 681Philippus Corneus Perusinus (ca. 1419 – 1492), In Iam et IIam Codicis partem ->In Primam Codicis Partem Commentarius, Venise, Giunta, 1553 ; In Secvndam Codicis Partem Commentarius, Venise, Giunta, 1553.

Consilia seu responsa->Primum [ -quartum ] volumen consiliorum domini Petriphilippi Cornei de Perusia. Trino, Giovanni Giolito de Ferrari, 1521

*Photius, Photii Patriarchae Lexicon / recensuit, adnotationibus instruxit et prolegomena addidit S.A. Naber, Amsterdam, A. M. Hakkert, 2 vol., 1965-66. Cf. ed. by Christos Theodoridis, Vol. 3, ΝΦ, Berlin, de Gruyter, 2013.

Piccolomini Eneas Silvius (Pie II, pape de 1468 à 1471), Enee Silvii Piccolominei postea Pii PP II De Europa, ed. commentarioque instruxit Adrianus Van Heck, Città del Vaticano, Bibliotheca apostolica vaticana, 2001.

Piotto Jean-Baptiste, Pioti, Johannes Baptista Plotus, Giovanni Battista Piotto (1518-1570), De in litem jurando tractatus, Novare, F. Sexallo, 1586.

Pison, Annales, 4 [ouvrage dont il ne reste que des fragments] dans Lannalistique romaine, t. 2, Lannalistique moyenne (fragments), texte établi et traduit par Martine Chassignet, Paris, Belles Lettres, 1999, p. 18-39.

Pline lAncien, Histoire naturelle, éd. A. Ernout, J. André [et al.], Paris, Les Belles Lettres, 1947-1998.

Seul manque à cette édition le début du livre 6.

ed. Carolus Mayhoff, Stuttgart, Teubner, 1967 (repr. éd. 1906).

Pline le Jeune, Lettres ; Panégyrique de Trajan, éd. Marcel Durry, Paris, Les Belles Lettres, 1938.

Platon, Phédon, éd. Léon Robin, Paris, Les Belles Lettres, 1957 (6e éd. revue et corr.).

Platon, Les Lois, éd. Édouard des Places, Paris, Les Belles Lettres, 1976, 3e tirage revu et corrigé.

Platon, Ménon, éd. Alfred Croiset, Paris, Les Belles Lettres, 1923.

Platon, La République, éd. Émile Chambry, Paris, Les Belles Lettres, 1934.Œuvres complètes, t. 7.

Platon, *Protagoras, éd. Alfred Croiset [et al.], Paris, Les Belles Lettres, 1923.

Plutarque, Apophtegmes de rois et de généraux ; Apophtegmes laconiens, éd. François Fuhrmann, Paris, Les Belles Lettres, 1988. Œuvres morales, t. 3.

Plutarque, Conduites méritoires de femmes.Étiologiesromaines. Étiologiesgrecques. Parallèlesmineurs ; éd. Jacques Boulogne, Paris, Les Belles Lettres, 2002. Œuvres morales, t. 4.

Plutarque, Préceptes politiques.Surla monarchie, la démocratie et loligarchie[De unius in republica dominatione], éd. Marcel Cuvigny, Paris, Les Belles Lettres, 1984. Œuvres morales, t. 9, 2e partie.

Plutarque, Vies des dix orateurs, Paris, Les Belles Lettres, 1981. Œuvres morales t. 12, 1re partie.

682

Plutarque, Banquet des sept sages, Paris, Les Belles Lettres. Œuvres morales t. 2.

Vies, éd. Robert Flacelière, Émile Chambry [et al.], Paris, Les Belles Lettres, 1957-1983 : Agis, t. 11, 1976. Alcibiade, t. 3, 1964. Alexandre, t. 9, 1975. Aratos, t. 15, 1979. Artaxerxès, t. 15, 1979. CatonlAncien (= CatonleCenseur). t. 5, 1969. Caton le Jeune (= Caton dUtique), t. 10, 1976. Cléomène, t. 11, 1976. Crassus, t. 7, 1972. Demetrios, t. 13, 1977. Demosthène, t. 12, 1976. Eumène, t. 8, 1973. Lycurgue, t. 1, 1957. Marius, t. 6, 1971. Numa ; t. 1, 1957 (2e tirage revu et corr. 1964). Paul-Emile : t. 4, 1966. Pélopidas, t. 4, 1966. Périclès, t. 3, 1964. Phocion, t. 10, 1976. Pompée, t. 8, 1973. Solon, t. 2, 1961. Sylla, t. 6, 1971. Thémistocle, t. 2, 1961. Thésée, t. 1, 1957. TitusFlamininus, t. 5, 1969.

Polybe (vers 210–126 av. J.-C.), Histoires, éd. Paul Pédech, Raymond Weil [et al.], Paris, Les Belles Lettres, 1961-1995 ; nouv. éd. 2004-.

Polybii Historiae, editionem a Ludovico Dindorfio curatam retractavit Theodorus Buettner-Wobst, Stuttgart, Teubner, 1962-1967.

Polydore Virgile, Historiaeanglicae libri XXVII, ex nova ed. Antonii Thysii, Leyde, J. Maire, 1651.

Porcius Latro, Contre Catilina (discours attribué à Porcius Latro inclus dans les éditions anciennes de Salluste) = Declamatio in L. Sergium Catilinam, éd. Hans Kristoferson, Goeteborg, Elanders, 1928. -> Katrin Schurgacz, « Die Declamatio in L. Sergium Catilinam. Einleitung, Text, Übersetzung, Kommentar », Trier, 2004, Bochumer altertumswissenschaftliches Colloquium, Bd. 58 (2004).

*Proclus, Commentaire du Timée de Platon-> In Platonis Timaeum, ed. Diehl, Leipzig, Teubner, 1903.

Procope de Césarée, Operaomnia, recognovit Jacobus Haury, Leipzig, Teubner, 1962. Comprend : La guerre desGoths ; La guerre des Perses.

Quinte-Curce, Histoires, éd. H. Bardon, Paris, Les Belles Lettres, 1947-1948.

Quintilien, Institution oratoire, éd. Jean Cousin, Paris, Les Belles Lettres, 1975-1980.

Declamationes :

M. Fabii Quintiliani Declarationes minores, ed. D. R. Shackelton Bailey, Stuttgart, Teubner, 1989 ;

Declamationes XIX maiores Quintiliano falso ascriptae, ed. Lennart Håkanson, Stuttgart, Teubner, 1982.

Raimundis Raphäel de, v. Raphäel de Cumes.

Ramusio Giovanni Battista, Primo volume e terza editione delle Navigationi et viaggi, raccolto gia da M. Gio. Battista Ramusio…,Venise, Giunta, 1563.

Ramusio Giovanni Battista, Navigazioni e viaggi ; a cura di Marica Milanesi, Turin, G. Einaudi, 1978-1988, 6 vol.

683

Raphaël de Cumes, Raphael de Raimundis, Raffaello Raimondi di Como, Cumanus (? – 1427), In IIam Infortiati partem -> Commentaria in secundam partem (Digesti), [Milan,]1500.

Raphaël de Cumes, Consilia,Lyon, Hérities de G. Giunta, 1548, in-fol.

Raynaud Jean, Tractatus aureus de nobilitate, aussi in Titulus Comprehensorium feudale domini Jo. Raygnaudi juris cesarei & pontificii doctoris in quo mira enodantur Tractatus aureus de nobilitate ab eodem Joan. Raynaudi compilatus. Tractatus suitatis & extraneitatis…, Lyon, Pierre Ballet, 1516.

Ricius Paul, Paolo Ricci ou Paulus Israelita (xvie s.), De Coelesti Agricultura, Augsbourg, Heinrich Steiner, 1541 ; in-fol.

*Richard de Wassebourg, dit « lArchidiacre de Verdun » (fin du xve siècle – 1567), Antiquitez de la Gaule Belgicque, Royaulme de France, Austrasie & Lorraine…, Paris, V. Sertenas, 1549.

Roffroi de Bénévent, Roffredo da Benevento, Roffredus Beneventanus (ca. 1170 – ca. 1244, Juristas univ., 1. 397-400), glossateur canoniste du xiiie siècle, cité par Jean dAndré. Voir Jean dAndré.

Ruini Charles, Carlo Ruini, Carolus Ruynus Regiensis (1456 – 1530, EI), Consilia seu responsa > Caroli Ruini Regiensis Consilia seu Responsa, una cum argumentis, et appendicibus, Doctissimorum Jurisperitorum Opera suis locis adiectis, ea potissimum Consila complectens, quae Ultimas Voluntates, et praecipue Testamenta concernunt, Lugduni, Hugues & hérities de Aymon de la Porta, 1546.

Sabellico Marc-Antoine, Coccio o Cocci (ca. 1436 – 1506), Decades rerum Venetarum ab Urbe condita, Venise, Torresani de Soula, 1487.

Salluste, La conjuration de Catilina, éd. Alfred Ernout, Paris, Les Belles Lettres, 1967 (7e tirage).

Sampieri Floriano, voir Florian de Saint-Pierre.

Sangiorgio Giovanni Antonio, voir Jean Antoine de Saint Georges.

Scriptores historiae Augustae  :

Spartien, Vie dHadrien, in Histoire Auguste, t. 1, 1re partie, Vies dHadrien, Aelius, Antonin, éd. J.-P. Callu, A. Gaden, O. Desbordes, Paris, Les Belles Lettres, 1992.

Flavius Vopiscus, Vie de Florien, in Scriptores Historiae Augustae, ed. E. Hohl, Leipzig, Teubner, 1971 (3e éd.).

Sénèque, De la clémence, éd. François Péchac, Paris, Les Belles Lettres, 1967 (3e éd.).

Sénèque, De la colère, éd. A. Bourgery, Paris, Les Belles Lettres, 1971 [réimpr. 1922].Dialogues, t. 1.

Sénèque, De la vie heureuse ; De la brièveté de la vie ; par A. Bourgery, 1972 [réimpr. 1923]. Dialogues, t. 2.

684

Sénèque, *De loisiveté, éd. René Waltz, Paris, Les Belles Lettres, 1927.Dialogues, t. 4.

Sénèque, Des bienfaits, éd. François Péchac, Paris, Les Belles Lettres, 1972.

Sénèque, *Lettres à Lucilius

Sénèque, « la Souda » ->Suidae Lexicon, edidit Ada Adler, Stuttgart, Teubner, 1951 (repr. Leipzig, 1928).

Sigebert de Gembloux (~1035-1112), Chronicon sive Chronographia, in MGH, Scriptores, 6, p. 300-374.

Sigon Charles, Carlo Sigonio or Sigone, Carolus Sigonius (ca. 1524–1584), Historiae de regno Italiae…, Bononiae, apud Societatem typographiae Bonon., 1580.

Sigon Charles, De antiquo jure Italiae, in De antiquo jure populi romani libri undecim ; De republica Atheniensium libri quatuor ; De Atheniensium, Lacedaemoniorumque temporibus liber unus, Paris, J. Du Puy, 1576 ; in-fol.

Sleidan, Johannes Sleidanus (1506 –1556), Jo. Sleidani de Statu religionis et reipublicae, Carolo quinto caesare, commentarii, [Genève], C. Badius, 1559, In-8o

Sozomène, Histoire ecclésiastique (en 9 livres), Livres 1 à 6 : texte grec de léd. de J. Bidez - G.C. Hansen (GCS) ; introd. et annotation par Guy Sabbah ; trad. par André-Jean Festugière et Bernard Grillet, Paris, Ed. du Cerf, 1983-2005. Sources chrétiennes no 306, 418, 495.

Spartien : voir Scriptores historiae augustae.

Statuta Venetorum [ Leges ac Jura Venetorum, Venise, 1564]

*Steuco Augustin de Gubbio, Augustinus Steuchus Eugubinus (1496 – 1548, v. Biogr. Univ. Michaud, s. v.), Contra Laurentium Vallam de falsa Donatione Constantini libri duo, Lyon, 1547.

Stobée, Anthologie : Ioannis Stobaei Anthologium, recensuerunt Curtius Wachsmuth et Otto Hense, Berlin, Weidmann, 1958.

Strabon, Géographie, éd. Germaine Aujac, François Lasserre [et al.], Paris, Les Belles Lettres, 1966-1996 (incomplet : seulement livres 1-12).

Strabons Geographika, hrsg. von Stefan Radt, Göttingen, Vandenhoeck & Ruprecht, 2002-2005 (5 tomes sur 10 parus).

Suétone, Vie des douze Césars, éd. Henri Ailloud, 1964-1967 (1re éd. 1931-1932).

Suger, Suger de Saint-Denis (1080 ou 1081 – 1151), Œuvres complètes, recueillies, annotées et publiées daprès les manuscrits pour la Société de lHistoire de France par A. Lecoy de La Marche, Paris, veuve de J. Renouard, 1867.

Synésios de Cyrène, Correspondance, éd. Antonio Garzya et Denis Roques, Paris, Les Belles Lettres, 2000.

Tacite, Annales, éd. Pierre Wuillemier, Paris, Les Belles Lettres, 1974-1990.

Tacite, La Germanie, éd. Jacques Perret, Paris, Les Belles Lettres, 1967.

685

Targoum du livre de Jérémie (Il sagit de la paraphrase en araméen du texte biblique) :

The Targum of Jeremiah, transl., with a critical introd., apparatus, and notes by Robert Hayward, Edinburgh : T. & T. Clark, 1987, The Aramaic Bible vol. 12

Targum seu paraphrasis chaldaica in lamentationes Jeremiae prophetae, Paris, 1549, fol. 25v (Scholia in librum quintum)

Tartagna, v. Alexandre Tartagna.

