Aller au contenu

Classiques Garnier

Sources

453

sources

Abbon de Fleury, Collectio canonum, PL 139, In via dicta dAmboise, prope portam Lutetiae Parisiorum…, Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem, 1853, col. 473-508.

Abélard, Pierre, Collationes (Dialogus inter Philosophum, Judaeum et Christianum), éd. et trad. angl. John Marenbon et Giovanni Orlandi, Oxford, Oxford University Press, 2001. Également : trad. fr. Maurice de Gandillac, Conférences. Connais-toi toi-même, Paris, Cerf, 1993.

Abélard, Pierre, Problemata Heloissae, PL 178, In via dicta dAmboise, prope portam Lutetiae Parisiorum…, Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem, 1855, col. 677-730.

Abélard, Pierre, Theologia Christiana, éd. Éloi Marie Buytaert, dans Petri Abaelardi opera theologica, t. 2, Turnholti, Brepols, CCCM 12, 1969.

Accurse, Glossa ordinaria, éd. 5 t., Lugduni, s. é., 1569.

Acta imperii selecta, éd. Johan Friedrich Böhmer, Innsbruck, Verlag der Wagnerschen Universitäts-Buchhandlung, 1870.

Ælred de Rievaulx, Sermones, éd. Gaetano Raciti, Opera Omnia, t. 2, Turnholti, Brepols, CCCM 2A, 1989.

Alain de Lille, De planctu naturae, PL 210, In via dicta dAmboise, prope portam Lutetiae Parisiorum…, Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem, 1852, col. 429-482.

Alain lAnglais, Apparat jus naturale, BnF ms. lat. 3909. Citations dans Gilles Couvreur, Les Pauvres ont-ils des droits ?, op. cit.

Albert le Grand, Commentarii in octo libros politicorum Aristotelis, éd. Opera omnia, dir. Auguste Borgnet, t. 8, Parisiis, Apud Ludovicum Vivès, 1891.

Albert le Grand, Summa theologiae, éd. Dionys Siedler, Wilhelm Kübel et Heinrich Georg Vogels, Opera Omnia (editio coloniensis), t. 34.1, Monasterii Westfalorum, In aedibus Aschendorff, 1978.

Albert le Grand, Super I Sententiarum, éd. Opera omnia, dir. Auguste Borgnet, t. 25-26, Parisiis, Apud Ludovicum Vivès, 1893-1895.

Albert le Grand, Super Ethica. Commentum et Quaestiones, éd. Wilhelm Kübel, Opera Omnia (editio coloniensis), t. 14.2, Monasterii Westfalorum, In aedibus Aschendorff, 1968.

454

Albert le Grand, Super Lucam, éd. Opera omnia, dir. Auguste Borgnet, t. 22-23, Paris, Apud Ludovicum Vivès, 1895.

Alexandre de Télèse, De rebus gestis Rogerii Siciliae regis, éd. Ludovica De Nava, Roma, Istituto Storico Italiano per il Medio Evo, 1991.

Ambroise de Milan, De officiis, éd. et trad. fr. Maurice Testard, Les Devoirs, 2 t., Paris, Les Belles Lettres, 1984-1992.

Amiable accusation et charitable excuse, des maus et evenemens de la France, À Paris, Chez Robert le Mangnier, 1576.

Andocide, Sur les mystères, éd. et trad. fr. Georges Dalmeyda, dans Discours, Paris, Les Belles Lettres, 1930.

Anselme de Cantorbéry, Cur Deus homo, éd. Francis S. Schmitt dans Opera omnia, t. 2, Edimburgi, apud Thomam Nelson et filios, 1946.

Antequam essent clerici, éd. dans Simon Vigor (attr.), Histoire du différend, op. cit., p. 20-23. Également : éd. et trad. angl. R. W. Dyson dans Three Royalist Tracts, op. cit., p. 2-11.

Aristote, De linterprétation, trad. fr. Jules Tricot, Paris, Vrin, 1936.

Aristote, Éthique à Nicomaque, trad. fr. Jules Tricot [1959], Paris, Vrin, 2007.

Aristote, Métaphysique, trad. fr. Jules Tricot, Paris, Vrin, 1953.

Aristote, Physique, trad. fr. Annick Stevens, Paris, Vrin, 2012.

Aristote, Politique, éd. et trad. fr. Jean Aubonnet, Paris, Les Belles Lettres, 3 t. en 5 vol., 1960-1989.

Arnoul de Lisieux, The Letters of Arnulf of Lisieux, éd. Frank Barlow, London, Offices of the Royal Historical Society, 1939.

