Aller au contenu

Classiques Garnier

Bibliographie

  • Type de publication : Chapitre d’ouvrage
  • Ouvrage : Le Frein et l’Aiguillon. Éloquence musicale et nombre oratoire (xvie-xviiie siècle)
  • Pages : 383 à 408
  • Collection : Renaissance latine, n° 2
  • Thème CLIL : 4027 -- SCIENCES HUMAINES ET SOCIALES, LETTRES -- Lettres et Sciences du langage -- Lettres -- Etudes littéraires générales et thématiques
  • EAN : 9782812421112
  • ISBN : 978-2-8124-2111-2
  • ISSN : 2271-698X
  • DOI : 10.15122/isbn.978-2-8124-2111-2.p.0383
  • Éditeur : Classiques Garnier
  • Mise en ligne : 13/03/2014
  • Langue : Français
383

bibliographie

Rhétorique, éloquence, poétique et poésie

Sources antiques

Grammatici latini, éd. Heinrich Keil, 8 vol. Leipzig, 1855-1880 ; rééd. Hildesheim, Olms, 1961.

Rhétorique à Hérennius, éd. et trad. Guy Achard, Paris, Les Belles Lettres, 1989.

Aristote, Poétique, éd. et trad. Roselyne Dupont-Roc et Jean Lallot, Paris, Seuil, 1980.

Aristote, Rhétorique, III, tome 3, éd. et trad. Médéric Dufour et André Wartelle [1973], Paris, Les Belles Lettres, 2011.

Aristotle, Poetics. Editio maior of the Greek text with historical introductions and philological commentaries, éd. Leonardo Tarán et Dimitri Gutas, Leyde et Boston, Brill, 2012.

Cicéron, Brutus, éd. et trad. Jules Martha, Paris, Les Belles Lettres, 1923.

Cicéron, De lOrateur, III, tome 3, éd. et trad. Edmond Courbaud et Henri Bornecque, Paris, Les Belles Lettres, 1930.

Cicéron, Des Lois, éd. et trad. Georges de Plinval [1959], Paris, Les Belles Lettres, 2012.

Cicéron, Discours. 3. Seconde action contre Verrès, Livre II : la Préture de Sicile, éd. et trad. Henri de la Ville de Mirmont, Paris, Les Belles Lettres, 1936.

Cicéron, Discours. 8. Pour Cluentius, éd. et trad. Pierre Boyancé, Paris, Les Belles Lettres, 1953.

Cicéron, Discours. 10. Catilinaires, éd. Henri Bornecque et trad. Édouard Bailly, Paris, Les Belles Lettres, 1926.

Cicéron, Discours. 12. Pour le poète Archias, éd. et trad. Félix Gaffiot et André Boulanger [1938], Paris, Les Belles Lettres, 2012.

Cicéron, Discours. 13. 1re partie. [Au Sénat], éd. et trad. Pierre Wuilleumier, Paris, Les Belles Lettres, 1952.

Cicéron, Discours. 17. [Pour T. Annius Milon], éd. et trad. André Boulanger [1949], Paris, Les Belles Lettres, 1999.

384

Cicéron, LOrateur. Du meilleur genre dorateurs, éd. et trad. Albert Yon [1964], Paris, Les Belles Lettres, 2008.

Démétrios, Du style, éd. et trad. Pierre Chiron [1993], Paris, Les Belles Lettres, 2002.

Denys dHalicarnasse, Opuscules rhétoriques. 3. La composition stylistique, éd. et trad. Germaine Aujac et Maurice Lebel [1981], Paris, Les Belles Lettres, 2002.

Hermogène, LArt rhétorique, trad. M. Patillon, Genève, L’Âge d’homme, 1997.

Hermogène, Corpus rhetoricum, tome IV, éd. et trad. Michel Patillon, Paris, Les Belles Lettres, 2012.

Horace, Épîtres [dont Art poétique], éd. et trad. François Villeneuve [1934], Paris, Les Belles Lettres, 1989.

Horace, Odes et épodes, éd. et trad. François Villeneuve [1929], Paris, Les Belles Lettres, 1990.

Isidore de Séville, Étymologies, II (Rhétorique), éd. et trad. Peter K. Marshall [1983], Paris, Les Belles Lettres, 2012.

[Longin (Pseudo-)], Du sublime, éd. et trad. Henri Lebègue [1939], Paris, Les Belles Lettres, 2003.

Quintilien, Institution oratoire, éd. et trad. Jean Cousin, Paris, Les Belles Lettres, livre I, 1975 ; livres II-III, 1976 ; livres VIII-IX, 1978 ; livres X-XI, 1979 ; livre XII, 1980.

Sénèque, Lettres à Lucilius. 5. Livres XIX-XX, éd. François Préchac et trad. Henri Noblot, Paris, Les Belles Lettres, 1964.

Sénèque, Dialogues. 4. [De la Tranquillité de lâme], éd. et trad. René Waltz, Paris, Les Belles Lettres, 1927.

Tacite, Dialogue des orateurs, éd. Henri Goelzer et trad. Henri Bornecque [1936], Paris, Les Belles Lettres, 1960.

Tite-Live, Histoire romaine. 26. Livre XXXVI, éd. et trad. André Manuélian, Paris, Les Belles Lettres, 1983.

Sources des xive-xviiie siècles

Acta eruditorum anno mdccxxiv publicata, Leipzig, typis Bernhardi Christoph Breitkopfii, 1724.

Der deutschen Gesellschaft in Leipzig eigene Schriften ud Übersetzungen, in gebundener und ungebundener Schreibart, Breitkopf, Leipzig, 1730.

Hymni breviarii Romani Sanctiss. Domini nostri Urbani VIII Jussu…, Rome, typis Vaticanis, 1629.

Monumenta paedagogica Societatis Jesu, Ladislav Lukács (éd.), V : Ratio atque Institutio studiorum Societatis Iesu (1586, 1591, 1599), Rome, Institutum

385

historicum Societatis Jesu, 1986 ; 6, Collectanea de ratione studiorum Societatis Iesu (1582-1587) et 7, Collectanea de ratione studiorum Societatis Iesu (1588-1616), 1992.

Patrum S. J. Orationes quinquaginta de Christi Domini morte, Rome, typis V. Mascardi, 1641.

Ratio studiorum et Institutiones schloasticae societatis Jesu per Germaniam olim vigentes collectae, éd. G. M. Pachtler (S.J.) (reprise de l’éd. de 1887-1894), Osnabrück, Biblio-Verlag, 1968.

Scripta in Academia Rostochiensi publice proposita, ab anno Christi 1560…, Rostock, excudebat Jacobus Transylvanus, 1567.

Trattati di poetica e retorica del Cinquecento, éd. Bernard Weinberg, 4 vol., Bari, Laterza, 1970-1974.

Vocabolario degli Accademici della Crusca con tre indici delle voci, locuzioni, e proverbi Latini, e Greci…, Venise, appresso Giovanni Alberti, 1612.

Adelphus, Joannes, Sequentiarum luculenta interpretatio, Strasbourg, Johann Knoblouch, 1513.

Alber, Ferdinand (S.J.), « De stylo vitioso in provinciis corrigendo et Cicerone sequendo », dans Monumenta paedagogica Societatis Jesu, VII, p. 430-432.

Aristote, Rhetoricorum Aristotelis libri tres, interprete Hermolao Barbaro ; commentaria in eosdem Danielis Barbari, Venise, Pauli Gerardi, 1544.

Barberini, Maffeo, Poemata, Paris, apud A. Stephanum, 1620.

Barberino, Francesco da, Documenti dAmore, Rome, Mascardi, 1640.

Barberino, Francesco da, I documenti damore di Francesco da Barberino secondo i mss. originali [1905-1927], a cura di Francesco Egidi, 4 vol., Milan, Archè, 2006.

Batteux, Charles, Cours de belles-lettres distribués par exercices, Paris, Dessaint et Sailland, 1747.

Bohse, August, Gründliche Einleitung zu teutschen Briefen, Iéna, Balliar, 1700.

Burckhard, Jakob, De linguae latinae in Germania per XVII saecula amplius fatis, Hanovre, apud Nicol. Foerster, 1713.

Carbone, Ludovico, De elocutione oratoria libri IV, Venise, apud Ioannem Baptistam Ciottum, Senentem, 1592.

Caro, Annibal, Rettorica dAristotile fatta in lingua toscana, Venise, al segno della Salamandra, 1570.

Caselius, Johannes, Operum pars II qua continentur scripta ejus quae ad artem dicendi pertinent, Francfort, sumptibus Conradi Eifridi, 1633.

Castelvetro, Lodovico, La Poetica dAristotele vulgarizzata, et sposta, Vienne, Gaspar Stainhofer, 1570.

Cavalcanti, Bartolomeo, Retorica, Venise, appresso Gabriel Giolito de’ Ferrari, 1558.

386

Chiabrera, Gabriello, Dialoghi dell arte poetica con altre sue prose e littere, Venise, tipografia di Alvisopoli, 1830.

Chytraeus (Kochhaff) David, De ratione discendi et ordine studiorum recte instituendo, Wittenberg, Crato, 1562.

Compagnie de Jésus, Ratio studiorum : plan raisonné et institution des études dans la Compagnie de Jésus, trad. Léone Albrieux et Dolorès Pralon-Julia ; préface d’Adrien Demoustier et Dominique Julia, annotations de Marie-Madeleine Compère, Paris, Belin, 1997.

Crescimbeni, Giovan Mario, Dell istoria della volgar poesia, Rome, per il Chracas, 1698.

Denys dHalicarnasse, Rhetorica et critica, Hanovre, typis Wechelianis, apud Haeredes Joannes Averii, 1615.

Denys dHalicarnasse, Operum volumen quintum, curavit J. J. Reiske, Leipzig, in libraria Weidmannia, 1775.