Tertullien, Apologétique, éd. Jean-Pierre Waltzing, 1984 (1er tirage 1929).

Tertullien, À son épouse, texte établi et traduit par Charles Munier, Paris, Éd. du Cerf, 1980 (Coll. Sources chrétiennes).

Tertullien, La résurrection des morts, ed. Borleffs, in Opera, Turnhout, Brepols, 1954 : Corpus Christianorum, Series Latina 15.

Théodoret de Cyr, Thérapeutique des maladies helléniques, texte critique, introd., trad. et notes de Pierre Canivet, Paris, Ed. du Cerf, 195 ; Collection Sources chrétiennes no 57. = De graecarum affectionum curatione [Sermo, 1, P. G. 83] ; ed. Iohannes Raeder, Stuttgart, Teubner, 1969.

Thomas Parpalia, Parpalea, Tommaso Parpaglia (xvie s.), repetitio in l. placet, de sacrosanctis ecclesii, in Repetitiones Juris Civilis, Lyon, Hugues de la Porta et Antoine Vincent, 1553, vol. 7.

Solemnis repetitio. j. u. doctoris domini Thome Parpalie super. l. placet. C. de sacrosanctis ecclesiis. In materia munerum seu talearum, Pavie, Bernardino Garaldi, 1512.

Thucydide, La guerre du Péloponnèse, éd. Jacqueline de Romilly, Raymond Weil [et al.], Paris, Les Belles Lettres, 1953-1972.

Tite-Live, Histoire romaine, éd. Jean Bayet [et al.], 1940 – (incomplet)

Titi Livi Ab Vrbe Condita, rec. Robert Maxwell Ogilvie [et al.], Oxford, Clarendon, 1974-1999.

*La Toison dOr, ou Recueil des statuts et ordonnances du noble ordre de la Toison dOr, Cologne, Pierre Sweitzer, 1689.

Ordonnances de l ordre de la Toison d or, éditées par Hans Gerstinger, Vienne, Nationalbibliothek, 1934.

Tractatus universi juris, duce et auspice Gregorio XIII pontifice maximo… (cura Francesco Ziletti, contrib. Lapo da Castiglionchio), 18 t. en 25 vol. et 4 vol de tables, soit 29 vol. in-folio, Venetiis, 1584-1586. Le recueil contient plus que 700 monographies juridiques de quelque 350 auteurs italiens et étrangers du xiie au xvie siècle, à partir des premiers glassateurs et commentateurs jusquaux plus récents.

Tritheim Johann, Johannes Trithemius (1462 – 1516), Chronicon insigne monasterii Hirsaugiensis, Bâle, Jacob Kuendig, 1559.

686

Tudeschis, voir Nicolas de, dit Le Panormitain.

Ulpien, Domitius Ulpianus (ca. 170 – ca. 223, Juristas univ., 1, 208-211)->Ulpianiliber singularis regularum. Pauli libri quinque sententiarum. Fragmenta minora saeculorum p. Chr. n. secundi et tertii, edidit Paulus Krueger, Berlin, Weidmann, 1878. Cf., Fontes Juris Romani Antejustiniani, pars altera, ed. Johannes Baviera, J. Furlani, Fliorence, 1941, qui contient les “Tituli XXVIII ex corpore Ulpiani”, etc.

Valère-Maxime, Faits et dits mémorables, éd. Robert Combès, Paris, Les Belles Lettres, 1995-1997.

Valerius Maximus, ed. John Briscoe, Stuttgart/Leipzig, Teubner, 1998, 2 vol.

*Valla Lorenzo, Laurent Valla (Rome, 1407–1457), De falso credita et ementita Constantini Donatione, Florence, 1506.

éd. W. Setz, MGH, Quellen zur Geistesgeschichte des Mittelalters, 10, Weimar, 1976.

lancienne trad. fr. Sur la Donation de Constantin à lui faussement attribuée, trad. Jean-Baptiste Giard, Paris, Les Belles Lettres, 1993, coll. La Roue à livres.

Varron, La langue latine [dont il ne reste que les livres 5 à 10], livre V, éd. Jean Collart, Paris, Les Belles Lettres, 1954, Publications de la Faculté des Lettres de lUniversité de Strasbourg ; Livre VI par Pierre Flobert, 1985.

Verrius Flaccus, De significatione verborum : voir Feste Pompée.

Virgile, Énéide, éd. Jacques Perret, Paris, Les Belles Lettres, 1980-1982 (1re éd. 1978).

Xénophon (Pseudo-) Xénophon, La constitution dAthènes, testo e traduzione a cura di Giuseppe Serra, Roma, « LErma » di Bretschneider, 1979, Università di Padova – Bollettino dellIstituto di Filologia Greca, suppl. 4.

Xénophon, Cyropédie, éd. Marcel Bizos [et al.], 1971-1978.

Xiphilin, voir Dion Cassius (Jean Xiphilin est lauteur dun abrégé de lHistoire romaine de Dion Cassius. Cet abrégé est joint à toutes les éditions de Dion.)

Wassebourg, v. *Richard de Wassebourg.

Zabarella François, Francesco Zabarella dit le Cardinal Florentin (1360 – 1417, Juristas univ. 1, 537-539), Commentarii in Decretalium libros > Super primo [-quinto] Decretalium, Venise, Simon de Luere, 1502.

Commentarii in Clementinarum volumen, cum annotationibus & additionibus domini Philippi Franchi de Perusio & domini Nicolai Superantij, Trino, Giovanni Giolito de Ferrari, 1522.

Consilia, Lyon, Héritiers de G, Giunta, 1552.

Zasius Ulrich, Huldricus Zasius (1461 – 1535, Juristas univ., 2, 89-92), In Usus Feudorum epitome,Bâle, Michael Ising, 1576, in Opera omnia, vol. 4 (Lyon, 1550), 244–341.

Zonare Jean, Zonaras ->Johannis Zonarae Epitome historiarum, ed. Ludovicus Dindorfius, Leipzig, Teubner, 1868-1875.

687

Œuvres de Bodin

[ De venatione ]

Oppiani De venatione, Libri IIII, J. Bodino Andegavensi interprete, Paris, apud Michaëlem Vascosanum, 1555.

[ Oratio ]

Oratio de instituenda in republica juventute ad senatum populumque Tolosatem, Toulosae, ex officina Petri Putei, 1559. Texte latin et français tr. in [Me] 30 ; tr. englaise in [Mo].

[ Methodus ]

Methodus ad facilem historiarum cognitionem, Parisiis, apud Martinum Juvenem, 1566. Texte et tr. fr. in [Me] 104-269 ; tr. angl. in [Re] ; texte et tr. italienne in [Mi].

[ Response ]

Les Paradoxes de Monsieur de Malestroit, conseiller du Roy et maistre ordinaire de ses comptes, sur le faict des monnoyes, presentez à sa Majesté, au moi de mars 1566, avec la response de M. Jean Bodin ausdicts Paradoxes, Paris, Martin Le Jeune, 1568. Tr. fr. in [H] ; tr. angl. in [T].

[ Lettre Bautru ]

Lettre à Jean Bautru de Matras, 1568. Texte latin in [Ro] 79-81.

[ La Harangue ]

La Harangue de Messire Charles de Cars evesque et duc de Langres prononcée aux magnifiques ambassadeurs de Poulogne estans à Metz le 8 e jour d aoust 1573 tournée de François en Latin par J. Bodin Av. cat., Paris, 1573.

[ Consilia ]

Consilia Johannis Bodini Galli et Fausti Longiani Itali, De Principe recte institutendo. Cum praeceptis cuiusdam principis politicis, quae bene instituto in imperio observanda. Ex Gallica, Italica et Castellana lingua latine reddita a Johanne Bornitio Erphordiae, Excusa per Iohannem Pistorium, Anno 1603. Consilium Johannis Bodini de institutione principis aut alius nobilioris ingenii (Erfurt, 1603), in [Ro] 11-16 (texte latin sans tr.).

[ République ]

Les Six Livres de la République, Paris, J. Du Puys, 1576. Éd. fr. : 4 en 1577, 1578, 4 en 1579, 2 en 1580, 1581 (partielle : livre II en latin), 3 en 1583, 1587, 1588, 1591, 3 en 1593, 1594, 1599, 1600, 1608, 1610, 1612, 1629, 1961, 1977, 1986, 1993 (partielle), 1999 (partielle).

688

[ De Republica ]

De Republica libri sex, Parisiis (et Lugduni), apud Jacobum Du Puys, 1586. Éd. lat. : 2 en 1591, 1594, 1598, 1601, 1603, 1609, 1619, 1622, 1624, 1635 (partielle), 1641, 1645 (partielle), 1671 (partielle : ch. 2 et 3 du livre VI). (Voir ci-dessous § Éditions critiques de la République)

[ Recueil ]

Recueil de tout ce qui s est négocié en la compagnie du Tiers État de France, en l Assemblée generale des trois estats, assignés par le Roy en la ville de Bloys au 15 nov. 1576, s. l., 1577.

[ Distributio ]

Juris universi distributio, Paris, J. Du Puys, 1578. Texte et tr. fr. in [J] ; tr. angl. et extraits in A.L. Fell, Bodins Humanistic Legal System and Rejection of Medieval Political Theology, Boston : Mass., Oelgeschlager, Gunn and Hain, 1987.

[ Penus 1579 ]

Artis historicae penus octodecim scriptorium tam veterum quam recentiorum monumentis et inter eos Jo. praecipue Bodini libris Methodi historiae sex instructa, Basileae, P. Pernae officina, 1579. Leditio princeps contient : Jo. Bodini Methodus historica duodecim ejusdem argumenti scriptorum, tam veterum quam recentiorum, commentariis adaucta, quorum elenchum praefationi subiecimus.

[ Apologie ]

Apologie de René Herpin pour la République de Jean Bodin, Paris, Jacques du Puys, 1581. (Herpin est le nom angevin que Bodin utilise pour cette œuvre).

[ Démonomanie ]

De la démonomanie des sorciers, Paris, Jacques Du Puys, 1581 ; De magorum daemonomania, Libri VI, Hildesheim. Olms, 2003. Tr. allemande dès 1581 ; tr. ital. dès 1587 éd. critique in [Su] : tr. angl. in [S].

[ Épître ]

Epistre de J. Bodin touchant l institution des ses enfants à son neveu, Bibliothèque Nationale MS Latin 6564, fol. 483-485, 1585. Publiée in [Ro] 3-4.

[ Lettre Bodin ]

Lettre de Monsieur Bodin où il traite des occasions qui l ont fait rendre ligueur, 20 Janvier1590. Texte in [Ro] 87-93. Quelques lettres de Bodin ont été publiées en diverses collections : voir Chauviré 1914 et Moreau-Reibel 1935.

[ Heptaplomeres ]

Colloquium Heptaplomeres de rerum sublimium arcanis abditis, ed. L. Noack, Schwerin, 1857 (première éd. Kiel, 1683). Tr. fr. in [Be] ; tr. angl. in [Ku].

689

[ Theatrum ]

Universae naturae theatrum, in quo rerum omnium effectrices causae et fines quinque libris discutiuntur, Lugduni, apud Jacobum Roussin, 1596. Tr. fr. en 1597 ; tr. angl. dextraits in A. L. Fell, Bodins Humanistic Legal System and Rejection of Medieval Political Theology, Boston, (Mass.), Oelgeschlager, Gunn and Hain, 1987.

[ Paradoxon ]

Paradoxon, quod nec virtus ulla in mediocritate, nec summum hominis bonum, in virtutibus actione consistere possit, Parisiis, excudebat D. Duvallius, 1596. Tr. fr. in [Ro] ; éd trilingue in [Suggi].

Traductions et éditions critiques

[Be]

Berriot, François, éd., Colloque entre sept sçavans, qui sont de differens sentimens, des secrets cachez des choses relevées, trad. anonyme du « Colloquium heptaplomeres », avec la collaboration de K. Davies, J. Larmat et J. Roger, Genève, Droz, 1984.

[Citizens]

Of the orders and degrees of citizens, [London], [G. Bishop], [1616]. Extract from The six bookes of a commonweale, by J. Bodin ; tr. by Richard Knolles, Book 3. Chapter 8, p. 286-405.

[H]

Hauser, Henri, éd., La Response de Jean Bodin à M. de Malestroit, nouv. éd., Paris, Colin, 1932.

[IP]

I sei libri dello Stato, a cura di Margherita Isnardi Parente, vol. I (livres I-II), Torino, Unione tipografico-editrice, 1964.

[IPQ2]

I sei libri dello Stato, a cura di Margherita Isnardi Parente e Diego Quaglioni, vol. 2 (livres III-IV), Torino, Unione tipografico-editrice, 1988.

[IPQ3]

I sei libri dello Stato, a cura di Margherita Isnardi Parente e Diego Quaglioni, vol. 3 (livres V-VI), Torino, Unione tipografico-editrice, 1997.

[J]

Jerphagnon, Lucien, texte et tr. fr., Juris universi distributio, commentaire de Simone Goyard-Fabre, notes by René-Marie Rampelberg, Paris, P.U. France, 1985,.

690

[Kn]

Knolles, R., trans., The Six Bookes of a Commonweale, Written by I. Bodin a famous Lawyer, and a man of great Experience in matter of State, based on French and Latin editions, London : Impensis G. Bishop, 1606.

[Ku]

Kuntz, M., trans., Colloquium of the Seven about Secrets of the Sublime, Princeton : Princeton University Press, 1975.

[Me]

Mesnard, Pierre, éd.,Œuvres philosophiques de Jean Bodin, Paris : Presses Universitaires de France, 1951. (Collection “Corpus géneral des philosophes français. Auteurs modernes”, t. 5, 3) ; textes latins et tr. de Mesnard : “Le discours au Sénat et au peuple de Toulouse” ;“Tableau du droit universel” ; “La méthode de lhistoire”.

[Mc]

McRae, K.D., ed., The six books of a commonweale : a facsimile reprint of the English translation of 1606, corrected and supplemented in the light of a new comparison with the French and Latin texts, Cambridge : Harvard University Press, 1962.

[Mi]

Miglietti Sara, ed., Methodus ad facilem historiarum congnitionem, Edizione, traduzione e commento a cura di Sara Miglietti, Pisa, Edizioni della Normale, 2013 (Testi e commenti, 15).

[Mo]

More, G.A., trans., Address to the Senate and People of Toulouse on the Education of Youth in the Commonwealth, Chevy Chase, 1965.

[Prognostication]

Copie d une lettre de Monsieur Jean Bodein [ sic ] , contenant Prognostication merveilleuse du succes des guerres du Royaulme de France, Bruxelles, Rutger Velpius, 1590. https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k546029?rk=21459;2. Voir ci-dessous les études de Christine Arsenault et de Sabine Lardon.

[Re]

Reynolds, B., trans., Method for the easy comprehension of History, New York : Columbia University Press, 1945.

[Ro]

Rose, Paul Laurence, ed., Selected Writings on Philosophy, Religion and Politics, Genève : Droz, 1980. Contains “Épitre à son neveau” 1586 ; “Consilium de institutione principis” 1603 ; “Sapientiae moralis epitome” 1586 ; “Paradoxon” 1596 ; “Le Paradoxe de J. Bodin” 1598 ; “Lettre à Jean Bautru de Matras” 1568-1569 ? ; “Lettre de M. Bodin” 1590.

691

[S]

Scott, R. A., trans., On the Demon-Mania of Witches, Toronto : Victoria University Press, 1995.

[Su]

Suggi, Andrea, ed., Demonomania de gli stregoni, Ercole Cato tr., Roma, Storia e Letteratura, 2006. Cette éd. reproduit en fac-similé le texte de 1587 et, en appendice, cite les interventions de la Censure en 1587, 1589 et 1592.

[Suggi]

Suggi, A., ed., Jean Bodin, Il paradosso sulla virtù, Milano, Nino Aragno, 2009. Cette éd. critique contient le texte original latin, la tr. fr. de Bodin et la tr. ital. dA. Suggi.

[T]

Tudor, H., trans., Response to the Paradoxes of Malestroit, Thoemmes Press, 1997.

[To]

Tooley, M.J., trans., Six Books of the Commonwealth, Oxford : Blackwell, 1955.

Bibliographies dédiées aux œuvres de Bodin

Crahay, Roland et al., Bibliographie critique des œuvres anciennes de J. Bodin, Gembloux, Académie royale de Belgique, 1992.

Couzinet, Marie-Dominique, Bibliographie des écrivains français : Jean Bodin, Roma, Paris, Memini, 2001.

Note sur le Bodin Sources Project : Ce projet du Professeur Kenneth D. McRae vise à cataloguer les sources mentionées dans cinq œuvres de Bodin : Methodus, République, Démonomanie, Theatrum, et les commentaires dOppian. Pour des renseignements plus précis, on peut prendre contact avec le prof. K. D. McRae, Department of Political Science, Carleton University, 1125 Colonel by Drive, Ottawa ON K1S 5B6 Canada.

Éditions critiques de La République

Il nexiste pas encore une édition critique des Six Livres de la République, qui est fortement désirée. En français, le lecteur peut consulter lédition Fayard de 1986, qui est basée sur le texte français de 1593. Une version abrégée du texte de 1583 a été publiée par Gérard Mairet « Au livre de poche » en 1993. Lédition intégrale de 1583 est reproduite et disponible in fac-similé chez Scientia Verlag, 1971, qui prépare aussi un fac-similé de lédition latine de 1641. Pour dautres langues, le lecteur peut consulter en anglais : The Six Books of a Commonwealth, Cambridge (Mass.), ed. K. D. MacRae, Harvard University Press, 1962, aussi bien que des extrais in A. L. Fell, Bodins Humanistic Legal System and Rejection of Medieval Political Theology, Boston, (Mass.), Oelgeschlager, Gunn and Hain, 1987 ; On Sovereignty. Four Chapters from The Six Books of the Commonwealth, 692trans. by J. H. Franklin, Cambridge, Cambridge University Press, 1992. En espagnol : trad. de lengua francesa y enmendados católicamente por Gaspar de Añastro Isunza [Turin, 1590]. Ed. y estudio preliminar por José Luis Bermejo Cabrero, Madrid, Centro de Estudios Constitucionales, 1992. En allemand : Sechs Bücher über den Staat, P. C. Mayer-Tasch éd., Bernd Wimmer tr., 2 t., München, Beck, 1981 (édition sans les notes de Bodin). En italien : I sei libri dello Stato, a cura di Margherita Isnardi Parente e Diego Quaglioni, 3 vol., Torino, Unione tipografico-editrice, 1964-1997. Une édition anglaise abrégée est disponible en ligne : M. J. Tooley, ed., Six Books of the Commonwealth.

Quant aux éditions partielles ou résumées publiées entre les xviie et xviiie siècles, voir ci-dessus, le Préambule au ch. iii (« Politique » dans la terminologie latine du De Republica).

SOURCES SECONDAIRES ET ÉTUDES CHOISIES

Andrew, Edward, 2011, « Jean Bodin on Sovereignty », in Republics of Letters : A Journal for the Study of Knowledge, Politics, and the Arts, 2, no. 2, p. 75-84.

Arsenault, Christine, 2011, La pronostication joyeuse de Jean Molinet à François Rabelais : typologie et évolution dun genre littéraire, Mémoire, Université du Québec à Rimouski, Département de lettres et humanités, 150 p. URI :http://semaphore.uqar.ca/id/eprint/522.

Aviles, Fernandez Miguel, 1985, « La Censura inquisitorial de Los seis libros de la Repùblica de Jean Bodin », Hispania sacra, 37, p. 655-692.

Baldini, Artemio Enzo, 1997, « Albergati contro Bodin : dallAntibodino ai Discorsi politici », in Bodin 1997, p. 287-310.

Baldini, Artemio Enzo, 2000, « Jean Bodin e lindice dei Libri proibiti », in Censura ecclesiastica e cultura politica in Italia tra Cinquecento e Seicento, Cristina Stango ed., Firenze, olschki, p. 79-100.

Baldini, Artemio Enzo, 2001, « Primi attacchi romani alla République di Bodin sul finire del 1588. i testi di Minuccio Minucci e di Filippo Sega », Il pensiero politico, 34, p. 3-41.

Baldini, Artemio Enzo, 2013, ed., Tirannide e dispotismo nel dibattito politico tra Cinque e Seicento, Studi e testi vol. 28, Fondazione Luigi Firpo, Centro di studi sul pensiero politico, Firenze, Olschki.

Barret-Kriegel, Blandine, 1985, « Jean Bodin, de lempire à la souveraineté ; de létat de justice à létat administratif », dans Bodin 1985, 1, p. 345-356.

Barros, Alberto Ribeiro G., 2006, « Direito Natural e Propriedade em Jean Bodin », Revista de Filosofia, 29 (1), p. 31-43.

Basdevant, Jean, 1944, « Contribution de Jean Bodin à la formation du droit international moderne », Revue historique de droit français et étranger, 23, p. 143-178.

693

Baudrillart, Henri, 1853, J. Bodin et son temps : tableau des théories politiques et des idées économiques au xvie siècle, Paris.

Bayle, Pierre, 1730, « Jean Bodin », Dictionnaire historique et critique, Amsterdam, P. Brunel, l, p. 588-594.

Bayod, Jordi, 2014, « Eternidad del mundo, voluntarismo teologico y progreso historico en el Methodus de Jean Bodin », Endoxa: Series Filosoficas, 34, p. 377-400.

Becker, Anna, 2014, « Jean Bodin on Oeconomics and Politics », History of European Ideas, 40(2), p. 135-154.

Bellussi, Germano, 1985, « Labsolutisme politique et la tolérance religieuse dans lœuvre de Jean Bodin et de Thomas Hobbes », dans Bodin 1985, 1, p. 43-47.

Bernardo Ares, José Manuel de, 1985, « Les corps politiques dans la République de J. Bodin », dans Bodin 1985, 1, p. 31-41.

Berns, Thomas, 1999, « Souveraineté, droit et gouvernementalité : à partir des Six livres de la République de Jean Bodin », Bolletino Archivio della ragion di Stato, 7-8, p. 125-143.

Berns, Thomas, 2000, « Bodin : la souveraineté saisie par ses marques », Bibliothèque dHumanisme et Renaissance, 62, p. 611-623.

Berns, Thomas, 2019, La guerre des philosophes, Paris, PuF.

Berriot, François, 1981, « Lidée de progrès chez Jean Bodin », in Lidée de progrès. Actes du colloque de luniversité de Nice, 18-19 Mai 1978, Paris, Vrin, p. 17-34.

Berriot, François, 1985, « Jean Bodin et lislam », dans Bodin 1985, 1, p. 171-182 (publié aussi dans F. Berriot, Spiritualités, hétérodoxies et imaginaires, Études sur le Moyen Age et la Renaissance, Publications de luniversité de Saint-etienne, 1994, p. 207-220).

Berriot, François, 1994, « Jean Bodin et le Colloquium heptaplomeres », ibid., p. 287-302.

Birocchi, Italo, 1996, « La distinzione jus publicum / jus privatum nella dottrina della scuola culta (François Connan, Hugues Doneau, Louis Carondas Le Caron) », Ius commune, 3, p. 139-176.

Blair, Ann, 1997, The Theater of Nature : Jean Bodin and Renaissance Science, Princeton, Princeton university Press.

Blair, Ann, 2004, « Note taking as an art of transmission », Critical Inquiry, 31, p. 85-107.

Blair, Ann, 2010, Too Much to Know. Managing Scholarly Information before the Modern Age, Yale university Press.

Boccalini, Trajano, 1618, De Ragguagli di Parnaso, Venezia, appresso Giovanni Gherigli.

694

Bodin 1973, J. Bodin. Verhandlungen der internationalen Tagung in München, Horst Denzer Hg., München, Beck.

Bodin 1981, « La République de Jean Bodin », Atti del Convegno di Perugia, 14-15 – novembre 1980, Il pensiero politico, 14, 1.

Bodin 1985, Jean Bodin. Actes du colloque interdisciplinaire dAngers (24-27 mai 1984), 2 tomes, éd. G. Cesbron, G., Jean Foyer et Geneviève Rivoire, Université dAngers, Centre de recherches de littérature et de linguistique de lAnjou et des bocages de louest, Angers, Presses de lUniversité, 374 p. ; 639 p.

Bodin 1997, « J. Bodin a 400 anni dalla morte : bilancio storiografico e prospettive di ricerca », Enzo A. Baldini ed., Il pensiero politico, 30, nr. 2.

Bodin 2004, Lœuvre de Jean Bodin. Actes du colloque tenu à Lyon à loccasion du quatrième centenaire de sa mort (11-13 janvier 1996), J.-M. Servet dir., G.-A. Pérouse, N. Dockès-Lallement Champion, 2004, 534 p.

Bonney, Richard, 1990, « Bodin and the Development of the French Monarchy », Transcations of the Royal Historical Society, 40, p. 43-61.

Bordier, Henri, 1879, dir., « Jehan Bodin », 2e éd. de La France protestante ou Vies des protestants français, 6 vol. (A-G), vol. 2, Paris, Sandoz-Fischbacher, p. 671.

Botero, 1992, Giovanni Botero e la « Ragion di Stato ». Atti del Convegno in memoria di Luigi Firpo, Torino, 8-10 marzo 1990, A. Enzo Baldini ed., Firenze, Olschki, 1992, 581 p.

Boucher, Jacqueline, 1983, « Lincarcération de Jean Bodin pendant la troisième guerre de religion », Nouvelle revue du Seizième siècle, l, p. 33-44.

Bovier, Kevin, 2022, Commenter les « Histoires » et les « Annales » de Tacite à la Renaissance : de Philippe Béroalde le Jeune à Giovanni Ferrerio (ca 1515-1570), Bâle, Schwabe Verlag.

Boyer-Xambeu, Marie-Therese, Deleplace G., Gillard L., Jannin P., 1986, Monnaie privée et pouvoir des princes : économie des relations monétaires à la Renaissance, Paris, Presses du CNRS.

Brändle, Fabian, 2008, « Der demokratische Bodin. Joseph Anton Stadler : Wirt, Demokrat, Hexenjäger », Schweizerische Zeitschrift für Geschichte, 58, H. 2, p. 127-146.

Braun, Harald E. and Vallance Edward, eds, 2003, Contexts of Conscience in early modern Europe, 1500-1700, Basingstoke, Palgrave.

Braun, Harald E. and Vallance Edward, eds, 2011, « The Renaissance Conscience », Renaissance Studies, 23, Oxford, Blackwell.