Dilherr, Johann Michael, Apparatus philologiae sive Justi Lipsii orthographia, Nuremberg, typis Wolf. Eberh. Felseckeri, 1660.

Donati, Alessandro, Ars poetica sive Institutionum artis poetica libri tres [1625 ?], Cologne, apud Ioannem Kinchium, 1633.

Érasme, Opera omnia, Amsterdam, Londres, New York, etc., North Holland, Elsevier, 1969-2008 ; Leyde, Boston, Brill, 2009-…

Érasme, Ciceronianus [1528], Opera omnia, I/2.

Érasme, De duplici copia rerum ac verborum commentarii duo [1516], Opera Omnia, I/6.

Érasme, De recta latini graecique sermonis pronuntiatione, J. Froben, Bâle, 1528, Opera Omnia, I/4.

Érasme, Ecclesiastes sive de arte concionandi, Opera omnia, V/4 et V/5.

Érasme, Les Adages, 5 vol., éd. bilingue avec trad. française, sous la dir. de Jean-Christophe Saladin, Paris, les Belles Lettres, 2011.

Fabricius, Johann Albert, Philosophische Oratorie, das ist : Vernünftige Anleitung zur gelehrten und galanten Beredsamkeit, Leipzig, Cörnerische Erben, 1724.

Ferrerius, Zacharias, Hymni novi ecclesiastici juxta veram metri et latinitatis normam a beatiss. patre Clemente VII. Pont. Max. ut in divinis quisque eis uti possit approbati, Rome, in aedibus Ludov. Vincentini, 1525.

Galluzzi, Tarquinio, Carminum libri tres, Rome, Zanetti, 1616.

Galluzzi, Tarquinio, Orationes, Cologne, apud. I. Crithium, 1618.

Galluzzi, Tarquinio, In funere Roberti, card. Bellarmini, oratio, Rome, Zanetti, 1621.

Gavanti, Bartholomaeo, Thesaurus sacrorum rituum, seu Commentaria in rubricas Breviarii romani [1630], Anvers, ex officina plantiniana Balthasaris Moreti, 1634 ; éd. augmentée, Venise, ex typographia zerlettiana, 1769.

Glarean, (Heinrich Loriti, dit), De ratione syllabarum brevis isagoge, Bâle, In aedibus Adae Petri, 1516.

387

Glarean, (Heinrich Loriti, dit), Horatii Flacci Poemata omnia, Fribourg-en-Brisgau, Stephanus Gravius, 1554.

Gottsched, Johann Christoph, Versuch einer critischen Dichtkunst, Leipzig, Breitkopf, 1730 ; éd. augmentée, Leipzig, Breitkopf, 1751.

Gottsched, Johann Christoph, Ausführliche Redekunst, nach Anleitung der alten Griechen und Römer, wie auch der neuern Ausländer [1736], 5e éd., Leipzig, Breitkopf, 1759.

Gottsched, Johann Christoph, Grundlegung einer deutschen Sprachkunst [1748], Leipzig, Breitkopf, 1752.

Gottsched, Johann Christoph, Akademische Redekunst, Leipzig, Breitkopf, 1759.

Guarini, (Giovanni) Battista, Rime, Venise, presso Gio Battista Ciotti, 1598.

Harsdörffer, Georg Philipp, Poetischer Trichter, Nuremberg, gedruckt bey Wolfgang Endter, 1647.

Keckermann, Bartholomäus, Systema rhetoricae [1608], Hanovre, apud Haeredes Guilielmi Antonii, 1612.

Lancelot, Claude, Nouvelle méthode de Messieurs de Port-Royal pour apprendre facilement la langue latine [1644], 8e éd., Paris, chez la veuve Mabre Cramoisy, 1696.

Lohenstein, Daniel Casper von, Ibrahim Sultan, Leipzig, Breslau, bey Johann Christoph Käntzen, 1673.

Longin, Dionysius, Περὶ ὕψους, De grandi, sive sublimi genere orationis, trad. Gabriele de Petra, Genève, apud Joann. Tornaesium, 1612.

Lossius, Lucas, Erotemata dialecticae et rhetoricae Philippi Melanchthonis et Praeceptionum Erasmi Roterdami, Francfort, apud Petrum Brub., 1552.

Marino, Giambattista, Dicerie sacre, Turin, per Luigi Pizzamiglio, 1614.

Masen, Jacob, Ars nova argutiarum honestae recreationis, Cologne, Joannes Antonius Kinchius, 1649.

Masen, Jacob, Palaestra styli romani, quae artem & praesidia Latinè ornatèque quovis styli genere scribendi complectitur, Cologne, Sumpt. Haeredum Joannis Busaei, 1659.

Masen, Jacob, Palaestra oratoria, Cologne, Demen, 1678.

Meibom, Marcus, Davidis Psalmi duodecim et totidem Sacræ Scripturæ Veteris Testamenti integra capita, Amsterdam, apud Henricum Wetstenium, 1690.

Melanchthon, Philipp, Elementorum rhetorices libri duo [1529], Cologne, Martinus Gymnicus, 1546.

Minturno, Antonio, LArte poetica, Venise, Per Gio. Andrea Valvassori, 1563 ; rééd. Naples, nella stamperia di Gennaro Muzio, 1725.

Morhof, Daniel-Georg, Unterricht von der teutschen Sprache und Poesie [1682], 3e éd., Lubeck et Leipzig, zufinden bey Joh. Herbordt Klotzen und Wiedemeyers Erben, 1718.

388

Morhof, Daniel-Georg, Polyhistor, sive de notitia auctorum et rerum commentarii, Lubeck, sumptibus Petri Böckmanni, 1688.

Morhof, Daniel-Georg, Polyhistor, literarius, philosophicus et practicus [version revue, corrigée et augmentée], Lubeck, Sumptibus Petri Böckmanni, 1714.

Morhof, Daniel-Georg, De arguta dictione tractatus, Lubeck, sumptibus P. Böckmanni, 1705.

Musso, Cornelio, Il primo libro delle prediche del reverendissimo Mons. Cornelio Musso, vescovo di Bitonto, Venise, G. Giolito de’ Ferrari, 1573.

Neukirch, Johann Georg, Anfangs-Gründe zur reinen teutschen Poesie itziger Zeit, Halle, Renger, 1724.

Panigarola, Francesco, Il Predicatore overo parafrase, commento e discorsi intorno al libro dellelocutione di Demetrio Falereo, Venise, Bernardo Giunti, 1609.

Panigarola, Francesco, Rhetoricae ecclesiasticae libri tres, Cologne, apud Joannem Crithium, 1612.

Patrizi, Francesco, Della poetica, 2 premiers vol., Ferrare, per Vittorio Baldini, 1586 ; éd. complète par Danilo Aguzzi Barbagli, Florence, Istituto nazionale di studi sul Rinascimento, 1969-1971.

Pontano, Giovanni, Actius [1509], dans Opera omnia soluta oratione composita, II, Venise, in aedibus Aldi, et Andreae soceri, 1519.

Puteanus, Erycius, De distinctionibus schediasma, Milan, ex officina Pandulphi Malatestae, 1601.

Puteanus, Erycius, De Laconismo syntagma, Louvain, in officinâ typographicâ G. Rivii, 1609.

Puteanus, Erycius, Facula distinctionum, Louvain, typis Gerardi Rivi, 1610.

Puteanus, Erycius, Amoenitatum Humanarum Diatribae XII, Opera omnia, t. IV, vol. II, Louvain, 1615.

Puteanus, Erycius, Suada attica sive orationum selectarum syntagma [1615], Oxford, Guilielmus Turner, 1640.

Quintilien, Institutio oratoria, éd. Johann Matthias Gesner, Göttingen, apud Abram Vandenhoeck, 1738.

Rapicius, Jovita (Rapicio/Ravizza, Giovita), De numero oratorio libri quinque, Venise, Aldus, 1554.

Riemer, Johann, Blasse Furcht und grünende Hoffnung, Merseburg, in Verlegung Christian Forbergers ; Weissenfels, druckts Joh. Brühl, 1684.

Riemer, Johann, Neu-aufgehender Stern-Redner, Leipzig, Verlegts Johann Friedrich Gleditsch, 1689.

Riemer, Johann, Vermischte Schriften, Berlin et New York, Walter de Gruyter, 1987.

Rondeau, Pierre, Nouveau dictionnaire françois-allemand [1711-1712], Bâle, chez la veuve de feu J. Conrad de Mechel, 1739.

389

Rondeau, Pierre, Neues Teutsch-Französisches Wörterbuch [1712], éd. revue et corrigée par A. J. Buxtorff, Bâle, druckts und verlegts J. Conrad von Mechel sel. Wittib, 1740.

Sagerus, Henricus, Oratio de Musicae laudibus et praestantia, Rostock, Litteris Reusnerianis, 1607.

Scaliger, Jules-César, Poetices libri septem, [Lyon], apud Antonium Vincentium, 1561 ; rééd. fac-similé, Stuttgart-Bad Cannstatt, F. Frommann, 1964.

Schott, Andreas, Tullianae quaestiones de instauranda Ciceronis imitatione, Anvers, ex. of. Plantiniana, apud Joannem Moretum, 1610.

Schott, Andreas, Cicero a calumniis vindicatus sive Tullianorum quaestionum… libri V, Anvers, heredes M. Nutii, 1613.

Schottel, Justus Georg, Ausführliche Arbeit von der teutschen Haubtsprache, Braunschweig, gedruckt und verlegt durch Christoff Friederich Zilligern, 1663 ; rééd. fac-similé, Tübingen, Niemeyer, 1995.

Schröter, Christian, Anweisung zur deutschen Oratorie, Leipzig, J. F. Gleditsch, 1704.

Simonius, Johannes, Demetrii Phalerei Περὶ ἑρμηνείας liber utilis et vere aureus, quaestionibus explicatus, Rostock, Mylandri, 1601.