Brett Annabel and Tully James, eds, 2006, Rethinking the Foundations of Modern Political Thought, Cambridge University Press.

Brown, John L., 1939, The Methodus ad facilem historiarum Cognitionem of J. Bodin. A Critical Study, Washington.

695

Bruschi, Christian, 2004, « “Ménage” et République », in Bodin 2004, p. 19-38.

Burke, Peter, 1966, « A survey of the popularity of ancient historians », History and Theory, 5/2, p. 135-152.

Burns, James Henderson, 1997, dir., Histoire de la pensée politique moderne, Paris, Puf (The Cambridge History of Political Thought : 1450-1700, Cambridge, U. P., 1991)

Bury, John Bagnell, 1921, « Some interpretations of universal history : Bodin and Le Roy », in The idea of progress. An Inquiry into its Origin and Growth, London, MacMillan and Co.

Cadoni, Giorgio, 1981, « Bodin, Giannotti, Niccolò Crasso e Venezia », Il pensiero politico, 14, p. 128-133.

Carile, Paolo, 2004, ed., La formazione del principe in Europa dal Quattrocento al Seicento. Un tema al crocevia di diverse storie, Atti di un convegno internazionale organizzato dallAssociazione Italiques presso lUniversità di Ferrara, Roma, Aracne.

Carini, Carlo, 2015, « Pensieri paralleli sul Cittadino : Bodin e Constant », Annali di Storia moderna e contemporanea, 3, p. 169-176.

Carta, Paolo, 1997, « Il diritto di confisca nella République di Jean Bodin », in Bodin 1997, p. 311-324.

Carta, Paolo, 2000, « La lettera di Jean Bodin a Barnabé Brisson in una traduzione coeva », Il pensiero politico, 33, p. 65-96.

Céard, Jean, 2004, « Conceptions de la royauté et institution du prince en France au xvie siècle », dans Carile 2004, p. 59-74.

Céard, Jean, 2009, « Lauteur du Colloquium Heptaplomeres, lecteur de Bodin », in Faltenbacher 2009, p. 117-134.

Cervelli, Innocenzo, 1997, « Bodin, Daniele e Marco Polo », in Bodin 1997, p. 233-249.

Chatelain, Jean-Marc, 2003, « Libri postillati e tradizione umanistica », in Nel mondo delle postille. I libri a stampa con note manoscritte, Edoardo Barbieri ed., Milano, CuSL, p. 105-123.

Chauviré, Roger, 1914, J. Bodin, auteur de la “République”, La Flèche, Besnier.

Cline Horowitz, Maryanne, 1985, « La religion de Jean Bodin reconsidérée : le Marrane comme modèle de la tolérance », dans Bodin 1985, 1, p. 201-213.

Cline Horowitz, Maryanne, 1997, « Bodin and Judaism », Il pensiero politico, 30, 2, p. 184-249.

Collinet, Paul, 1908, « J. Bodin et la Saint-Barthélemy. Documents inédits sur sa vie, de juillet 1572 à mars 1573 », Nouvelle revue de droit français et étranger, 32, p. 752-756.

Collinet, Paul, 1910, « Rectifications à larticle : J. Bodin et la Saint-Barthélemy », Nouvelle revue de droit français et étranger, 34, p. 128-129.

696

Comparato, Vittor Ivo, 1981, ed., « Sulla teoria della funzione pubblica nella République di J. Bodin », in Bodin 1981, p. 93-112.

Comparato, Vittor Ivo, 1981a, Jean Bodin. Antologia di scritti politici, Bologna, il Mulino.

Conti Odorisio, Ginevra, 2007, La famille et lÉtat dans La République de Jean Bodin, Paris, lHarmattan.

Cornu, Pierre Paul, 1907, « Jean Bodin de Monguichet », Revue de lAnjou, 56, Janvier-Février, p. 109-111.

Cotroneo, Girolamo, 1962, « La “storia integrale” nella Methodus di Jean Bodin », Historica, 15, p. 95-107.

Cotroneo, Girolamo, 1964, « Il senso della storia nella Methodus di Jean Bodin », Rivista di studi crociani, i, p. 296-311.

Cotroneo, Girolamo, 1964, « Introduzione allo studio della Methodus di Jean Bodin (1530 ?–1596) », in Atti dellAccademia Pontaniana, 13, p. 221-223.

Cotroneo, Girolamo, 1966, Jean Bodin teorico della storia, Napoli, ESI.

Cotroneo, Girolamo, 1966, « Il problema della storia nel De institutione di François Baudouin », Rivista di studi crociani, 3, p. 403-416.

Cotroneo, Girolamo, 1970, I trattatisti dellArs historica, Napoli, Giannini.

Cotroneo, Girolamo, 1981, « Ancora sui rapporti fra la Methodus e la République », in Bodin 1981, p. 18-25.

Cottret, Bernard, 2016, « Ligueurs et monarchomaques : les “ennemis complices” du xvie siècle », dans Lédit de Nantes, sous la direction de B. Cottret. Paris, Perrin, « Tempus », p. 131-179. URL : https://www.cairn.info/l-edit-de-nantes--9782262066642-page-131.htm

Couzinet, Marie-Dominique, 1991, « La logique divine dans les Six livres de la République de Jean Bodin. Hypothèse de lecture », European University Institute Working Paper hec 91/8, Badia Fiesolana, San Domenico (Fi), 31 p.

Couzinet, Marie-Dominique, 1995, « Fonction de la géographie dans la connaissance historique : le modèle cosmographique de lhistoire universelle chez F. Bauduin et J. Bodin », dans Philosophies de lhistoire à la Renaissance, numéro spécial de Corpus, 28, p. 113-145.

Couzinet, Marie-Dominique, 1995b, « Jean Bodin : état des lieux et perspectives de recherche », Bulletin de lAssociation détude sur lHumanisme, la Réforme et la Renaissance, 40, p. 11-22.

Couzinet, Marie-Dominique, 1996, Histoire et méthode à la Renaissance. Une lecture de la Methodus de J. Bodin, Paris, Vrin.

Couzinet, Marie-Dominique, 1996a, « La Methodus ad facilem historiarum cognitionem de Jean Bodin : histoire cosmographie et méthode », dans Zarka 1996, p. 23-42.

Couzinet, Marie-Dominique, 2001, Bibliographie des écrivains français : Jean Bodin, Paris-Roma, Éditions Memini.

697

Couzinet, Marie-Dominique, 2008, « Hasard, providence et politique chez Jean Bodin », dans Studi in memoria di Enzo Sciacca, vol. II : Liber amicorum, Fabrizio Sciacca ed., Milano, Giuffrè, p. 23-39.

Couzinet, Marie-Dominique, 2008b, « “La vraie justice naturelle” : notes sur lamitié chez Jean Bodin », dans La Société des amis à Rome et dans la littérature médiévale et humaniste, Perrine Galand-Hallyn et al. éd., Turnhout, Brepols, p. 141-174

Crahay, Roland, 1980, « Controverses religieuses à propos de la République de Jean Bodin », dans La controverse religieuse (xvie xixe siècles), Actes du 1er Colloque Jean Boisset, Montpellier, Université Paul Valéry, t. I, p. 57-73.

Crahay, Roland, 1981, « Jean Bodin devant la censure : la condamnation de la République », in Bodin 1981, p. 154-172.

Crahay, Roland, 1984, « Jean Bodin aux états généraux de 1576 », dans Assemblee di stati e istituzioni rappresentative nella storia del pensiero politico moderno, Rimini, t. 1, p. 85-120.

Crahay, Roland, 1984a, avec M.-Th. Isaac et M.-Th. Lenger, « Les éditions de lApologie de René Herpin. Contribution à la bibliographie historique des œuvres de Jean Bodin », dans Palaestra Typographica. Aspects de la production du livre humaniste et religieux au xvie siècle, Aubel, Gason, p. 97-129.

Crahay, Roland, 1985, « Controverses et censures religieuses à propos de la République de Jean Bodin », dans DÉrasme à Campanella, R. Crahay et Jacques Marx éd., Bruxelles, éditions de lUniversité de Bruxelles, p. 132-155.

Crahay, Roland, 1991, « Pays, peuples et civilisations dans la République de Jean Bodin », dans Lodovico Guicciardini (1521-1589). Actes du colloque international, 28-30 mars 1990, éd. Pierre Jodogne, Université Libre de Bruxelles. Travaux de lInstitut Interuniversitaire pour létude de la Renaissance et de lHumanisme, X, Peeters Press, p. 249-272.

Crahay, Roland, 1992, et al. (Marie-Thérèse Isaac, Marie-Thérèse Lenger, René Plisnier), Bibliographie critique des éditions anciennes de Jean Bodin, Bruxelles.

Crahay, Roland, 1992a, « Dalla République di Jean Bodin alla Synopsis di Johann Angelius Werdenhagen (1635). Un rinnovamento dei concetti religiosi e politici », Rivista storica italiana, 104, p. 629-677.

Cremer, Albert, 1982, « La genèse du droit des gens moderne et la conscience européenne : Francisco de Vitoria et Jena Bodin », in La Conscience européenne au xve et au xvie siècle. Actes du Colloque international organisé à lÉcole Normale Supérieure de Jeunes Filles, 30 septembre – 3 octobre 1980, Paris, p. 88-102.

Davies, Katharine, 1985, « Le Colloquium heptaplomeres et Nathan der Weise : un élément de linfluence de lhumanisme dans la tolérance du siècle des Lumières », dans Bodin 1985, 2, p. 429-433.

698

Dean, Leonard F., 1942, « Bodins Methodus in England before 1625 », Studies in Philology, 39, p. 160-166.

De Caprariis, Vittorio, 1959, Propaganda e pensiero politico in Francia durante le guerre di religione, I, 1559-1572, Napoli, edizioni Scientifiche italiane ; p. 318-371 : “La Methodus di Jean Bodin”.

Delachenal, Roland, 1885, Histoire des avocats du Parlement de Paris (1300-1600), Paris, Plon.

De Mattei, Rodolfo, 1969, Dal premachiavellismo allantimachiavellismo, Firenze, Sansoni.

Demonet, Marie-Luce, 2005, « Quelques avatars du mot “politique” (xivexviie siècles) », Langage et société, 113, p. 33-61.

Desan, Philippe, 1987, Naissance de la méthode (Machiavel, La Ramée, Bodin, Montaigne, Descartes), Paris, Nizet.

Desan, Philippe, 1987a, « La justice mathématique de Jean Bodin », Corpus, revue de philosophie, 4, p. 19-29.

Desan, Philippe, 1995, « Lhistoire mathématique de Jean Bodin », in Desan, Penser lhistoire à la Renaissance, Caen, Paradigme, p. 145-169.

Desan, Philippe, 1995a, éd., « Philosophie de lhistoire à la Renaissance », in Corpus, revue de philosophie, 28, p. 7-10.

Descendre, Romain, 2009, LÉtat du monde : Giovanni Botero entre raison dÉtat et géopolitique, Genève, Droz.

Desideri, Paolo, 2003, « La successione degli imperi nel pensiero di Bodin », in Foraboschi D., Pizzetti S. M., ed., La successione degli imperi et delle egemonie nelle relazioni internazionali, Milano, p. 89-100.

Desideri, Paolo, 2007, « Popoli antichi e moderni nella Methodus di Jean Bodin », in Antidoron. Studi in onore di Barbara Scandigli Forster, Pisa, p. 143-171.

Desideri, Paolo, 2008, « Bodin e la costituzione mista : unanalisi del sistema politico della Repubblica romana », in Rossi G., ed., Il Rinascimento giuridico in Francia. Diritto, politica e storia, Roma, p. 21-48.

Di Bello, Anna, 2014, Stato e sovranità nel De Republica libri sex di Jean Bodin. Prefazione di D. Quaglioni, Napoli, Liguori.

Diecmann, Johann, 1683, De naturalismo tum aliorum, tum maxime J. Bodini, Kiel, Reumann.

Dockes, Nicole, 1986, « La loi, léquité et la paix ou la justice selon Jean Bodin », dans Le juste et linjuste à la Renaissance et à lâge classique. Actes du Colloque international tenu à Saint-Étienne du 21 au 23 avril 1983, C. Lauvergnat-Gagnère et B. Yon éd., Publications de lUniversité de Saint-Étienne, p. 65-89.

Dockès-Lallemant, Nicole, 2004, « Les républiques sous linfluence des nombres : le hasard et la nécessité chez Bodin », in Bodin 2004, p. 127-150.

699

Droz, Eugénie, 1948, « Le carme Jean Bodin, hérétique », Bibliothèque dHumanisme et Renaissance, 10, p. 77-94.

Dubois, Pierre, 1977, La conception de lhistoire en France au xvie siècle, Paris, Nizet.

Ducos, Michèle, 1987, « Le tableau du droit universel de Jean Bodin et la tradition romaine », Bulletin de lAssociation Guillaume Budé, p. 49-61.

Engster, Dan, 1996, « Jean Bodin, Scepticism and Absolute Sovereignty », History of Political Thought, 17(4), p. 469-499.

Esclapez, Raymond, 1987, « Deux magistrats humanistes du xvie siècle face à lirrationnel, Montaigne et Bodin », Bulletin de la Société des Amis de Montaigne, viie série, 7-8, p. 47-74.

Esmein, Adhémar, 1900, « La théorie de lintervention internationale chez quelques publicistes français du xvie siècle », Nouvelle revue historique du droit français et étranger, 24, p. 549-574.