Simonius, Johannes, Orator seu Politicus, Rostock, typis Stephani Myliandri, 1603.

Simonius, Johannes, Pro Eloquentia contra Ciceronimastygas & Phormiones, Rostock, Pedanus, 1621.

Stieler, Caspar, Der Allezeitfertige Secretarius, Nuremberg, in Verl. Johann Hofmanns, 1686.

Strada, Famiano, Prolusiones academicae, Rome, apud Mascardum, 1617 ; Amsterdam, sumptibus Joannis Ravestetnii, 1658.

Sturm, Johannes, Liber unus, de Periodis. Explicatus non tam scholiis, quam scholis, à Valentino Erythraeo Lindaviensi, Strasbourg, Rihelius, 1567.

Tasso, Torquato (dit Le Tasse), La Gerusalemme liberata, Casalmaggiore, Antonio Canacci e Erasmo Viotti, 1581 ; trad. française par Michel Orcel, Paris, Folio Gallimard, 1990.

Tesauro, Emanuele, Il Cannocchiale aristotelico, o sia idea delle argutezze heroiche vulgarmente chiamate imprese [1654], Venise, presso Paolo Baglioni, 1663.

Tesauro, Emanuele, Idea argutae et ingeniosae dictionis, trad. latine C. Körber, Francfort et Leipzig, sumptibus Joan. Melchioris Süstermanni, 1698.

Thomasius, Christian, Welcher Gestalt man denen Franzosen in gemeinem Leben und Wandeln nachahmen solle, Leipzig, Weidemann, 1687.

Trissino, Gian Giorgio (dit Le Trissin), Sofonisba, Rome, Lodovico degli Arrighi e Lautitio Perugino, 1524.

Trissino, Gian Giorgio (dit Le Trissin), LItalia liberata dei Goti, Rome, Val. e Luigi Dorci, 1547.

390

Vettori, Pietro (Victorius, Petrus), Commentarii in tres libros Aristotelis de Rhetorica [1548], Florence, Ex officina Juntarum, 1579.

Vettori, Pietro (Victorius, Petrus), Commentarii in primum librum Aristotelis de arte poetarum, Florence, Bernardo Giunta, 1560.

Vettori, Pietro (Victorius, Petrus), Commentarii in librum Demetrii Phalerei de Elocutione, Florence, in officina Juntarum, 1562.

Vossius, Gerhard Joannes, Commentariorum rhetoricorum sive oratoriarum institutionum libri sex [1606], Louvain, ex officinâ Joannis Maire, 1643.

Vossius, Gerhard Joannes, De Artis poeticae natura ac constitutione, Amsterdam, apud Ludovicum Elzevirum, 1647.

Vossius, Gerhard Joannes, Rhetorices contractae sive partitionum oratoriarum libri V [1621], 3e éd., Iéna, Litteris G. Sengenwaldi, 1648.

Weise, Christian, Politischer Redner, Leipzig, im Ritzschischen Buchladen, 1677.

Weise, Christian, Curiöse Gedancken von deutschen Brieffen, Dresde, Mieth, 1691.

Weise, Christian, Neu-Erleuterter Politischer Redner, Leipzig, in Verlegung Jacobi Gerdesii, 1696.

Werenfels, Samuel, Dissertatio de logomachiis eruditorum. Accedit Diatribe de meteoris orationis [1694], Amsterdam, apud Henr. Wetstenium, 1702.

Ziegler, Kaspar, Von den Madrigalen einer schönen und zur Musik bequemsten Art Verse, Wie sie nach der Italianer Manier in unserer Deutschen Sprache auszuarbeiten, Leipzig, Johan Wittigaun, 1653.

Études

Commencer et finir. Débuts et fins dans les littératures grecque, latine et néolatine, actes du colloque organisé les 29 et 30 septembre 2006 par l’université Jean Moulin-Lyon 3 et l’ENS-LSH, Bruno Bureau et Christian Nicolas (éd.), CERGR, Paris, De Boccard, 2008.

Histoire de la rhétorique dans lEurope moderne. 1450-1950, Marc Fumaroli (dir.), Paris, PUF, 1999.

Historisches Wörterbuch der Rhetorik, G. Ueding et al. (éd.), 9 vol. Tübingen, Niemeyer, 1992-2009.

I gesuiti e la “ratio studiorum”, Manfred Hinz, Roberto Righi, Danilo Zardin (éd.), Rome, Bulzoni, 2004.

La “Ratio studiorum” : modelli culturali e pratiche educative dei gesuiti in Italia tra Cinque e Seicento, Gian Paolo Brizzi (dir.), Rome, Bulzoni, 1981.

Les Noms du style dans lAntiquité gréco-latine, Pierre Chiron et Carlos Lévy (dir.), Louvain-Paris-Walpole, MA, Peeters, 2010.

« Oratio soluta – oratio numerosa » : les mécanismes linguistiques de cohésion et de rupture dans la prose latine, actes des Huitièmes « Rencontres scientifiques

391

de Luxembourg », Dominique Longrée et Charles-Marie Ternes (éd.), Luxembourg, Centre Alexandre-Wiltheim, 1998.

The Jesuits, Cultures, Sciences, and the Arts 1540-1773, éd. J. W. O’Malley (S.J.), G. A. Bailey, S. J. Harris, T. F. Kennedy, Toronto, University of Toronto Press, vol. I, 1999 ; vol. II, 2006.

Aumont, Jacques, Métrique et stylistique des clausules dans la prose latine, Paris, Champion, 1996.

Barner, Wilfried, Barockrhetorik. Zu ihren geschichtlichen Grundlagen, Tübingen, Niemeyer, 1970.

Bauer, Barbara, « Jacob Pontanus S. J., ein oberdeutscher Lipsius. Ein Augsburger Schulmann zwischen italienischer Renaissancegelehrsamkeit und jesuitischer Dichtungstradition », Zeitschrift für bayerische Landesgeschichte, 47, 1984.

Bauer, Barbara, Jesuitische ars rhetorica im Zeitalter der Glaubenskämpfe, Francfort, Peter Lang, 1986.

Béhar, Pierre, Silesia tragica : épanouissement et fin de lécole dramatique silésienne dans lœuvre tragique de Daniel Casper von Lohenstein (1635-1683), Wiesbaden, Otto Harrassowitz, 1988.

Blanco, Mercedes, Les Rhétoriques de la pointe. Baltasar Gracián et le conceptisme en Europe, Paris, Champion, 1992.

Bourgain, Pascale, « Qu’est-ce qu’un vers au Moyen Âge ? », Bibliothèque de lÉcole des chartes, tome 147, Paris, Genève, Droz, 1989, p. 231-282.

Calboli, Gualtiero, « L’expolitio comme figure de style », in Les Noms du style dans lAntiquité gréco-latine, p. 299-314.

Casanova-Robin, Hélène, « De l’Actius au Jardin des Hespérides : les vertus imitatives du langage poétique selon Giovanni Pontano (1429-1503) », actes du colloque international Clément Janequin, un musicien au milieu des poètes, tenu à la Bibliothèque Nationale de France / université Paris VII les 25-26 mars 2010, organisé par O. Halévy, J. Vignes, I. His, Revue de la Société Française de Musicologie, 2012 (sous presse).

Cave, Terence, The cornucopian Text. Problems of writing in the French Renaissance, Oxford, Clarendon Press, 1979.

Cave, Terence, Cornucopia : figures de labondance au xvie siècle, trad. G. Morel, Paris, Macula, 1997.

Chiron, Pierre, « La période chez Aristote », in Théories de la phrase et de la proposition, de Platon à Averroès, Philippe Büttgen, Stéphane Diebler, Marwan Rashed (éd.), Paris, Presses de l’École normale supérieure, coll. Études de littératures anciennes, vol. X, 1999, p. 103-130.

Chiron, Pierre, Un Rhéteur méconnu : Démétrios (Ps. Démétrios de Phalère), Paris, Vrin, 2001.

392

Chiron, Pierre, « Musique des mots et persuasion dans deux traités de rhétorique d’époque hellénistique et romaine (Ps.-Démétrios de Phalère, Du Style, Denys d’Halicarnasse, La Composition stylistique) », Pratiques de la rhétorique de lAntiquité au xviiie siècle, textes recueillis par Jacques-Emmanuel Bernard, Modèles linguistiques, tome XXIX-2, 2008, p. 27-46.

Chiron, Pierre, « Les noms du style chez Démétrios (Ps.-Démétrios de Phalère) : collection ou système ? », in Les Noms du style dans lAntiquité gréco-latine, p. 71-86.

Colombat, Bernard, « Changement d’objectif et/ou changement de méthode dans l’apprentissage du latin au xviie siècle ? La Nouvelle Méthode […] latine de Port-Royal », in Tous vos gens a latin : le latin, langue savante, langue mondaine (xive-xviisiècles), sous la dir. de E. Bury, Genève, Droz, 2005, p. 177-202.

Dangel, Jacqueline et al., Le Poète architecte : arts métriques et art poétique latins, Louvain, Peeters, 2001.

Dauvois, Nathalie, La Vocation lyrique. La poétique du recueil lyrique en France à la Renaissance et le modèle des Carmina dHorace, Paris, Classiques Garnier, 2010.

Filippi, Bruna, « The Orator’s performance : gesture, word and image in theatre at the Collegio romano », The Jesuits, Cultures, Sciences, and the Arts 1540-1773, II, p. 512-529.

Fischer, Ludwig, Gebundene Rede : Dichtung und Rhetorik in der literarischen Theorie des Barock in Deutschland, Tübingen, M. Niemeyer, 1968.

Flemming, Willi, art. « Schlesische Schulen », Reallexikon der deutschen Literaturgeschichte, 2e éd., Georg Braungart, Georg Fricke et al. (éd.), Berlin et New York, Walter de Gruyter, 1977, Bd 3, p. 635-646.