Ethan, Alexander-Davey, 2016, « Restoring Lost Liberty : Francois Hotman and the Nationalist Origins of Constitutional Self-Government », Constitutional Studies, 1 (1), p. 37-66.

Everdell, William Romeyn, 1991, « From State to Freestate : The Meaning of the Word Republic from Jean Bodin to John Adams », in Valley Forge Journal, June, p. 209-249.

Evrigenis, Ioannis D., 2015, « Digital Tools and the History of Political Thought : The Case of Jean Bodin », Redescriptions, 18, No. 2.

Evrigenis, Ioannis D., 2019, « Sovereignty, Mercy, and Natural Law : King James VI/I and Jean Bodin », History of European Ideas, Oct-Dec 2019, 45(8), p. 1073-1088.

Fabbri, Natacha, 2004, « La concordia nel Colloquium heptaplomeres di Jean Bodin », Rinascimento, 44, p. 297-324.

Faltenbacher, Karl F., 1985, « Comparaison entre le Colloquium Heptaplomeres de Jean Bodin et les Coloquios y doctrina cristiana de Fray Bernardino de Sahagun », dans Bodin 1985, 2, p. 453-458 et 618-623.

Faltenbacher, Karl F., 1987, « Sur quelques aspects religieux de limage de la femme chez Jean Bodin et Guillaume Postel », dans Postello, Venezia e il suo mondo, Marion Leathers e Daniel Kuntz ed., Firenze, Olschki, p. 317-324.

Faltenbacher, Karl F., 1988, Das Colloquium heptaplomeres, ein Religionsgespräch zwischen Scholastik und Aufklärung. Untersuchungen zur Thematik und zur Frage der Autorschaft, Frankfurt, Peter Lang, 126 p.

Faltenbacher, Karl F., 1991, « Examen de conscience à Venise : le Colloquium heptaplomeres », dans La liberté de conscience (xvie xviie siècles). Actes du Colloque de Mulhouse et de Bâle (1989), réunis par Hans R. Guggisberg, Frank Lestringant et Jean-Claude Margolin, Genève, Droz, 1991, p. 107-113.

Faltenbacher, Karl F., 1993, Das Colloquium heptaplomeres und das neue 700Weltbild Galileis. Zur Datierung, Autorschaft und Thematik des Siebenergesprächs, Akademie der Wissenschaften und der Literatur Mainz, Stuttgart, Franz Steiner Verlag, 43 p.

Faltenbacher, Karl F., 2002, Hg., Magie, Religion und Wissenschaften im Colloquium heptaplomeres. Ergebnisse der Tagungen in Paris 1994 und in der Villa Vigoni 1999, Band 6 der Beiträge zur Romanistik, Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft.

Faltenbacher, Karl F., 2009, Hg., « Der kritische Dialog des Colloquium Heptaplomeres : Wissenschaft, Philosophie und Religion zu Beginn des 17. Jahrhunderts », Ergebnisse der Tagung vom 6. bis 7. November 2006 am Frankreich-Zentrum der Freien Universität Berlin, Band 12 der Reihe Beiträge zur Romanistik, Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft.

Fell, Armand London, 1987, Bodins Humanistic Legal System and Rejection of Medieval Political Theology, Boston (Mass.), Oelgeschlager, Gunn and Hain, XX-415 p.

Fell, Armand London, 1983, Origins of Legislative Sovereignty and the Legislative State, Oelgeschlager, Gunn & Hain.

Firpo, Luigi, 1981, « Ancora sulla condanna di Bodin », in Bodin 1981, p. 173-186.

Firpo, Luigi, 1990, Scritti politici in onore di Luigi Firpo. 4 vol., Silvia Rota Ghibaudi e Franco Barcia ed., Milano, Angeli.

Fontana, Letizia, 2009, « Bilan historiographique de la question du séjour de Jean Bodin à Genève », Bibliothèque dHumanisme et Renaissance, 71, 1, p. 101-111.

Franklin, Julian H., 1973, « Jean Bodin and the end of medieval constitutionalism », in Bodin 1973, p. 245-260

Franklin, Julian H., 1986, « Bodin and Locke on Consent to Taxation : A Brief Note and Observation », History of Political Thought, vol. 7, No 1, p. 89-91.

Franklin, Julian H., 1991, « Sovereignty and the Mixed Constitution : Bodin and his Critics », dans Burns 1997, p. 270-296.

Franklin, Julian H, 1993, Jean Bodin et la naissance de la théorie absolutiste, éd. fr. revue par lauteur, avant-propos, traduction et glossaire par Jean-Fabien Spitz, Paris, Puf, XVIII-201 p. (J. Bodin and the Rise of Absolutist Theory, Cambridge university Press, 1973).

Fremont, Christiane, 1986, « Les Six livres de la République de Jean Bodin », Corpus, revue de philosophie, 3, p. 1-4.

Freund, Julian, 1973, « Quelques aperçus sur la conception de lhistoire de Jean Bodin », in Bodin 1973, p. 105-122.

Fubini, Riccardo, 1996, « Humanism and Truth », in Journal of the History of Ideas, 57, p. 79-86

701

Fubini, Riccardo, 2003, Storiografia dellumanesimo in Italia da Leonardo Bruni ad Annio da Viterbo, Roma, edizioni di Storia e Letteratura.

Gambino, Luigi, 1991, I Politiques e lidea di sovranità (1573-1593), Milano, Giuffré.

Gardot, André, 1934, « Jean Bodin, sa place parmi les fondateurs du droit international », in Académie de droit international. Recueil des cours, IV, p. 549-741 (publié comme livre en 1935, Librairie du recueil Sirey).

Garin, Eugenio, 1951, « Il concetto della storia nel pensiero del Rinascimento », Rivista critica di storia della filosofia, 6/2, p. 108-118.

Garosci, Aldo, 1934, Jean Bodin. Politica e diritto nel Rinascimento francese, Milano, Corticelli.

Gawlick, Günter, l996, et Niewöhner, Friedrich, éd., Jean Bodins « Colloquium Heptaplomeres », Actes du Colloque de Wolfenbüttel, octobre 1991, Wiesbaden, Harrassowitz.

Geouffre de la Pradelle, Paul de, 1985, « République et souveraineté de J. Bodin en péril ? », dans Bodin 1985, 1, p. 103-108.

Giesey, Ralph E., 1987, Cérémonial et puissance souveraine : France, xve xvie siècles, tr. Jeannie Carlier, Cahiers des Annales, 41, Paris, Armand-Colin, 170 p. : p. 56-57, 61-66.

Gilles, Henri, 1985, « La faculté de droit de Toulouse au temps de Jean Bodin », dans Bodin 1985, 1, p. 313-326.

Gilbert, Felix, 1965, Machiavelli and Guicciardini : politics and history in sixteenth-century Florence, Princeton, Princeton university Press.

Gilbert, Neal Ward, 1960, Renaissance concepts of method, New York, Columbia university Press.

Gilmore, Myron Piper, 1941, « The theory of office in Bodin and Loyseau », in Argument from Roman Law in Political Thought, 1200-1600, Cambridge Mass., Harvard University Press, p. 93-126.

Gilmore, Myron Piper, 1941, Argument from Roman law in political thought, 1200-1600, Cambridge, Mass.

Gilmore, Myron Piper, 1963, « The Renaissance conception of the lessons of history », in Id., Humanists and jurists. Six studies in the Renaissance, Cambridge Mass, Harvard University Press, p. 1-37.

Glatigny, Michel, 1985, « Prince et peuple dans quelques chapitres de la République et de la Gaule françoise. Étude lexicologique », dans Bodin 1985, 1, p. 157-169.

Goria, Federico, 2017, « Osservazioni in merito alle “lois fondamentales du Royaume” a partire dal principio di inalienabilità del demanio nelle opere di Seyssel, Choppin e Bodin », Rivista di storia del diritto italiano, 90, p. 203-223.

702

Goyard-Fabre, Simone, 1988, « Souveraineté et citoyenneté dans les Six livres de la République de Bodin », dans LÉcole des Lettres. Revue pédagogique du second cycle, vol. 80, 2, p. 47-55.

Goyard-Fabre, Simone, 1989, Jean Bodin et le droit de la République, Paris, PuF, 310 p.

Goyard-Fabre, Simone, 1992, « Jean Bodin et les trois justices », dans Aequitas, aequalitas, auctoritas. Raison théorique et légitimation de lautorité dans le xve siècle européen, Danièle Letocha dir., Paris, Librairie Philosophique, Vrin, p. 3-15.

Grafton, Antony, 1999, « Historia and Istoria : Albertis terminology in context », in I Tatti Studies, 8, 37-68.

Grafton, Antony, 2003, « Les lieux communs chez les humanistes », in Lire, copier, écrire : les bibliothèques manuscrites et leurs usages au xviiie siècle, Elizabeth Décultot éd.. Paris, CNRS.

Grafton, Antony, 2007, What was history ? The art of history in Early Modern Europe, Cambridge Mass., Harvard University Press.

Häfner, Ralph, 1999, Bodinus polymers : neue Studien zu Jean Bodins Spätwerk, Wiesbaden, Harrassowitz.

Häfner, Ralph, 1993, « Circularis ratio : zur Methode in Jean Bodins universae naturae theatrum », Il cannocchiale, rivista di studi filosofici, 1, p. 39-58.

Hauser, Henri, 1931, « Un précurseur : Jean Bodin, Angevin (1529 ou 1530-1596) », Annales dhistoire économique et sociale, 3, nr. 11, p. 379-387.

Hegmann, Horst, 1994, Politischer Individualismus : die Rekonstruktion einer Sozialtheorie unter Bezugnahme auf Machiavelli, Bodin und Hobbes, Berlin, Duncker & Humblot.

Heller, Henry, 1994, « Bodin on Slavery and Primitive Accumulation », The Sixteenth Century Journal, 25, p. 53-65.

Hinton, Raymond W. K, 1985, « Les Six livres vus doutre-Manche », dans Bodin 1985, 2, p. 469-478.

Holmes, Stephen, 1988, « Jean Bodin : The Paradoxe of Sovereignty and the Privatization of Religion », in Religion, Morality and the Law, James Roland Pennock and John William Chapman eds., New York University Press, XI-287 p. ; p. 5-45.

Holt, Mack P., 1986, The Duke of Anjou and the Political Struggle during the Wars of Religion, Cambridge University Press.

Ianziti, Gary, 1998, « Bruni on writing history », Renaissance Quarterly, 51, p. 367-391.

Ingber, Léon, 1985, « Jean Bodin et le droit naturel », dans Bodin 1985, 1, p. 279-302.

Isnardi Parente, Margherita, 1971, « Il volontarismo di Jean Bodin : Maimonide e Duns Scoto ? », Il pensiero politico, 4, p. 21-45.

703

Isnardi Parente, M., 1981, « J. Bodin su tirannide e signoria nella République », in Bodin 1981, p. 61-77.

Isnardi Parente, M., 1985, « Les metabolai politeiôn revisitées : Bodin, République, IV », dans Bodin 1985, 1, p. 49-61.

Isnardi Parente, M., 1990, « Loys Le Roy su Platone e Aristotele nellintroduzione ai Politiques », dans Firpo 1990, 1, p. 773-780.

Isnardi Parente, M., 1991, « Le “vecchierelle pazze” di Johann Wier », dans Johann Wier, Le streghe, Aurora Tacus ed., Palermo, Sellerio, p. 9-38.

Jacobsen, Mogens Chrom, 2000, J. Bodin et le dilemme de la philosophie politique moderne, Copenhague, Museum Tusculanum Press.

Jouanna, Arlette, 1989, Le devoir de révolte. La noblesse française et la gestation de lÉtat moderne, Paris, Fayard, 504 p.

Jouanna, Arlette, 2013, Le Pouvoir absolu : Naissance de limaginaire politique de la royauté, Paris, Gallimard.

Jouanna, Arlette, 2014, Le Prince absolu. Apogée et déclin de limaginaire monarchique, Paris, Gallimard.

Katinis, Teodoro, 2015, « Il platonismo politico nelletà della Controriforma : Ciro Spontoni dalla Corona del principe ai Dodici libri del governo di Stato », Storia del Pensiero Politico, 4 (2), p. 227-250.

Kelley, Donald, 1970, Foundations of modern historical scholarship, New York, Columbia University Press.

Kelley, Donald, ed., 1997, History and the disciplines : the reclassification of knowledge in early modern Europe, Rochester NY, University of Rochester Press.

Kess, Alexandra, 2008, Johann Sleidan and the Protestant Vision of History, Aldershot, Ashgate.

King, Preston, 1999, The Ideology of Order : A Comparative Analysis of J. Bodin and Thomas Hobbes, London, F. Cass.

Kirshner, Julius, 2006, « Bartolo of Sassoferratos De Tyranno and Sallustio Buonguglielmis Consilium on Niccolò Fortebraccis Tyranny in Città di Castello », Mediaeval Studies, 68, p. 303-332.

Kossmann, Ernst H., 1987, « Bodin, Althusius en Parker, over de moderniteit van de Nederlandse opstand », dans Politicke théorie en geschiedenis, Amsterdam, p. 93-110.

Kouskoff, Georges, 1985, « Justice arithmétique, justice géométrique, justice harmonique », in Bodin 1985, 1, p. 327-336.

Kriegel, Blandine, 2011, La République et le Prince moderne. Les Français et la naissance des Provinces-Unies, Paris, PuF.