Formarier, Marie, « Du début à la fin de la phrase : le numerus de la prose oratoire d’après les Elementa Rhythmica d’Aristoxène de Tarente », in Commencer et finir. Débuts et fins dans les littératures grecque, latine et néolatine, II, p. 693-709.

Formarier, Marie, « Entre rhétorique et musique : le rythme latin, de l’Antiquité au haut Moyen Âge », thèse sous la dir. de Bruno Bureau (Lyon 3) et Paul-Augustin Deproost (Louvain-la-Neuve), novembre 2009, université de Lyon 3 (à paraître).

Formarier, Marie, « Entre rhétorique et musique : le rythme latin, de l’Antiquité au haut Moyen Âge », site Rhuthmos, 21 juillet 2010 [en ligne]. http://rhuthmos.eu/spip.php?article144 (20/05/13).

Formarier, Marie, « Rythme et persuasion chez Cicéron Qu’est-ce que le rythme latin ? », site Rhuthmos, 9 janvier 2011 [en ligne]. http://rhuthmos.eu/spip.php?article251 (20/05/2013).

Formarier, Marie, « Rythme, plaisir de l’écoute et conversion chez Augustin », Rhuthmos, 15 janvier 2013 [en ligne]. http://rhuthmos.eu/spip.php?article175 (20/05/2013).

393

Foucher, Antoine, « La conclusio verborum chez Salluste : quelques observations sur les clausules du genre historique », in Commencer et finir. Débuts et fins dans les littératures grecque, latine et néolatine, II, p. 637-652.

Fourquet, Jean, « Excuse à Opitz », Catégories et connexions, Colette Cortès et André Rousseau (éd.), Villeneuve d’Ascq, Presses universitaires du Septentrion, 1999, p. 21-30.

Fullenwider, Henry F., « Die Kritik der deutschen Jesuiten an dem lakonischen Stil des Justus Lipsius im Zusammenhang der jesuitischen Argutia-Bewegung », Rhetorica, vol. 2, no 1 (Spring, 1984), p. 55-62.

Fullenwider, Henry F., « Tesauro in Germany », Arcadia, vol. 21, 1-3, 1986, p. 23-40.

Fumaroli, Marc, « Cicero pontifex romanus : la tradition rhétorique du Collège romain et les principes inspirateurs du mécénat des Barberini », Mélanges de lÉcole française de Rome. Moyen Âge, Temps modernes, t. 90 (2), 1978, p. 707-835.

Fumaroli, Marc, « Rhétorique d’école et rhétorique d’adulte : la réception européenne du Traité du sublime aux xvie et xviie siècles », Revue dHistoire Littéraire de la France, 1, 1986, p. 33-51.

Fumaroli, Marc, LÂge de léloquence : rhétorique et « res literaria » de la Renaissance au seuil de lépoque classique, Genève, Droz, 1980 ; rééd. Albin Michel, 1990.

Fumaroli, Marc, Héros et orateurs : rhétorique et dramaturgie cornéliennes, Genève, Droz, 1996.

Gavoille, Laurent, « Les emplois de oratio dans la langue de la critique littéraire », in Latin et langues techniques, Jean-Paul Brachet et Claude Moussy (dir.), Lingua latina, vol. 9, 2006, p. 185-199.

Gavoille, Laurent, « Oratio, de la parole au style », in Les Noms du style dans lAntiquité gréco-latine, p. 57-68.

Goyet, Francis, Le Sublime du « lieu commun ». Linvention rhétorique dans lAntiquité et à la Renaissance, Paris, Champion, 1996.

Grévin, Benoît, « L’empire d’une forme. Réflexions sur la place du cursus rythmique dans les pratiques d’écriture européennes à l’automne du Moyen Âge (xiiie-xve siècles) », in Parva pro magnis munera. Études de littérature latine tardo-antique et médiévale offertes à François Dolbeau par ses élèves, Instrumenta Patristica et Mediaevalia, 51, M. Goullet (dir.), Turnhout, Brepols, 2009, p. 857-881.

Grévin, Benoît, « La musica del dictamen. A proposito della percezione dell’ars dictaminis come tecnica musicale nell’Italia del Duecento (c. 1220-c. 1330) », The Languages of Political Society. Western Europe, 14th-17th Centuries, Andrea Gamberini, Jean-Philippe Genet, Andrea Iorzi (éd.), Rome, Viella, 2011, p. 209-227.

394

Guérin, Charles, Persona. Lélaboration dune notion rhétorique au ier siècle av. J.-C., I. Antécédents grecs et première rhétorique latine, Paris, Vrin, 2009 ; II. Théorisation cicéronienne de la persona oratoire, Paris, Vrin, 2011.

Guérin, Charles, « Cicéron et la catégorie stylistique de l’ethikon », in Les noms du style dans lAntiquité gréco-latine, p. 143-164.

Höchli, Stefan, Zur Geschichte der Interpunktion im Deutschen, Berlin et New York, Walter de Gruyter, 1981.

Hummel, Pascale, Philologica lyrica. La poésie lyrique au miroir de lérudition philologique de lAntiquité à la Renaissance, Louvain et Paris, Peeters, 1997.

Jansen, Jeroen, Brevitas : beschouwingen over de beknoptheid van vorm en stijl in de Renaissance, Hilversum, Uitgeverij Verloren, 1995.

Julliard, Catherine, Gottsched et lesthétique théâtrale française : la réception allemande des théories françaises, Berne, Lang, 1998.

Knape, Joachim, Philip Melanchthons Rhetorik, Tübingen, Niemeyer, 1993.

Kühlmann, Wilhelm, Gelehrtenrepublik und Fürstenstaat. Entwicklung und Kritik des deutschen Späthumanismus in der Literatur des Barockzeitalters, Tübingen, Niemeyer, 1982.

Lange, Hans-Joachim, Aemulatio veterum sive de optimo genere dicendi. Die Entstehung des Barockstils im xvi. Jahrhundert durch eine Geschmacksverschiebung in Richtung der Stile des manieristischen Typs, Berne et Francfort, Lang, 1974.

Laurens, Pierre, « La performance stylistique dans le chapitre De Numeris : J.-C. Scaliger lecteur de Denys d’Halicarnasse », La Statue et lempreinte. La Poétique de Scaliger, Claudie Balavoine et Pierre Laurens (éd.), Paris, Vrin, 1986, p. 131-150.

Laurens, Pierre, « Trois lectures du vers virgilien : Coluccio Salutati, Giovanni Gioviano Pontano, Jules-César Scaliger », Revue dÉtudes Latines, 79, 2001, p. 215-235.

Laurens, Pierre, La dernière muse latine. Douze lectures poétiques de Claudien à la génération baroque, Paris, Les Belles Lettres, 2008, p. 109-138.

Lausberg, Heinrich, Handbuch der literarischen Rhetorik : eine Grundlegung der Literaturwissenschaft, Munich, M. Hueber, 1960.

Lecointre, Claire, « La conception de l’ordre des mots dans la Grammatica Latina de Caspar Finck et Christoph Helwig », History of linguistics 2008, Gerda Hassler (éd.), Amsterdam, John Benjamins Publishing Company, 2011, p. 135-146.

Lecompte, Stéphanie, La Chaîne dor des poètes : présence de Macrobe dans lEurope humaniste, Genève, Droz, 2009.

Longhi, Silvia, « Tortuose ambagi : lo stile difficile del verso sciolto », Quaderni di Acme, Convegno di studi di Letteratura italiana, no 80, 2006, p. 409-445.

395

Margolin, Jean-Claude, « L’apogée de la rhétorique humaniste (1500-1536) », in Histoire de la rhétorique dans lEurope moderne. 1450-1950, p. 191-257.

Martelli, Mario, « Le forme poetiche dal Cinquecento ai nostri giorni », Letteratura italiana, Le Forme del testo. I. Teoria e poesia, Turin, Einaudi, 1984, p. 519-620.

Martino, Alberto, Daniel Casper von Lohenstein : storia della sua ricezione, 1661-1800, Pise, Libreria Editrice Athenaeum, 1973.

Martino, Alberto, Daniel Casper von Lohenstein. Geschichte seiner Rezeption. I. 1661-1800, trad. allemande par Heribert Streicher, Tübingen, Niemeyer, 1978.

Meerhoff, Kees, Rhétorique et poétique en France au xvie siècle, Leyde, Brill, 1986.

Meerhoff, Kees, Entre logique et littérature. Autour de Philippe Melanchthon, Orléans, Paradigme, 2001.

Moss, Ann, « Latin liturgical hymns and their early printing history, 1470-1520 », Humanistica lovaniensia, vol. 36, 1987, p. 112-137.

Mouchel, Christian, Cicéron et Sénèque dans la rhétorique de la Renaissance, Marburg, Hitzeroth, 1990.

Mouchel, Christian, Rome franciscaine : essai sur lhistoire de léloquence dans lordre des frères mineurs au xvie siècle, Paris, Champion, 2001.

Neukirchen, Thomas, Inscriptio : Rhetorik und Poetik der scharfsinnigen Inschrift im Zeitalter des Barock, Tübingen, Niemeyer, 1999.

Otto, Ludwig, Der Schulaufsatz : seine Geschichte in Deutschland, Berlin, Walter de Gruyter, 1988.

Patterson, Annabel, Hermogenes and the Renaissance, Princeton, Princeton University Press, 1970.

Plett, Heinrich F., Rhetoric and Renaissance culture, Berlin, New York, W. de Gruyter, 2004.

Rademaker, C. S. M., « Humanism in the northern and southern Netherlands. Erycius Puteanus and Gerardus Joannes Vossius », Humanistica Lovaniensia, Journal of Neo-latin Studies, no 49, 2000, p. 339-358.

Robert, Jörg, « Die Ciceronianismus-Debatte », in Diskurse der Gelehrtenkultur in der frühen Neuzeit, éd. Herbert Jaumann, Berlin et New York, De Gruyter, 2010, p. 1-54.

Salm, Éléonore, La Leçon de musique. Les relations entre rhétorique et musique dans lœuvre de Denys dHalicarnasse, thèse de doctorat en sciences de l’Antiquité sous la dir. de L. Pernot, université Marc Bloch-Strasbourg II, 2008.

Schäfer Eckart (dir.), Sarbiewski : der polnische Horaz, Tübingen, Gunter Narr Verlag, 2006.

Till, Dietmar, art. « Politicus », Historisches Wörterbuch der Rhetorik, Bd 6, col. 1422-1445.

396

Till, Dietmar, Das doppelte Erhabene. Eine Argumentationsfigur von der Antike bis zum Beginn des 19. Jahrhunderts, Tübingen, Niemeyer, 2006.

Valentin, Jean-Marie, Minerve et les muses, Paris, PUPS, 2007.

Vuilleumier, Florence, La Raison des figures symboliques à la Renaissance et à lâge classique, Genève, Droz, 2000.

Schwind, Peter, Schwulst-Stil. Historische Grundlagen von Produktion und Rezeption manieristischer Sprachformen in Deutschland 1624-1738, Hambourg, Bouvier, 1977.

Musique

Textes théoriques, critiques ; œuvres musicales

Sources

Scriptores ecclesiastici de musica sacra potissimum, 3 vol., éd. Martin Gerbert, St. Blaise, Typis San-Blasianis, 1784 ; réimpr. Hildesheim, Olms, 1963.

Ahle, Johann Georg, Musikalisches Frühlings-Gespräche, Mülhausen, Pauli, 1695.

Ahle, Johann Georg, Musikalisches Sommer-Gespräche, Mülhausen, Pauli, 1697.

Aristote, Les Problèmes musicaux dAristote, texte grec avec trad. française, notes philologiques, commentaire musical et appendice par F. A. Gevaert et J. C. Vollgraff [1903], Osnabrück, Biblio Verlag, 1988.

Aristoxène de Tarente, Elementorum Harmonicorum libri tres, dans Meibom, Marcus (éd. et trad.), Antiquae musicae auctores septem, Amsterdam, L. Elzevier, 1652.

Aristoxène de Tarente, Rhythmicorum elementorum fragmenta, dans Aristidis oratio adversus Leptinem, Libanii declamatio pro Socrate, Aristoxeni Rhythmicorum elementorum fragmenta, ex bibliotheca Veneta D. Marci, éd. Jacobus Morellius, Venise, Typis Caroli Palesii, 1785.

Aristoxenus, Elementa rhythmica : the fragment of Book II and the additional evidence for Aristoxenean rythmic theory, éd. L. I. C. Pearson, Oxford, Clarendon Press, 1990.

Artusi, Giovanni Maria, Seconda parte dellArtusi overo Delle imperfettioni della moderna musica, Venise, Giacomo Vincenti, 1603.

Augustin, De Musica libri sex. Œuvres de Saint Augustin, I/VII, éd. et trad. Guy Finaert et François-Joseph Thonnard, Paris, Desclée de Brouwer et Cie, 1947.

Bach, Carl-Philipp Emanuel, Versuch über die wahre Art, das Clavier zu spielen, part. I [1753], Leipzig, in Schwickertschen Verlage, 1787.

397

Bach, Carl-Philipp Emanuel, Sechs Sonaten mit veränderten Reprisen, Berlin, bey George Ludewig Winter, 1760 ; rééd. Courlay, Fuzeau, 1992.

Bach, Johann Sebastian, Musikalisches Opfer BWV 1079 [1747], Kassel, New York, Bärenreiter, 2000.

Bach, Johann Sebastian, Fait pour les Anglois. The English Suites, Pascal Dubreuil, clavecin, Ramée, Outhere, RAM 1207, 2013.

Berardi, Angelo, Ragionamenti musicali, Bologne, per G. Monti, 1681.

Bernhard, Christoph, Tractatus compositionis augmentatus, dans Müller-Brattau, Joseph, Die Kompositionslehre H. Schützens in der Fassung seines Schülers Ch. Bernhard, Leipzig, Breitkopf & Härtel, 1926.

[Birnbaum, Abraham], Unpartheyische Anmerkungen über eine bedenkliche Stelle in dem sechsten Stück des critischen Musicus, Leipzig, s. n., 1738.

[Birnbaum, Abraham], Vertheidigung seiner unpartheyischen Anmerkungen über eine bedenkliche Stelle in dem sechsten Stücke des critischen Musikus, Leipzig, s. n., 1739.

Boèce, De institutione musica libri quinque, éd. Godofredus Friedlein, Leipzig, B. G. Teubner, 1867 ; trad. française par Christian Meyer, Turnhout, Brepols, 2004.

Bokemeyer, Heinrich, Der melodische Vorhof [s. d.], dans Mattheson, Johann, Critica musica, vol. I, Hambourg, auf Unkosten des Autoris, 1722 ; vol. II, Hambourg, Thomas von Wiering, 1725.

Bontempi, Giovanni Andrea Angelini, Historia musica, nella quale si ha piena cognitione della teorica e della practica antica della musica harmonica, Pérouse, Costantini, 1695.

Burmeister, Joachim, Geistlicher Psalmen D. M. L. … vierstimmige Harmonien, Rostock, Typis Myliandrinis, 1601.

Burmeister, Joachim, Musica αὐτοσχεδιαστική, Rostock, Reusner, 1601.

Burmeister, Joachim, Musica poetica, Rostock, Myliander, 1606 ; fac-similé, Kassel, Bärenreiter, 1955.

Burmeister, Joachim, Musica theorica Henrici Brucaei, Rostock, Typis Reusnerianis, 1609.

Burmeister, Joachim, Musical poetics, éd. et trad. Benito Rivera, Music Theory translation series, New Haven et Londres, Yale University Press, 1993.

Burmeister, Joachim, Musica poetica (1606) augmentée des plus excellentes remarques tirées de Hypomnematum musicae poeticae (1599) et de Musica autoschédiastikè (1601), éd. et trad. Agathe Sueur et Pascal Dubreuil, Wavre, Mardaga, 2007.

Caccini, Giulio, LEuridice composta in musica, Florence, Marescotti, 1600, rééd. fac-similé, Bologne, Forni, 1968 ; Florence, Studio Per Edizioni Scelte, 2000.

Doni, Giovanni Battista, De Praestantia musicae veteris, Florence, Typis Amatoris Massae Forolivien, 1647.

398

Doni, Giovanni Battista, Lyra Barberina, 2 vol., Florence, Typis Caesareis, 1763.

Frescobaldi, Girolamo, Toccate e partite dintavolatura di cembalo. Libro primo, Rome, Borboni, 1615.

Froberger, Johann Jakob, Œuvres complètes, éd. Howard Schott, tome I, vol. 1, Paris, Heugel, 1979 ; tome II, vol. 2, 1992.

Glarean (Loriti Heinrich, dit), Δωδεκάχορδον, Bâle, per Henricum Petri, 1547.

Herbst, Johann Andreas, Musica Poëtica, das ist : eine kurze Anleitung / und Unterweisung / wie man eine schöne Harmoniam, oder lieblichen Gesang / nach gewiesen Praeceptis und Regulis componiren, und machen soll, Nuremberg, Jeremiae Dümlers, 1643.

Hirsch, Andreas, Kircherus Jesuita Germanus Germaniae redonatus : sive Artis Magnae de Consono & Dissono Ars minor : das ist / Philosophischer Extract und Auszug aus des Welt-berühmten Teutschen Jesuitens Athanasii Kircheri von Fulda Musurgia universalis, Schwäbisch Hall, Hans Reinhard Laidigen, Johann Christoph Gräter, 1662 ; rééd. fac-similé Kircher, Athanasius. Musurgia universalis. Schwäbisch Hall 1662, éd. Melanie Wald, Kassel, Bärenreiter, 2006.

Isidore de Séville, Etymologiae, III (Mathématique), éd. G. Gasparotto avec la collab. de J.-Y. Guillaumin, trad. J.-Y. Guillaumin, Paris, Les Belles Lettres, 2009.

Kircher, Athanasius, Musurgia universalis, 2 vol., Rome, ex Typographia Haeredum Francisci Corbelletti, 1650.

Kirnberger, Johann Philipp, Die Kunst des reinen Satzes, erster Theil, Berlin, Christian Friedrich Voß, 1771 ; Zweiter Theil, erste Abtheilung, G. J. Decker, 1776 ; Zweiter Theil, zweite Abtheilung, G. J. Decker, 1777 ; Dritter Theil, G. J. Decker, 1779.

Kirnberger, Johann Philipp, Recueil dairs de danse caractéristiques, Berlin, Jean Julien Hummel, 1777.

Koch Christoph, Versuch einer Anleitung zur Composition, 3 vol., Rudolstadt et Leipzig, bey Adam Friedrich Böhme, 1782-93.

Kuhnau, Johann, Neue Clavier-Übung, Leipzig, Autor, vol. I, 1689 ; vol. II, 1696 ; fac-similé Florence, Studio Per Edizioni Scelte, 1996.

Kuhnau, Johann, Frische Clavier-Früchte, Leipzig, in Verlegung Joh. Christoph Zimmermanns, 1696.

Lippius Johann, Synopsis musicae novae, Strasbourg, Typis Caroli Kieffer, 1612.

Lossius, Lucas, Erotemata musicae practicae, Nuremberg, Montanus & Neuber, 1563 ; Nuremberg, s. n., 1579.

Mattheson, Johann, Das Neu-Eröffnete Orchestre, Hambourg, auf Unkosten des Autoris, 1713.