Krulic, Brigitte, 2010, éd., Raison(s) dÉtat(s) en Europe : Traditions, Usages, Recompositions, Bruxelles, Peter Lang.

Lardet, Pierre, 1990, « Peuples et langues de Calvin à Bodin : Moïse historien », 704in Théorie et pratique de lexégèse, Irena Backus et Francis Higman éd., Genève, Droz, p. 77-111.

Lardon, Sabine, 2019, « Les Six Livres de la République de Jean Bodin (1576). La première citation des Serments de Strasbourg », in Corpus Eve, Historiographie des Serments de Strasbourg, mis en ligne le 10 octobre 2019, URL : http://journals.openedition.org/eve/1781.

Lazzarino del Grosso, Anna Maria, 1988, « Nobiltà e “roture” nel pensiero di Jean Bodin », dans Gesellschaftsgeschichte. Festschrift fur Karl Bosl zum 80. Geburtstag, F. Seibt Hg., München, Oldenbourg, p. 131-148.

Lazzarino del Grosso, 1990, « Per una storia delle idee sulladozione nella Francia moderna : Jean Bodin », dans Firpo 1990, 1, p. 667-698.

Lazzarino del Grosso, 2002, “La Respublica Hebraeorum come modello politico scientifico nella Methodus di Jean Bodin”, in Bartolucci G., Campos Boralevi L., Quaglioni D., ed., Politeia biblica, Il pensiero politico, 3, Firenze, p. 382-398.

Lazzarino del Grosso, 2004, Bodin et la critica della democrazia, Napoli, S. Orsola Benincasa.

Lazzarino del Grosso, 2005, « Jean Bodin e il problema del potere », in Testoni Binetti 2005, p. 91-112.

Lazzarino del Grosso, 2007, « Le magistrature in Bodin », in Magistrature repubblicane 2007, p. 394-409.

Leca, Antoine, 2000, La république européenne : introduction à lhistoire des institutions publiques et des droits communs de lEurope. Lunité perdue (476-1806), Librairie de lUniversité.

Lee, Daniel, 2016, Popular Sovereignty in early Modern Constitutional Thought, Oxford U. P.

Lee, Daniel, 2016, « Citizenship, Subjection, and Civil Law : Jean Bodin on Roman Citizenship and the Theory of Consensual Subjection », dans Clifford Ando (ed.), Citizenship and Empire in Europe 200-1900 : The Antonine Constitution after 1800 Years. Potsdamer altertumswissenschaftliche Beiträge, 54, Stuttgart, Franz Steiner Verlag.

Lee, Daniel, 2018, « Unmaking Law : Jean Bodin on Law, Equity, and Legal Change », History of Political Thought, 39, 2, p. 269-296.

Lee, Daniel, 2021, The Right of Sovereignty. Jean Bodin on the Sovereign State and the Law of Nations, Oxford, Oxford University Press, 2021 (coll. “Oxford Theory and History of International Law. The Right of Sovereignty”).

Lehmann-Brauns, Sicco, 2002, « Kosmische Harmonie und politischer Friede. Jean Bodins politische Philosophie als Beitrag zur Friedensethik », Suche nach Frieden. 2. Stuttgart, p. 409-434.

Lenger, Marie-Thérèse, 1985, Les éditions anciennes de la Démonomanie des sorciers de Bodin conservées dans les Bibliothèques belges, Bruxelles.

705

Lenger, Marie-Thérèse, 1987, Lédition de Paris, 1598, de la Démonomanie des sorciers de Bodin, Bruxelles, é. Van Balberghe, 25 p.

Lenger, Marie-Thérèse, 1988, Les éditions anciennes de Bodin dans la bibliothèque de Charles van Hulthem, Bruxelles, é. van Balberghe, 65 p.

Lenger, Marie-Thérèse, 1991, Lémission sur grand papier de la troisième édition (deuxième autorisée) de la République, Bruxelles, é. van Balberghe, 27 p.

Lestringant, Frank, 1993, « Jean Bodin cosmographe », in Id., Écrire le monde à la Renaissance : quinze études sur Rabelais, Postel, Bodin et la littérature géographique, Caen, Paradigme.

Lestringant, Frank, 1994, « Jean Bodin et la tristesse du Cannibale », dans Id., Le cannibale. Grandeur et décadence, Paris, Librairie Académique Perrin, 319 p. : p. 151-162.

Le Thiec, Guy, 2004, « Lempire ottoman, modèle de monarchie seigneuriale dans lœuvre de Bodin », in Bodin 2004, p. 55-76.

Letrouit, Jean, 1995, « Jean Bodin, auteur du Colloquium Heptaplomeres », in La Lettre clandestine, 4, p. 38-45.

Levine, Joseph M., 1999, The autonomy of history : truth and method from Erasmus to Gibbon, Chicago, University of Chicago Press.

Levron, Jacques, 1948, « Jean Bodin, Sieur de Saint-Amand ou Jean Bodin, originaire de Saint-Amand », Bibliothèque dHumanisme et Renaissance, 10, p. 69-76.

Levron, Jacques, 1950, Jean Bodin et sa famille. Textes et commentaires, Angers, H. Siraudeau, 55 p.

Lloyd, Howell A., 1991, « Sovereignty : Bodin, Hobbes, Rousseau », dans LÉtat. Revue internationale de philosophie, 179, 4, p. 353-379.

Lloyd, Howell A. et al. eds, 2013, The Reception of Bodin, Leiden, Brill.

Lloyd, Howell A., 2017, Jean Bodin. “This Pre-eminent Man of France”. An Intellectual Biography, Oxford U. P.

Louis, Pierre, 1955, « Le mot ΙΣΤΟΡΙΑ chez Aristote », in Revue de philologie, de littérature et dhistoire ancienne, 29, p. 39-44.

MacPhail, Eric, 2016, « Fear of God and Reason of State in Jean Bodin and Pierre Bayle », Il pensiero politico, 49, p. 76-87.

MacPhail, Eric, 2017, « Jean Bodin and the Romance of Demonology », Revista de Investigacion Filosofica, 4(2), p. 265-276.

Maissen, Thomas, 2009, « Souveräner Gesetzgeber und absolute Macht. Calvin, Bodin und die mittelalterliche Tradition », Konfessionalität und Jurisprudenz in der frühen Neuzeit, Berlin, p. 91-113.

Malcolm, Noel, 2006, « Jean Bodin and the Authorship of the Colloquium Heptaplomeres », Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, 69, p. 95-150.

Mac Rae, Kenneth Douglas, 1955, « Ramist tendencies in the thought of Jean Bodin », Journal of the history of ideas, 16, p. 306-323.

706

Mac Rae, Kenneth Douglas, 1963, « A postscript on Bodins connections with ramism », Journal of the history of ideas, 24, p. 569-571.

Mac Rae, Kenneth Douglas, 1973, « Bodin and the development of empirical political science », in Bodin 1973, p. 333-342.

Mac Rae, Kenneth Douglas, 1985, « Bodins Sense of Nationality », dans Bodin 1985, 1, p. 155-156.

Magistrature repubblicane. Modelli nella storia del pensiero politico. Atti del Convegno di Perugia-Gubbio 30 novembre-6 dicembre 2006, dans Il pensiero politico, 40, 2008.

Mairet, Gérard, 1987, Le dieu mortel. Essai de non-philosophie de lÉtat, Paris, Puf.

Malettke, Klaus, 1997, « La conception de la souveraineté de Jean Bodin et le Saint Empire Romain Germanique », Centre de recherches en histoire du droit et des institutions, Cahier no 7, « La souverainité », Bruxelles, p. 47-80.

Manent, Pierre, 1986, « Les théoriciens de la monarchie : Bodin et Montesquieu », dans Les monarchies, Colloque de Paris, 8-10 décembre 1981, organisé par le Centre dAnalyse comparative des systèmes politiques, Emmanuel Le Roy Ladurie dir., Paris, PuF, p. 91-99.

Mansfield, John H., 1988, « Comment on Holmes, “Jean Bodin : The Paradoxe of Sovereignty and the Privatization of Religion” », dans Religion, Morality and the Law, James Roland Pennock and John William Chapman eds., New York University Press, p. 71-77.

Marocco Stuardi, Donatella, 1978, « La teoria delle forme di Stato e di governo nella République di Jean Bodin », Il pensiero politico, 11, p. 322-344.

Marocco Stuardi, Donatella, 1981, « La teoria della giustizia armonica nella République », in Bodin 1981, p. 135-144.

Marocco Stuardi, Donatella, 1988, « Police e pubblica amministrazione nella République di Jean Bodin », Filosofia politica, II, 1, p. 15-35.

Marocco Stuardi, Donatella, 1990, « Alcune osservazioni circa la distinzione tra “souveraineté” e “gouvernement” nella République e nel Contrat social », Il pensiero politico, 23, p. 20-51.

Marocco Stuardi, Donatella, 2006, La République de J. Bodin. Sovranità, governo, giustizia, Milano, Angeli, 106 p.

Marongiu, Antonio, 1981, « Bodin, lo Stato e gli Stati », in Bodin 1981, p. 78-92.

Marongiu, Antonio, 1985, « Bodin et le consentement à limpôt », in Bodin 1985, 1, p. 365-374.

Mastellone, Salvo, 1972, Venalità e Machiavellismo in Francia (1572 – 1610). Allorigine della mentalità politica borghese, Firenze, Olschki.

Mastellone, Salvo, 1988, « Lindividu face au pouvoir », dans Lindividu face au pouvoir – Mens versus political power, Paris (Recueil de la Société J. Bodin 50), p. 107-121.

707

Mathias, Paul, 1987, « Bodin ou la croisée des desseins », Corpus, revue de philosophie, 4, p. 31-68.

Melani, Igor, 2006, Il tribunale della storia. Leggere la Methodus de Jean Bodin, Firenze, olschki.

Melani, Igor, 2011, La luce e le tenebre. Ordine del tempo, usi della storia, conflitti e mediazioni tra culture nellArtis historicae penus (Lucca, Basilea e ritorno, 1576-1579), Lucca, Istituto storico lucchese.

Mesnard, Pierre, 1929, « La pensée religieuse de Bodin », Revue du Seizième siècle, 16, p. 77-121

Mesnard, Pierre, 1936, Lessor de la philosophie politique au xvie siècle, Paris, Boivin (réimpr. 1977).

Mesnard, Pierre, 1950, « Jean Bodin à Toulouse », BHR, 12, p. 31-59.

Mesnard, Pierre, 1951, éd., Œuvres philosophiques de Jean Bodin, Paris, PuF.

Mesnard, Pierre, 1960, « Le nationalisme de Jean Bodin », La Table Ronde, 142, p. 66-72.

Mesnard, Pierre, 1960a, « État présent des études bodiniennes », Filosofia, 2, p. 687-696.

Michelis Pintacuda, Fiorella de, 1985, « Pour une histoire de lidée de tolérance du xve au xviie siècle », Revue dhistoire et de philosophie religieuse, 65, 2, p. 131-151.

Miglietti, Sara, 2010, « Tesmoings oculaires”. Storia e autopsia nel Cinquecento francese », Rinascimento, 50, p. 87-126.

Miglietti, Sara, 2010, « Amitié, harmonie et paix politique chez Aristote et Jean Bodin », in Astérion. La première Théorie critique, nr. 7.

Miglietti, Sara, ed., 2013, Jean Bodin, Methodus ad facilem historiarum cognitionem, edizione, traduzione e commento a cura di Sara Miglietti, Pisa, edizioni della Normale, 2013 (Testi e commenti, 15).

Molnar, Peter, 1999, « La légitimité de la résistance : deux solutions chez saint Thomas dAquin », Revue philosophique et théologique de Fribourg, 46.

Monter, William E., 1987, « Inflation and Witchcraft : the Case of Jean Bodin », dans Id., Enforcing Morality in Early Modern Europe, Fifteen Studies in English and French, Northwestern university, USA, p. 371-389.

Moreau-Reibel, Jean, 1933, J. Bodin et le Droit public comparé dans ses rapports avec la philosophie de lhistoire, Paris, Vrin.

Moreau-Reibel, Jean, 1935, « J. Bodin et la Ligue daprès des lettres inédites », Humanisme et Renaissance, 2, p. 425-436.

Naef, Henri, 1946, « La jeunesse de Jean Bodin, ou les conversions oubliées », Bibliothèque dHumanisme et Renaissance, 8, p. 137-155.

Neschke, Ada, 1993, « Souveraineté et transcendance de lUn dans les Six livres de la République de Jean Bodin », Revue « Études de lettres ». La philosophie et les modes de la connaissance, Lausanne, 1, p. 147-162.

708

Neschke, Ada, 1998, « Plato contra Plato. Der Antikebezug der politischen Theoretiker im Frankreich des 16. Jh. (Jean Bodin und Jean de Serres) », Die Renaissance als erste Aufklärung, 1,. Tübingen, p. 95-115.

Neschke-Hentschke, Ada, 2008, « Frankreich im Zeitalter der Religionskriege : Jean Bodin », Politischer Aristotelismus, Stuttgart, p. 192-217

Nicholls, Sophie E. B., 2018, « Catholic resistance theory : William Barclay versus Jean Boucher », History of European Ideas, 44, Issue 4 : Resistance in Intellectual History and Political Thought. Guest Editor : Iain McDaniel, p. 404-418.

Opitz, Claudia, 1996, « Väterliche Gewalt gegen kindlichen Ungehorsam ? Zum Generationenkonflikt und seiner Bewältigung in Jean Bodins « Six Livres de la République » (1576) », Querdenken, Mannheim, p. 153-168.