399

Mattheson, Johann, Das beschützte Orchestre, oder desselben zweyte Eröffnung, Hambourg, im schillerischen Buchladen, 1717.

Mattheson, Johann, Das forschende Orchestre ; oder dritte Eröffnung, Hambourg, bey Benjamin Schillers Witwe und Johann Christoph Kißner, 1721.

Mattheson, Johann, Critica musica, tome I, Hambourg, auf Unkosten des Autoris, 1722 ; tome II, Hambourg, Thomas von Wiering, 1725.

Mattheson, Johann, Grosse General-Baß-Schule, Hambourg, in Johan Christoph Kitzners Buchladen, 1731.

Mattheson, Johann, Kern musicalischer Wissenschaft, Hambourg, Christian Herold, 1737.

Mattheson, Johann, Der vollkommene Capellmeister, Hambourg, Christian Herold, 1739 ; rééd. Kassel, Bärenreiter, 1999.

Meibom, Marcus, Antiquae musicae auctores septem, graece et latine, Amsterdam, L. Elzevier, 1652.

Mizler, Lorenz, Neu-eröffnete musikalische Bibliothek, I, Leipzig, Mizler, 1739.

Monteverdi, Claudio, LOrfeo, favola in musica rappresentata in Mantova lanno 1607, Venise, appresso Ricciardo Amadino, 1609 ; rééd. fac-similé, Florence, Studio Per Edizioni Scelte, 1993.

Monteverdi, Claudio, Scherzi musicali a tre voci, Venise, apresso Ricciardo Amadino, 1607.

Monteverdi, Claudio, Concerto : settimo libro de madrigali a 1. 2. 3. 4. & sei voci, con altri generi de canti, Venise, appresso Bartolomeo Magni, 1619.

Monteverdi, Claudio, Madrigali guerrieri et amorosi con alcun opuscoli in genere rappresentativo, Venise, appresso Alessandro Vincenti, 1638.

Olthof, Statius, Psalmorum Davidis paraphrasis poëtica Georgii Buchanani Scoti, argumentis ac melodiis explicata atque illustrata, Francfort, Corvinus, 1585.

Osio, Teodato, LArmonia del nudo parlare overo la musica ragione della voce continua ella quale a forza di arithmetiche et di musiche speculazioni si pongono alla prova le regole sino al presente stabilite da glosservatori del numero della prosa e del verso, Milan, per Carlo Ferrandi, 1637.

Peri, Jacopo, Le Musiche… sopra lEuridice del sig. Ottavio Rinuccini, Florence, G. Marescotti, 1600 ; rééd. fac-similé, Varsovie, Pro musica camerata editione, 1993.

Plutarque, De Musica dans Plutarchi opuscula [1507], trad. latine C. Valgulio, Paris, Ascensius, 1521.

Plutarque, De Musica dans Moralia, Bâle, trad. latine G. Xylander, T. Guarinus, 1570.

Plutarque, De Musica dans Moralia, id est opera, exceptis vitis, reliqua, éd. Daniel Wyttenbach, Oxford, e typographeo clarendoniano, 1800.

400

Plutarque (Pseudo-), De la Musique, éd. et trad. Henri Weil et Théodore Reinach, Paris, Leroux, 1900.

Praetorius, Michael, Syntagma musicum, tome I, Wittenberg, E Typographeo Johannes Richteri, 1615 ; tome II et III, Wolfenbüttel, Elias Holwein, 1619.

Printz, Wolfgang Caspar, Historische Beschreibung der edelen Sing- und Kling-Kunst, Dresde, Mieth, 1690.

Printz, Wolfgang Caspar, Phrynis Mytilineaeus oder der Satyrische Componist, vol I, Quedlinburg, Christian Okels, 1676, rééd. Dresde, Mieth, 1696 (avec pagination indépendante du Synopsis musicae poeticae) ; vol. II, Christian Okels, 1677, rééd. Dresde, Mieth, 1696 ; vol. III, Dresde und Leipzig, Johann Christoph Mieth und Johann Christian Zimmermann, 1696.

Printz, Wolfgang Caspar, Ausgewählte Werke : Realien, vol. 3, éd. Helmut K. Krausse, Berlin et New York, Walter de Gruyter, 1993.

Puteanus, Erycius, Modulata Pallas, sive septem discrimina vocum ad harmonicae lectionis novum & compendiarium usum aptata & contexta, Milan, apud Pontianos, 1599.

Puteanus, Erycius, Musica pleias, sive septem notae canendi epitome Palladis modulatae, Venise, apud Jo. Baptistam Ciottum Senensem, 1600.

Puteanus, Erycius, Musathena, sive notarum heptas, ad harmonicae lectionis novum & facilem usum, Hanovre, Marnius, 1602.

Quantz, Johann Joachim, Essai dune méthode pour apprendre à jouer de la flûte traversière, Berlin, chez Chretien Frederic Voss, 1752 ; rééd. fac-similé, Paris, Zurfluh 1975.

Riepel, Joseph, Anfangsgründe zur musicalischen Setzkunst. Erstes Capitel De Rhythmopoeia oder von der Tactordnung, Regensburg et Vienne, 1752.

Rinuccini, Ottavio, LEuridice dOttavio Rinuccini rappresentata nello sponsalitio della christianiss. Regina di Francia, e di Navarra, Florence, nella Stamperia di Cosimo Giunti, 1600.

Salinas, Franciscus (Francisco de), De Musica libri septem, Salamanque, Mathias Gastius, 1577.

Scacchi, Marco, Breve discorso sopra la musica moderna, Varsovie, Peter Elert, 1649 ; rééd. avec trad. anglaise dans Palisca, Claude V., Studies in the history of Italian music and music theory, Oxford, Oxford University Press, 1994.

Scheibe, Johann Adolph, Der critische musicus, Erster Theil, Hambourg, bey seel. Thomas von Wierings Erben, 1738 ; Zweiter Theil, Hambourg, bey Rudolph Beneke, 1740.

[Scheibe, Johann Adolph], Beantwortung der unpartheyischen Anmerkungen über eine bedenkliche Stelle in dem sechsten Stücke des critischen Musikus, Hambourg, s. n., 1738.

401

Scheibe, Johann Adolph, Critischer Musikus (neue Auflage), Leipzig, Breitkopf, 1745.

Schütz, Heinrich, Psalmen Davids, Dresde, Berg, 1619.

Spagna, Arcangelo, Oratorii, overo Melodrami sacri con un discorso dogmatico intorno listessa materia, Rome, Francesco Buagni, 1706 ; éd. du discours par Schering, Arnold, in Sammelbände der internationalen Musikgesellschaft, Achter Jahrgang 1906-1907, Max Seifert (éd.), Leipzig, Breitkopf & Härtel, 1907, p. 49-70.

Sulzer, Johann Georg et al., Allgemeine Theorie der schönen Künste [1771-1774], Leipzig, bey M. G. Weidemanns Erben und Reich, 4 vol., 1792.

[Tesauro, Emanuele], Alcesti o sia lamor sincero, Tragedia musicale nelle seconde nozze della real altezza di Savoia lanno 1665, Turin, Bartolomeo Zavatta, 1665 ; rééd. par M. L. Doglio, Bari, Palomar, 2000.

Vossius, Gerhard Joannes, De quatuor artibus popularibus, Amsterdam, Johan Blaeu, 1650.

Vossius, Isaac, De Poematum cantu et viribus rythmi, Oxford, E theatro Sheldoniano, 1673.

Walther, Johann Gottfried, Musicalisches Lexicon oder musicalische Bibliotec…, Leipzig, verlegts Wolffgang Deer, 1732.

Zarlino, Gioseffo, Le Istitutioni harmoniche nelle quali, oltra le materie appartenenti alla musica, si trovano dichiarati molti luoghi di Poeti, dHistorici, & di Filosofi, Venise, [s. n.], 1558.

Études

Akademie und Musik. Erscheinungen und Wirkungen des Akademiegedankens in Kultur und Musikgeschichte : Institutionen, Veranstaltungen, Schriften. Festschrift für Werner Braun zum 65. Geburtstag, Wolf Frobenius, Nicole Schwindt-Gross et Thomas Sick (éd.), Sarrebruck, SDV, 1993.

Athanasius Kircher : the last man who knew everything, Paula Findlen (éd.), New York, Routledge, 2004.

Athanasius Kircher und seine Beziehungen zum gelehrten Europa seiner Zeit, John Fletcher (éd.), Wiesbaden, O. Harrassowitz, 1988.

Die Musik in Geschichte und Gegenwart, 17 vol., Kassel, Bâle, Londres etc., Bärenreiter ; Stuttgart, Weimar, Metzler, 1999-2007.

Handwörterbuch der musikalischen Terminologie, Hans-Heinrich Eggebrecht (éd.), Stuttgart, Steiner, 1980 ; Stuttgart, Franz Steiner Verlag, 1995.

La Naissance de lopéra : Euridice 1600-2000, Françoise Decroisette, Françoise Graziani et Joël Heuillon (dir.), Paris, L’Harmattan, 2002.

402

New Grove dictionary of music and musicians, 2e éd., 20 vol., Londres, Macmillan publ., 2001 [disponible en version numérique : Grove music online].

New Mattheson studies, George J. Buelow et Hans Joachim Marx (dir.), Cambridge, Cambridge University Press, 1983.

The Jesuits, Cultures, Sciences, and the Arts 1540-1773, J. W. O’Malley (S.J.), G. A. Bailey, S. J. Harris, T. F. Kennedy (éd.), Toronto, University of Toronto Press, vol. I, 1999 ; vol. II, 2006.

Abramov-Van Rijk, Elena, Parlar cantando : the practise of reciting verses in Italy from 1300 to 1600, Berne, Peter Lang, 2009.

Bartel, Dietrich, Handbuch der musikalischen Figurenlehre, Laaber, Laaber Verlag, 1985, rééd. 2007.

Bartel, Dietrich, Musica poetica : musical-rhetorical figures in German Baroque music, trad. anglaise, Lincoln, University of Nebraska Press, 1997.

Berns, Jörg Jochen, « Theatralische Neue Vorstellungen von der Maria Magdalena : ein Zeugnis für die Zusammenarbeit von Justus Georg Schottel und Heinrich Schütz », Schütz-Jahrbuch 2 (1980), p. 120-130.

Bianconi, Lorenzo, Storia della musica IV. Il Seicento, Turin, E.D.T., 1982.

Bianconi, Lorenzo, Music in the seventeenth century [1982], trad. anglaise David Bryant, Cambridge, Cambridge University Press, 1987.

Bisaro, Xavier, Frangne, Pierre-Henry, Chiello, Giuliano, Lombre de Monteverdi : la querelle de la nouvelle musique (1600-1638) : lArtusi, ou, des imperfections de la musique moderne, Rennes, Presses universitaires de Rennes, 2008.

Boccadoro, Brenno, Ethos e varietas. Trasformazione qualitativa e metabole nella teoria armonica dellantichità greca, Florence, Olschki, 2002.

Braun, Werner, Deutsche Musiktheorie des 15. bis 17. Jahrhunderts, Zweiter Theil von Calvisius bis Mattheson, dans Geschichte der Musiktheorie, Bd 8/11, Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1994.

Brewer, Charles E., The Instrumental Music of Schmeltzer, Biber, Muffat and their Contemporaries, Aldershot, Ashgate Publishing, 2011.

Buelow, George J., « In Defence of J. A. Scheibe against J. S. Bach », Proceedings of the Royal Musical Association, vol. 101 (1974-1975), p. 85-100.

Butler, Gregory G., « Der vollkommene Capellmeister as a stimulus to J. S. Bach’s late fugal writing », in New Mattheson studies, p. 293-306.

Campos, Rémy, « Traces d’écoutes : sur quelques tentatives historiennes de saisie du corps de la musique », Circuit : musiques contemporaines, vol. 14, no 1, 2003, p. 7-18. http://id.erudit.org/iderudit/902297ar (23/05/2013).

Campos, Rémy et al., « Musique, musicologie, sciences humaines : sociabilités intellectuelles, engagements esthétiques et malentendus disciplinaires (1870-1970) », Revue dHistoire des Sciences Humaines, 2006/1, no 14, p. 3-17.

403

Campos, Rémy « Philologie et sociologie de la musique au début du xxe siècle. Pierre Aubry et Jules Combarieu », Revue dHistoire des sciences humaines, no 14, 2006/1, p. 19-47.

Cannon, Beekman C., « Johann Mattheson’s “Inquiring Composer” », in New Mattheson studies, p. 125-168.

Chapin, Keith, « Scheibe’s mistake : sublime simplicity and the criteria of classicism », Eighteenth Century Music, 5/2, sept. 2008, p. 165-177.

Chevalier, Ulysse, La Poésie liturgique du Moyen Âge : rythme et histoire, Paris, Picard, 1893.

Ciliberti, Galliano, « Les “maîtrises capitulaires” à Rome et dans l’État pontifical au xviie siècle. Formes d’organisation, circulation des musiciens et stratégies », in Maîtrises et chapelles aux xviie et xviiie siècles : Des institutions musicales au service de Dieu, Bernard Dompnier (dir.), Clermont-Ferrand, Presses universitaires Blaise Pascal, 2003, p. 429-452.

Collins, Paul, The Stylus phantasticus and free keyboard music of the North German baroque, Aldershot, Ashgate Publishing, 2005.

Dahlhaus, Carl, « Satz und Periode. Zur Theorie der musikalischen Syntax », Zeitschrift für Musiktheorie, 9 (1978), 2, p. 16-26.

Danuser, Hermann, « Musikalische Prosa », Die Musik in Geschichte und Gegenwart, vol. 6, p. 857-866.

Danuser, Hermann, « Musikalische Prosa », Handwörterbuch der musikalischen Terminologie, 1. Terminologie der Musik im 20. Jahrhundert [1995], p. 250-269.

Deliège, Célestin, « De la substance à l’apparence de l’œuvre musicale : essai de stylistique », Les Cahiers de Philosophie 20 : La loi musicale, éd. Danielle Cohen-Lévinas, Lille, 1996, p. 145-183.

Dreyfus, Laurence, Bach and the patterns of invention, Harvard, Harvard University Press, 1996.

Edler, Arnfried, « Das Collegium musicum als Forum des Theorie-Praxis-Bezuges », in Akademie und Musik. Erscheinungen und Wirkungen des Akademiegedankens in Kultur und Musikgeschichte : Institutionen, Veranstaltungen, Schriften, p. 107-122.

Fabbri, Paolo, Monteverdi, Turin, EDT, 1985 ; trad. anglaise Tim Carter, Cambridge, Cambridge University Press, 1994.

Fabbri, Paolo, « Parler et jouer en musique : une pratique à la recherche de fondements théoriques », in La Naissance de lopéra : Euridice 1600-2000, p. 203-230.

Fenlon, Iain et Haar James, The Italian Madrigal in the Early sixteenth century, Cambridge, Cambridge University Press, 1988.

Fletcher, John, « Athanasius Kircher : a man under pressure », in Athanasius Kircher und seine Beziehungen zum gelehrten Europa seiner Zeit, p. 1-16.

404

Frank Kennedy, T. (S.J.), « Candide and a Boat », in The Jesuits, I, p. 317-332.

Gallo, F. Alberto, art. « Madrigale (Trecento) », Handwörterbuch der musikalischen Terminologie, p. 1-6.

Gallo, F. Alberto, Groth, Renate, Palisca, Claude V., Rempp, Frieder, Italienische Musiktheorie im 16. Und 17. Jahrhundert. Antikenrezeption und Satzlehre, Geschichte der Musiktheorie, Bd 7, Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1989.

Gauthier, Laure, LOpéra à Hambourg (1648-1728). Naissance dun genre, essor dune ville, Paris, PUPS, 2009.

Goodwin, Joscelyn, « Athanasius Kircher and the Occult », in Athanasius Kircher und seine Beziehungen zum gelehrten Europa seiner Zeit, p. 17-36.

Gribenski, Michel, Le chant de la prose dans lopéra (France, Italie, Allemagne) 1659-1902. Éléments de poésie, desthétique et dhistoire du goût, thèse de doctorat en littérature comparée, sous la dir. de Jean-Louis Backès, Paris-IV Sorbonne, novembre 2008.

Gribenski, Michel, « L’invention de l’apériodicité poético-musicale dans le chant monodique français au milieu du xviie siècle. Conditions, modalités, interprétations », La Fabrique des paroles de musique en France à lâge classique, Anne-Madeleine Goulet et Laura Naudeix (dir.), Wavre, Mardaga-CMBV, 2010, p. 87-100.

Haar, James, Essays on Italian poetry, Berkeley, University of California Press, 1986.

Hammond, Susan Lewis, The Madrigal : a research and information guide, New York, Routledge, 2011.

Houle, George, Meter in music, 1600-1800. Performance, perception and notation [1987], Bloomington, Indiana University Press, 2000.

Huglo, Michel, Die Lehre vom einstimmigen liturgischen Gesang in Geschichte der Musiktheorie, vol. 4, Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 2000.

Kaltenecker, Martin, LOreille divisée : discours sur lécoute musicale aux xviiie et xixe siècles, Paris, Éditions MF, 2011.

Kirkendale, Ursula, « The Source for Bach’s “Musical Offering” : the “Institutio oratoria” of Quintilian », Journal of the American Musicological Society, vol. 33, no 1, automne 1980, p. 88-141.

Kirkendale, Ursula et Warren, « De Quintilien à Bach : l’Institutio oratoria de Quintilien, source de l’Offrande musicale de Jean-Sébastien Bach », trad. française et présentation par Marie Demeilliez, in La Rhétorique des arts, Laurent Pernot (dir.), Paris, PUF, 2011, p. 87-174.

Kirkendale, Warren, « Ciceronians versus Aristotelicians on the Ricercar as exordium, from Bembo to Bach », Journal of the American Musicological society, 32/1, 1979, p. 1-44.

405

Knight, Charles, The English cyclopædia : a new dictionary of universal knowledge. Biography, vol. 4, London, Bradbury & Evans, 1857.

Kross, Siegfried, « Mattheson und Gottsched », in New Mattheson studies, p. 327-344.

Lausberg, Heinrich, Der Hymnus Ave Maris stella, Opladen, Westdeutscher Verlag, 1976.

Legrand, Raphaëlle, « G. Carissimi et A. Kircher : pratique et théorie de la rhétorique musicale à Rome vers 1650 », in Musica Rhetoricans, Florence Malhomme (dir.), Paris, Presses universitaires de la Sorbonne, 2002, p. 173-187.

Maréchaux, Pierre, « Rhetorica musica ou de la possibilité d’un concept », in République des lettres, République des arts. Mélanges offerts à Marc Fumaroli, Travaux d’humanisme et Renaissance, vol. 445, Christian Mouchel et Colette Nativel (dir.), Genève, Droz, 2008, p. 533-552.

Murata, Margaret, « Music history in the Musurgia universalis of Athanasius Kircher », in The Jesuits, I, p. 190-207.

Ossi, Massimo, Divining the oracle : Monteverdis seconda prattica, Chicago, University of Chicago Press, 2003.

Palisca, Claude V., Studies in the history of Italian music and music theory, Oxford, Oxford University Press, 1994.

Palisca, Claude V., « Aristoxenus redeemed in the Renaissance », in Studies in the history of Italian music and music theory, p. 189-199.

Palisca, Claude V., Music and ideas in the sixteenth and seventeenth century, Urbana, University of Illinois Press, 2006.