Opitz, Claudia, 2005, « Männliche Souveränität, weibliche Subordination ? Staatsbildung, Adelsherrschaft und Geschlechterordnung in Jean Bodins “Six Livres de la République” », Staatsbildung als kultureller Prozeß, Köln, p. 291-320.

Opitz-Belakhal, Claudia, 2006, Das Universum des Jean Bodin : Staatsbildung, Macht und Geschlecht im 16. Jahrhundert, Campus Verlag, 207 pages.

Opitz, Claudia, 2008, « Der Magistrat als Hexenjäger : Hexenverfolgung und staatliche Ordnung bei Jean Bodin », Hexenprozeß und Staatsbildung, Bielefeld, p. 41-58.

Orgeval, Bernard, 1985, « De la République et de son actualité », dans Bodin 1985, 1, p. 85-96.

Paganini, Gianni, 2003, « Da Jean Bodin a John Selden : il modello noachide della Repubblica delle Lettere », Bruniana & Campanelliana : Ricerche filosofiche e materiali storico-testuali, 9(1),p. 83-107.

Paganini, Gianni, 2013, « La“civil conversazione” nellépoca delle guerre di religione : il Colloquium Heptaplomeres di Jean Bodin », in Lantidoto di Mercurio. La “civil conversazione” tra Rinascimento ed età moderna, a cura di Nicola Panichi, Firenze, Olschki, p. 13-42.

Pagden, Anthony, 1987, ed., The Languages of Political Theory in Early-Modern Europe, Cambridge U. P.

Pantin, Isabelle, 2009, « Le Colloquium heptaplomeres et sa cosmologie. Le problème de la cohérence du texte », in Faltenbacher 2009, p. 185-207.

Parker, David, 1983, The Making of French Absolutism, London, Arnold.

Pennington, Kenneth, 1993, The Prince and the Law, 1200-1600 : Sovereignty and Rights in the Western Legal Tradition, University of California Press, Berkley and Los Angeles.

Périgot, Béatrice, 2004, « La notion de “République” chez Bodin », in Bodin 2004, p. 39-54.

709

Piano Mortari, Vincenzo, 1962, Diritto romano e diritto nazionale in Francia nel secolo XVI, Milano, Giuffré.

Piano Mortari, 1990, Cinquecento giuridico francese. Lineamenti generali, Napoli, Liguori, 398 p.

Piano Mortari, 1991, « Bodin e lidea cinquecentesca della codificazione », in V. Piano Mortari, Itinera juris. Studi di storia giuridica delletà moderna, Napoli, p. 79-92.

Piano Mortari, 1991a, « Aspetti della metodologia giuridica di J. Bodin », ibid., p. 145-172.

Piano Mortari, 1991b, « Il pensiero politico dei giuristi del Rinascimento », ibid., p. 215-363.

Piano Mortari, 1991c, « Lordo juris nel pensiero dei giuristi francesi del secolo XVI », ibid., p. 365-398.

Piquet Marchal, O., 1985, « Monsieur de Malestroit et la monnaie », Annales de Normandie, 35, p. 376-377.

Prévost, Xavier, 2015, Jacques Cujas (1522-1590), jurisconsulte humaniste, Genève, Droz.

Prévost, Xavier, 2017, « Notes sur les Observationes et emendationes (1556-1595) de Jacques Cujas », Les Cahiers Portalis, 5, p. 103ss.

Prodi, Paolo, 1992, Il sacramento del potere. Il giuramento politico nella storia costituzionale dellOccidente, Bologna, Il Mulino.

Prodi, Paolo, 2000, Una storia della giustizia. Dal pluralismo dei fori al moderno dualismo tra coscienza e diritto, Bologna, Il Mulino.

Quaglioni, Diego, 1985, « Jean Bodin nicodemita ? Simulazione e dissimulazione religiosa nelle aggiunte alla République », dans Bodin 1985, 1, p. 183-198.

Quaglioni, Diego, 1988, « Les bornes sacrées de la loy de Dieu et de nature. La procedura del controllo degli atti normativi del principe nella République di Jean Bodin e nelle sue fonti », Annali dellIstituto italo-germanico in Trento, 14, p. 39-62.

Quaglioni, Diego, 1989, « Il “machiavellismo” di Jean Bodin (République, V, 5-6) », Il pensiero politico, 22, p. 198-207.

Quaglioni, Diego, 1992, I limiti della sovranità : il pensiero di J. Bodin nella cultura politica e giuridica delletà moderna, Padova, Cedam.

Quaglioni, Diego, 1993, « Il giuramento come limite della sovranità nella République di Jean Bodin e nelle sue fonti », in Glaube und Eid : Treueformeln, Glaubensbekenntnisse und Sozialdisziplinierung zwischen Mittelalter und Neuzeit, Paolo Prodi Hg., München, Oldenbourg, p. 97-111.

Quaglioni, Diego, 1994, « I limiti del principe legibus solutus nel pensiero giuridico-politico della prima età moderna », in Giustizia, potere e corpo sociale nella prima età moderna, Angela De Benedictis ed., Bologna, p. 55-71.

710

Quaglioni, Diego, 1996, « Imperandi ratio : lédition latine de la République (1586) et la raison détat », dans Zarka 1996, p. 161-174.

Quaglioni, Diego, 2002, « Lappartenenza al corpo politico da Bartolo a Bodin » in Identità collettive tra medioevo ed età moderna, Convegno internazionale di studio (Bologna, 28-30 settembre 2000), ed. Paolo Prodi et al., Bologna, p. 231-240.

Quaglioni, Diego, 2011, « Bodin : sovranità e libertà di coscienza », in Id., Machiavelli e la lingua della giurisprudenza, Bologna, p. 161-175.

Quaritsch, Hhelmut, 1986, Souveränität : Entstehung und Entwicklung des Begriffs in Frankreich und Deutschland von 13 Jh. bis 1806, Berlin, Dunker und humblot, 128 p.

Radouant, René, 1970, Guillaume Du Vair. Lhomme et lorateur jusquà la fin des troubles de la Ligue (1556-1596), Genève, Slatkine (Paris, 1907).

Regan, Richard J., 1981, « Aquinas on Political obedience and Disobedience », Thought, 56, p. 77-88.

Renna, Thomas J., 1973, « Kingship in the Disputatio inter clericum et militem », Speculum, 48, p. 675-693.

Renna, Thomas J., 1974, « The Populus in John of Paris Theory of Monarchy », Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis, 42, p. 243-268.

Renna, Thomas J., 1978, « Aristote and the French Monarchy », Viator, 9, p. 309-324.

Reynolds, Beatrice, 1931, Proponents of Limited Monarchy in Sixteenth Century France : Francis Hotman and Jean Bodin, New york, Columbia. U. P.

Reulos, Michel, 1973, « Les sources juridiques de Bodin », in Bodin 1973, p. 187-194.

Reulos, Michel, 1985, Comment transcrire et interpréter les références juridiques (droit romain, droit canonique et droit coutumier) contenues dans les ouvrages du xvie siècle, Genève, Droz.

Reulos, Michel, 1985a, « Le droit canonique dans la République de Jean Bodin », dans Bodin 1985, 1, p. 357-364.

Reulos, Michel, 2004, « La mise en œuvre par J. Bodin de ses sources juridiques », in Bodin 2004, p. 403-410.

Richart, Antoine, 1869, Mémoires sur la Ligue dans le Laonnois, Laon, La Société académique de Laon.

Roellenbleck, Georg, 1987, « La structure du raisonnement dans la République de Jean Bodin. Autorité – argument – preuve », in Textes et langages. Intersignes nantais, 14, p. 189-205.

Roellenbleck, Georg, 1991, « Jean Bodin et la liberté de conscience », dans La liberté de conscience (xvie xviie siècles), Genève, p. 97-106.

Rose, Paul Lawrence, 1978, « The Politique and the Prophet : Bodin and the Catholic League 1589-1594 », The Historical Journal, 21/4, p. 783-808.

711

Rose, Paul Lawrence, 1980, J. Bodin and the Grand God of Nature. The Moral and Religious Universe of a Judaiser, Genève, Droz.

Rose, Paul Lawrence, 1980a, ed., Jean Bodin. Selected Writings on Philosophy, Religion and Politics, Genève, Droz.

Rossin, Nicolai, 2003, Soveränität zwischen Macht und Recht. Probleme der Lehren politischer Souveränität in der frühen Neuzeit am Beispiel von Machiavelli, Bodin und Hobbes, Hamburg, Kovac.

Rubinstein, Nicolai, 1958, « Political ideas in Sienese Art », Journal of Warburg and Courtauld Institutes, 21, p. 179-207.

Rubinstein, Nicolai, 1965, « Marsilius of Padua and Italian Political Theory of his Time », dans Europe in the late Middle Ages, J. R. Hale et al. eds, Evanston, Northwestern U. P., p. 44-75.

Rubinstein, Nicolai, 1986, « Florentia Libertas », in Rubinstein, Studies in Italian History, 1, p. 273-294.

Rubinstein, Nicolai, 1987, « The history of the word politicus in early-modern Europe », in Pagden 1987, p. 41-56.

Rubinstein, Nicolai, 1991, « La pensée politique italienne : 1450-1530 », in Burns 1997, p. 28-59.

Rubinstein, Nicolai, 1997, « Le allegorie di Ambrogio Lorenzetti nella Sala della Pace e il pensiero politico del suo tempo », in Rubinstein, Studies in Italian History, 1, p. 347-364

Rubinstein, Nicolai, 2004, Studies in Italian history in the Middle Ages and the Renaissance, 1, Political thought and the language of politics : art and politics, Giovanni Ciappelli ed., Roma, Storia e letteratura.

Salmon, John Hearsey McMillan, 1973, « Bodin and the Monarchomachs », in Bodin 1973, p. 358-378.

Salmon, John Hearsey McMillan, 1975, Society in Crisis : France in the Sixteenth Century, London, Ernest Benn.

Scattola, Merio, 1999, « Diritto medioevale e scienza politica moderna nella dottrina della sovranità di Jean Bodin », Ius Commune, 26, p. 165-210.

Sciacca, Enzo, 2005, Principati e Repubbliche. Machiavelli, le forme politiche e il pensiero francese del Cinquecento, Firenze, Centro editoriale “toscano”.

Seifert, Arno, 1990, « Jean Bodins Angriff auf die Monarchienlehre », in Id., Der Rückzug der biblischen Prophetie von der neueren Geschichte. Studien zur Geschichte der Reichstheologie des frühneuzeitlichen deutschen Protestantismus, Cologne, Bohlau, p. 65-69.

Senellart, Michel, 1989, Machiavélisme et raison dÉtat, Paris, PuF.

Senellart, Michel, 1995, Les arts de gouverner. Du regimen médiéval au concept de gouvernement, Paris, Seuil.

Senellart, Michel, 1997, « “Census” et “censura” chez Bodin et Obrecht », dans Bodin 1997, p. 250-266.

712

Schilling, Lothar, 2008, éd., Absolutismus, ein unersetzliches Forschungskonzept ? Eine deutschfranzösische Bilanz. LAbsolutisme, un concept irremplaçable ? Une mise au point franco-allemande, München, Oldenbourg.

Skinner, Quentin Robert Duthie, 1989, Machiavel, Paris, Seuil.

Skinner, Quentin Robert Duthie, 2001, Les fondements de la pensée politique moderne, Paris, Michel (The Foundations of Modern Political Thought, Cambridge U. P., 1978, 2 vol.).

Skinner, Quentin Robert Duthie, 2002, Visions of Politics, 3 vol., Cambridge, Cambridge U. P.

Smet, François de, 2012, Aux origines théologiques de la souveraineté, E.M.E Éditions, Divin & Sacre.

Spitz, Jean-Fabian, 1998, Bodin et la souveraineté, Paris, PuF.

Stolleis, Michael, 1998, Histoire du droit public en Allemagne. La théorie du droit public impérial et la science de la police 1600-1800, Paris, PuF.

Suggi, Andrea, 2005, Sovranità e armonia. La tolleranza religiosa nel Colloquium heptaplomeres di Jean Bodin, Roma, Edizioni di Storia e Letteratura.

Suggi, Andrea, 2006, ed., J. Bodin, La Demonomania de gli stregoni, cioè furori et malie de demoni col mezo de gli Huomini : divisa in libri IIII di Gio. Bodino Francese. Tradotta dal K. Hercole Cato, in Venetia, Presso Aldo, 1587, introduzione e riproduzione anastatica, Roma, Edizioni di Storia e Letteratura.

Suggi, Andrea, 2007, « Una nota su religione e politica in Bodin. tra il Paradoxon e la “Lettre de Monsieur Bodin” », Rinascimento, 47, p. 347-365.

Suggi, Andrea, 2007a, « Educazione umanistica e pace religiosa nella Oratio de instituenda in Republica juventute di Jean Bodin », Bruniana & Campanelliana, 13, p. 521-536.

Suggi, Andrea, 2009, ed., Jean Bodin, Paradosso sulla virtù, Milano, Aragno.

Suggi, Andrea, 2014, « Ordine della natura, giustizia armonica, liberta di coscienza nel Colloquium Heptaplomeres di Jean Bodin », Bruniana & Campanelliana : Ricerche filosofiche e materiali storico-testuali, 20 (2), p. 547-560.

Tenenti, Alberto, 1987, « Teoria della sovranità e ragion di stato nella République di Jean Bodin », in Id., Stato : unidea, una logica. Dal comune italiano allassolutismo francese, Bologna, Il Mulino, p. 259-279.

Tenenti, Alberto, 1987a, « Sovranità e sovrano. Lideologia di Jean Bodin per la società francese del suo tempo », ibid., p. 281-298.

Terni, Massimo, 1995, La pianta della sovranità. Teologia e politica tra Medioevo ed Età moderna, Roma, Bari, Laterza.

Terrel, Jean, 2001, Les théories du pacte social : droit naturel, souveraineté et contrat de Bodin à Rousseau, Paris, Seuil.

Testoni Binetti, Saffo, 2002, Il pensiero politico ugonotto. Dallo studio della storia allidea di contratto (1572-1579), Firenze, Centro editoriale toscano.

713

Testoni Binetti, 2005, ed., Il potere come problema nella letteratura politica della prima età moderna, Firenze, Centro editoriale Toscano.

Thermes, Diana, 2002, Ripensare Bodin : pubblico e privato nel cittadino premoderno, Roma, Philos.

Thiveaud, Emmanuel, 2004, « Finances et souveraineté dans Les six livres de la République de J. Bodin », in Bodin 2004, p. 237-258.

Tortajada, Ramon, 1987, « M. de Malestroit et la théorie quantitative de la monnaie », Revue économique, 38, 4, p. 853-876.

Tuck, Richard, 1993, Philosophy and Government 1572-1651, Cambridge, U. P.

Tuck, Richard, 2016, The Sleeping Sovereign. The Invention of Modern Democracy, Cambridge : Cambridge University Press, 295 p.

Turchetti, Mario, 1984, Concordia o tolleranza ? F. Bauduin (1520-1573) e i Moyenneurs, Milano-Genève, Angeli-Droz.

Turchetti, Mario, 1991, « Religious Concord and Political Tolerance in Sixteenth- and Seventeenth-Century France », The Sixteenth-Century Journal, 22/1, 15-25.

Turchetti, Mario, 1993, « Une question mal posée : la qualification de “perpétuel et irrévocable” appliquée à lédit de Nantes (1598) », Bulletin de la Société de lhistoire du protestantisme français, 139, p. 42-78.

Turchetti, M., 1996, « Magistracy France », The Oxford Encyclopedia of Reformation, ed. H. J. Hillerbrand, New York-Oxford, Oxford UP, s. v.

Turchetti, Mario, 1997, « Nota su Bodin e la tirannide : il diritto di revoca e gli editti “irrevocabili” », in Bodin 1997, p. 325-338.

Turchetti, Mario, 1999, « Middle Parties in France during the Wars of Religion », in Reformation, Revolt and Civil War in France and the Netherlands, 1555-1585, Ph. Benedict et al. eds., Amsterdam, Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences, p. 165-183.

Turchetti, Mario, 2001, « Une question mal posée : la “tolérance” dans les édits de Janvier (1562) et dAmboise (1563). Les premiers commentaires et interprétations : Jean Bégat », in La formazione storica della alterità. Studi di storia della tolleranza nellétà moderna offerti a Antonio Rotondò, promossi da Henry Méchoulan, Richard H. Popkin, Giuseppe Ricuperati, Luisa Simonutti, I, Secolo XVI, Florence, Olschki, p. 245-294.

Turchetti, Mario, 2002, « Une question mal posée : lorigine et lidentité des “Politiques” au temps des guerres de religion », in De Michel de lHospital à lÉdit de Nantes, Thierry Wanegffelen éd., Clermont-Ferrand, P. U. Blaise-Pascal, p. 357-390.

Turchetti, Mario, 2006, « Droit de résistance à quoi ? Démasquer aujourdhui le despotisme et la tyrannie », Revue historique, 640, octobre 2006, p. 831-878 (« Despotisme and Tyranny. Unmasking a Tenacious Confusion », European Journal of Political Theory, 2008, p. 159-182).

714

Turchetti, Mario, 2007, « Jean Bodin théoricien de la souveraineté, non de labsolutisme », in Chiesa cattolica e mondo moderno. Scritti in onore di Paolo Prodi, a cura di Adriano Prosperi et al., Bologna, p. 437-456.

Turchetti, Mario, 2008, « “Politique” nella terminologia latina di Jean Bodin autore dei Six livres de la République (1576) », dans Studi in memoria di Enzo Sciacca, vol. 1 a cura di Franca Biondi Nalis, Facoltà di scienze politiche dellUniversità di Catania, Milano, Giuffré, p. 121-144.

Turchetti, Mario, 2012, « Bodin as Self-Translator of his République : why the omission of “Politicus” and allied terms from the Latin version ? », in Why Concepts Matter. Translating Social and Political Thought, by Martin J. Burke and Melvin Richter eds., Leiden, Brill, p. 109-117.

Turchetti, Mario, 2013, Tyrannie et tyrannicide de lAntiquité à nos jours, Paris, Classiques Garnier (PuF, 2001), abrégé : T & T.

Turchetti, Mario, 2018, art. « Jean Bodin », dans Stanford Encyclopedia of Philosophy, on-line : https://plato.stanford.edu/entries/bodin.

Vaillancourt, Pierre-Louis, 1992, « La notion de “foi jurée” dans lordre politique », dans Aequitas, aequalitas, auctoritas. Raison théorique et légitimation de lautorité dans le xvie siècle européen, Paris, Vrin, p. 216-228.

Van Peteghem, Paul P. J. L., 1985, « Jean Bodin et lautorité légiférante », dans Bodin 1985, 2, p. 509-522.

Vasoli, Cesare, 2008, Armonia e giustizia. Studi sulle idee filosofiche di Jean Bodin, A. E. Baldini ed., Firenze, Olschki.

Voegelin, Eric, Opitz, Peter-Joachim, 2003, Jean Bodin, München, Fink.

Wahnbaeck, Till, 1999, « Die Reaktion der Kurie auf die Begründung des Absolutismus : Fabio Albergati versus Jean Bodin », Zeitschrift für Historische Forschung, 26, H.2, p. 245-268.

Weber, Henri, 1985, « Bodin et Machiavel », dans Bodin 1985, 1, p. 231-240.

Weber, Henri, 1986, « Bodin et le pouvoir royal », dans Id., À travers le xvie siècle, tome 2 : Histoire des idées, Paris, Nizet, p. 117-136.

Weber, Henri, 1986a, « Utilisation de la Politique dAristote dans la République de Bodin », ibid., p. 137-146.

Weber, Hermann, 1987, « Jean Bodin et la vérité historique », in Certitudes et incertitudes de lhistoire. Trois colloques sur lHistoire de lInstitut collégial européen, Gilbert Gadoffre éd., Paris, PuF, p. 77-86.

Weber, Wolfgang E. J., 2007, « Jean Bodin, Sechs Bücher über den Staat (1576) », Geschichte des politischen Denkens, Frankfurt/M., p. 151-166.

Ween, Theo, 1985, « Interpretations of Inst. 1,2,6 D. 1,4,1 and D. 1,3,31 ; Hubers Historical, Juridical and Political-Theoretical Reflections on the Lex Regia », Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis, 53, p. 357-377.

Weill, Georges J., 1891, Les théories sur le pouvoir royal en France pendant les guerres de religion, Paris (1971).

715

Weiss, Nathaniel, 1889, La Chambre ardente, étude sur la liberté de conscience en France sous François Ier et Henri II, 1540-1550, suivie denviron 5000 arrêts inédits, rendus par le Parlement de Paris de mai 1547 à mars 1550, Paris, Fischbacher.

Weiss, Nathaniel, 1923, « Huguenots emprisonnés à la Conciergerie du Palais de Paris en mars 1569 », Bulletin de la Société de lHistoire du Protestantisme Français, 21, p. 87-89.

Wier, Jean, 1579, Histoires, disputes et discours des illusions et impostures des diables, des magiciens infâmes, sorcières et empoisonneurs : des ensorceléz et demoniaques et de la guerision diceux ; item de la punition que meritent les magiciens, les empoissoneurs, et les sorcieres ; le tout compris en six libres augmentez de moitié en cest derniere edition. Deux dialogues [de Thomas Erastus]… touchant le pouvoir des sorcieres : et de la punition quelles meritent, Paris, Jacques Chouet ; en latin, Bâle, 1568.

Wolff, Jacques, 1985, « Les finances publiques chez Bodin et Boisguilbert », dans Mélanges offerts à Max Cluseau, publié par lESC Toulouse et lUniversité des Sciences Sociales, Toulouse, Presses i.e.p.., p. 699-711.

Wolodkiewicz, Witold, 1985, « Bodin et le droit privé romain », dans Bodin 1985, 1, p. 303-312.

Woods, Gregory, 1990, « Antonio Possevino and the erasmian Sources of the Jesuit ars Historica : From the Perna Methodus Historica (Basel, 1576) to the Bibliotheca Selecta [de ratione studiorum]in Historia (Rome, 1593) and the Apparatus ad omnium Gentium Historiam (Venice, 1597) », Ph.D. Thesis, Columbia University, 1990, 574 pages.

Wootton, David, 2002, « Pseudo-Bodins Colloquium Heptaplomeres and Bodins Démonomanie », in Faltenbacher 2002, p. 175-225.

Wyduckel, Dieter, 1979, Princeps legibus solutus. Eine Untersuchungen zur frühmodernen Rechts-und Saatslehere, Berlin.

Wyrwa, Tadeusz, 1985, « La notion de la Loi et de la souveraineté chez Madrzewski (Modrevius) et J. Bodin », dans Bodin 1985, 1, p. 97-102.

Yardeni, Myriam, « Barbares, sauvages et autres : lanthropologie de Jean Bodin », dans Bodin 1985, 2, p. 461-468.

Zancarini, Jean-Claude, éd., 1997, Francesco Guicciardini, Écrits politiques (Discorso di Logrogno et Dialogo del Reggimento di Firenze), Paris, PuF, 354 p.

Zancarini, Jean-Claude, éd., 2000, Machiavel, De Principatibus. Le Prince, en collaboration avec J.-L. Fournel, Paris, PuF., 640 p.

Zarka, Yves Charles, 1993, et Guido Canziani, éd., LInterpretazione nei secoli XVI e XVII, Milan, FrancoAngeli, 850 p.

Zarka, Yves Charles, 1994, éd., Raison et déraison dÉtat. Théoriciens et théories de la raison dÉtat aux xvie et xviie siècles, Paris, PuF.

Zarka, Yves Charles, 1996, éd., Jean Bodin. Nature, histoire, science et politique, Paris, PuF.

716

Zarka, Yves Charles, 1997, « Constitution et souveraineté selon Bodin », in Bodin 1997, p. 276-286.

Zarka, Yves Charles, 1999, dir., Aspects de la pensée médiévale dans la philosophie politique moderne, Paris, PuF, 280 p.

Zarka, Yves Charles, 2001, et Gian Mario Cazzaniga, éd., Penser la souveraineté à lépoque moderne et contemporaine, Pise-Paris, Edizioni ETS – Éditions philosophiques Vrin, 2 volumes, 688 p.

Zarka, Yves Charles, 2002, avec F. Lessay et J. Rogers, éd., Les Fondements philosophiques de la tolérance, 3 volumes (vol. 1 Études, vol. 2 Textes et documents, vol. 3 édition du « Supplément au Commentaire philosophique de Pierre Bayle »), Paris, PuF.

Zecchini, Giuseppe, 2012, e Alessandro Galimberti, ed., Storici antichi e storici moderni nella Methodus di Jean Bodin, Milano, Vita e Pensiero.

Zwierlein, Cornel, 2016, « Conversiones, révolutions, guerres civiles : de Bodin au droit international dans la Méditerranée du xviiie siècle », Il pensiero politico, 49, p. 383-417.

AUTRES ÉDITIONS PARTIELLES OU RÉDUITES DE LA RÉPUBLIQUE

Los Sei libros de la Republica, Seleccion, introd. y trad, de Pedro Bravo Gala, Barcelona, orbis, 1985, 189 p.

Über den Staat, Ausweise, Übersetzung und Nachweise von Gottfried Niedhart, Stuttgart, Reclam, 1987, 15 lp + ill.

Az allamrol (Les six livres de la République), choix de textes par Ilona Jonas, traduction par Gyorgi Maté et Klara Csûrôs, préface par Lazlo Ferenczi, notes par Klara Csûros, Budapest, Gondolât Kônyvkiado, 1987 (1988), 446 p.

Six Books of the Commonwealth by Jean Bodin, Abridged and translated by M. J. Tooley, 1955, Oxford : Basil Blackwell.

AUTRES RESOUCES INTERNET

Six Books of the Commonwealth by Jean Bodin, Abridged and translated by M. J. Tooley, 1955, Oxford : Basil Blackwell. Bibliography : http://cerphi.net/biblio/bodin.htm

Discussions on heptaplomeres : www.heptaplomeres.de

Un groupe de chercheurs animant « The Bodin Project » a pris linitiative de tenir à jour un supplément bibliographique bodinien dune inestimable utilité, accessible à ladresse : http://projects.iq.harvard.edu/bodinproject/home.

Turchetti, Mario, “Jean Bodin”, in Stanford Encyclopedia of Philosophy (substantive revision 2018) : https://plato.stanford.edu/entries/bodin/.

1 Giovanni Battista Ramusio, Primo volume e terza editione delle Navigationi et viaggi, raccolto gia da M. Gio. Battista Ramusio…,In Venetia, nella stamp. de Guinti, 1563.