Petersen-Mikkelsen, Birger, Die Melodielehre des vollkommenen Capellmeisters, Eutin, B. Petersen-Mikkelsen, 2002.

Rathje, Jürgen, « Zur hamburgischen Gelehrtenrepublik im Zeitalter Matthesons », in New Mattheson studies, p. 101-124.

Restani, Donatella, « Girolamo Mei et l’héritage de la dramaturgie antique », in La Naissance de lopéra : Euridice 1600-2000, p. 57-96.

Rietbergen, P. J. A. N., Power and religion in baroque Rome : Barberini cultural policies, Leyde, Brill, 2006.

Riley, Matthew, Musical listening in the German Enlightenment : attention, wonder and astonishment, Aldershot, Ashgate publishing, 2004.

Ruhnke, Martin, Joachim Burmeister : Ein Beitrag zur Musiklehre um 1600, Kassel, Bärenreiter, 1955.

Russano Hanning, Barbara, « Monteverdi’s three genera. A study in terminology », in Musical humanism and its legacy : essays in honor of Claude Palisca, Festschrift series (11), Stuyvesant, NY, Pendragon Press, 1992, p. 145-170.

406

Scharlau, Ulf, « Athanasius Kircher und die Musik um 1650 », in Athanasius Kircher und seine Beziehungen zum gelehrten Europa seiner Zeit, p. 53-67.

Schering, Arnold, « Neue Beiträge zur Geschichte des italienischen Oratoriums im 17. Jahrhundert », in Sammelbände der internationalen Musikgesellschaft, Achter Jahrgang 1906-1907, Max Seifert (éd.), Leipzig, Breitkopf & Härtel, 1907, p. 49-67 ; fac-similé éd. par Johann Herczog (jr), Musurgiana XXV, Lucques, Libreria Musicale Italiana, 1993.

Schering, Arnold, « Die Lehre von den musikalischen Figuren im 17. und 18. Jahrhundert », Kirchenmusikalisches Jahrbuch 21, 1908, p. 106-144.

Schoenberg, Arnold, Fundamentals of Musical Composition [1967], Gerald Strang (éd.), New York, St. Martin’s Press, rééd. London, Faber and Faber, 1985 ; trad. française Dennis Collins, Paris, Jean-Claude Lattès, 1987.

Schott, Howard, « Parameters of interpretation in the music of Froberger », in Froberger musicien européen, colloque organisé par la ville et l’École Nationale de Musique de Montbéliard, 2-4 novembre 1990, Paris, Klincksieck, 1998, p. 99-120.

Seidel, Wilhelm, « Rhythmus/numerus », Handwörterbuch der musikalischen Terminologie, p. 1-36.

Seidel, Wilhelm, « Rhythmus, Metrum, Takt », Die Musik in Geschichte und Gegenwart 8, p. 257-317.

Smither, Howard E., A History of the oratorio, 3 vol., Chapel Hill et Londres, University of North Carolina Press Books, 1977.

Snyder, Kerala J., Dieterich Buxtehude : organist in Lübeck, Rochester (N.Y.), University of Rochester press ; Woodbridge, Boydell & Brewer, 2007.

Sueur, Agathe, « S. Werenfels, J. Ch. Gottsched, J. A. Scheibe : contexte et structures de la perception du sublime et de l’enflure dans l’Allemagne des années 1730. Le cas de la musique religieuse », dans le cadre du colloque international de Poitiers « Sublime et musique religieuse de Lalande à Haydn », 8-10 nov. 2012, sous la dir. de Th. Favier et S. Hache (actes à paraître).

Unger, Hans Heinrich, Die Beziehungen zwischen Musik und Rhetorik im 16.-18. Jahrhundert. Musik und Geistesgeschichte, Berliner Studien zur Musikwissenschaft, vol. 4, Hildesheim, Olms, 1941.

Varwig, Bettina, « One more time : Bach and seventeenth-century traditions of rhetoric », Eighteenth-Century Music, 5/2 (sept. 2008), p. 179-208.

Varwig, Bettina, « “Mutato semper habitu” : Heinrich Schütz and the culture of rhetoric », Music and Letters, Oxford, Oxford University Press, vol. 90, no 2, mai 2009, p. 215-239.

Vial, Stephanie, The Art of musical phrasing in the eighteenth century : punctuating the classical “period”, Rochester, Rochester Univerity Press, 2008.

Vickers, Brian, « Figures of Rhetoric / Figures of Music ? », Rhetorica, 2/1, 1984, p. 1-44.

407

Wald, Melanie, Welterkenntnis aus Musik : Athanasius Kirchers “Musurgia universalis” und die Universalwissenschaft im 17. Jahrhundert, Kassel, Bâle, Londres, etc., Bärenreiter, 2006.

Walker, Paul Mark, Theories of fugue from the age of Josquin to the age of Bach, Rochester, University of Rochester Press, 2000.

Wille, Günther, Musica romana. Die Bedeutung der Musik im Leben der Römer, Amsterdam, P. Schippers, 1967.

Witzenmann, Wolfgang, « Beiträge der Brüder Mazzocchi zu den musikalischen Akademien Kardinal Francesco Barberinis », in Akademie und Musik. Erscheinungen und Wirkungen des Akademiegedankens in Kultur und Musikgeschichte : Institutionen, Veranstaltungen, Schriften, p. 181-214.

Autres ouvrages

Textes anciens

Die Bibel, oder die ganze Heilige Schrift des Alten und Neuen Testaments, nach der deutschen Übersetzung Martin Luthers, mit erklärenden Anmerkungen [1545], Stuttgart, Württembergische Bibelanstalt, 1963.

Index de Rome : 1557, 1559, 1564, Les premiers index romains et lindex du Concile de Trente. VIII, Genève, Droz, 1990.

Castiglione, Baldassare, Il libro del Cortegiano [1528], Milan, Garzanti, 2007.

Flavius Josèphe, Antiquités juives. 3, livres VI et VII, éd. et trad. Étienne Nodet, Paris, éd. du Cerf, 2001.

Leibniz, Gottfried Wilhelm, Sämtliche Schriften und Briefe, Reihe 1, Bd 17, Berlin, Akademie Verlag, 2001.

Leurechon, Jean, Selectae propositiones in tota sparsim mathematica pulcherrimae, Pont-à-Mousson, apud Gasparem Bernardum, 1629.

Luther, Martin, Collectio nova epistolarum Martini Lutheri, Halle, typis et impensis orphanotrophii, 1717.

Macrobe, Commentaire au Songe de Scipion, 2 vol., éd. et trad. Mireille Armisen-Marchetti, Paris, Les Belles Lettres, 2001 (vol. 1) et 2003 (vol. 2).

Platon, Œuvres complètes. 6. La République, livres I-III, éd. et trad. Émile Chambry [1932], Paris, Les Belles Lettres, 1989.

Vitruve, De lArchitecture, livre I, éd. et trad. Philippe Fleury, Paris, Les Belles lettres, 1999.

408

Ouvrages divers et études

Dictionnaire historique de la langue française [1998], sous la dir. d’Alain Rey, 3 vol., Paris, Le Robert, 2012.

Fourquet, Jean, Lordre des éléments de la phrase en germanique ancien : étude de syntaxe de position, Paris, Les Belles Lettres, 1938.

Glaser, Karl-Heinz et Stuth, Steffen (éd.), David Chytraeus (1530-1600). Norddeutscher Humanismus in Europa. Beiträge zum Wirken des Kraichgauer Gelehrten, Ubstadt-Weiher, Verlag Regionalkultur, 2000.

Grunig, Blanche-Noëlle, « Anticipation et compréhension », in Catégories et connexions, Colette Cortès et André Rousseau (éd.), Villeneuve d’Ascq, Presses universitaires du Septentrion, 1999, p. 361-370.

Jügelt, Karl-Heinz, « Nathan Chytraeus, der Begründer der Universitätsbibliothek Rostock », in Nathan Chytraeus 1543-1598. Ein Humanist in Rostock und Bremen. Quellen und Studien, Thomas Elsmann et al. (éd.), Brême, Temmen, 1991, p. 13-26.

Kaufmann, Thomas, Universität und lutherische Konfessionalisierung. Die Rostocker Theologieprofessoren und ihr Beitrag zur theologischen Bildung und kirchlichen Gestaltung im Herzogtum Mecklenburg zwischen 1550 und 1675, Gütersloh, Gütersloher Verlagshaus, 1997.

Kaufmann, Thomas, « Die Wittenberger Theologie in Rostock in der zweiten Hälfte des 16. Jahrhunderts », Pietismus und Neuzeit : ein Jahrbuch zur Geschichte des neueren Protestantismus, vol. 24, Göttingen, Vandenhoeck & Ruprecht, 1998, p. 65-87.

Krebs, Jean-Daniel, « L’apprentissage de la conversation en Allemagne au xviie siècle », in Pour une histoire des traités de savoir-vivre en Europe, A. Montandon (dir.), Clermont-Ferrand, Presses de l’université Blaise Pascal, 1994, p. 215-244.

Moss, Ann, Printed commonplace-books and the structuring of Renaissance thought, Oxford, Clarendon Press, 1996.

Moss, Ann, Les recueils de lieux communs. Apprendre à penser à la Renaissance, trad. française par Patricia Eichel-Lojkine, Monique Lojkine-Morelec et Louis-Georges Tin, sous la dir. de Patricia Eichel-Lojkine, Genève, Droz, 2002.

Pettke, Sabine, Nathan Chytraeus. Quellen zur zweiten Reformation in Norddeutschland, Cologne, Böhlau Verlag, 1998.

Press, Volker, Kriege und Krisen. Deutschland 1600-1715, Munich, C. H. Beck, 1991.

Reske, Christoph, Die Buchdrucker des 16. und 17. Jahrhunderts im deutschen Sprachgebiet, Wiesbaden, Otto Harassowitz Verlag, 2007.