Auctoritates Aristotelis, éd. Jacqueline Hamesse, Les Auctoritates Aristotelis. Un florilège médiéval. Étude historique et édition critique, Louvain, Publications universitaires / Paris, Béatrice-Nauwelaerts, 1974.

Augustin, De vera religione, PL 34, In via dicta dAmboise, prope portam Lutetiae Parisiorum…, Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem, 1841, col. 121-172.

Augustin, Epistulae, éd. Aloisius Goldbacher, CSEL 44, Vindobonae, F. Tempsky / Lipsiae, G. Freytag, 1904.

Ausone, Œuvres complètes, 2 t., Paris, C. L. F. Panckoucke, 1842-1843.

Azon, Brocardica, sive generalia iuris, rubr. 88-89, éd. Caspar Herwagen, Basileae, s. é., 1567.

Azon, Quaestiones, éd. Ernst Landsberg, Freiburg I. B., Akademische Verlagsbuchhandlung von J. C. B. Mohr, 1888.

Bacon, Francis, In the Case of the Post-Nati of Scotland, éd. James Spedding, Robert Leslie Ellis et Douglas Denon Heath dans The Works of Francis Bacon, t. 15, Boston, Houghton, Mifflin and Company, s. d. [1864 ?], p. 189-249.

Balde de Ubaldis, ad. C. I, 2, 16, éd. Diego Quaglioni, « Un Tractatus de tyranno : Il commento di Baldo degli Ubaldi (1327 ?-1400) alla lex 455Decernimus C. De sacrosantis ecclesiis (C. 1.2.16) », Il pensiero politico, vol. 13, no 1, 1980, p. 64-83.

Balde de Ubaldis, ad C. ; ad. X, extraits dans Joseph Canning, The Political Thought of Baldus…, op. cit., Appendix I, p. 230-270.

Balde de Ubaldis, ad D., éd. 3 t., Venetiis, Apud Iuntas, 1586.

Balde de Ubaldis, Consiliorum, éd. 6 t., Venetiis, s. é., 1575.

Bartole, ad C., éd. Lugduni, s. é., 1552.

Bartolead D., éd. Augustae Taurinorum, apud haeredes Nicolai Beuilaque, 1577.

Bartole, De tyranno, éd. Diego Quaglioni, dans Politica e diritto nel Trecento italiano. Il « De tyranno » di Bartolo da Sassoferrato (1314-1357), con ledizione critica dei trattati « De Guelphis et Gebellinis », « De regimine civitatis » e « De tyranno », Firenze, Leo S. Olschki, 1983, p. 175-213.

Bède le Vénérable, In Marci evangelium expositio, éd. David Hurst dans Opera exegetica, t. 3, Turnholti, Brepols, CCSL 120.

Benoît le Lévite, Capitularia, éd. Georg Heinrich Pertz, MGH LL 2, Hannoverae, Impensis bibliopolii aulici Hahniani, 1837.

Bernard de Clairvaux, De consideratione, PL 182, Parisiis, Venit apud editorem [J.-P. Migne], 1854, col. 727-808.

Bernard de Clairvaux, De gratia et libero arbitrio, éd. Jean Leclerc et Henri-Marie Rochais dans Opera, t. 3, Romae, Editiones cistercienses, 1963.

Bernard de Clairvaux, Liber de praecepto et dispensationes, éd. et trad. fr. Françoise Callerot, Jürgen Miethke et Christiane Jaquinot, Le précepte et la dispense. La conversion, Paris, Éditions du Cerf, 2000.

Bernard de Clairvaux, Sermones super Cantica Canticorum, éd. et trad. fr. Paul Verdeyen, Raffaele Fassetta, Sermons sur le cantique, 5 t., Paris, Éditions du Cerf, 1996-2007.

Bernard de Pavie, Breviarium extravagantium (Compilatio prima antiqua), éd. Emil Friedberg dans Quinque compilationes antiquae, op. cit., p. 1-65.

Bernard Silvestre, Commentum quod dicitur Bernardi Silvestris super sex libros Eneidos Virgilii, éd. Julian Ward Jones et Elizabeth Frances Jones, Lincoln, University of Nebraska Press, 1977.

Bernardin de Sienne, Le prediche volgari. Predicazione del 1425 in Siena, éd. Ciro Cannarozzi, 2 t., Firenze, Tip. Rinaldi, 1958.

Biondo Flavio, De Roma triumphante libri decem, éd. Basileae, in officina Frobeniana, 1531.

Boccace (Boccaccio, Giovanni), De casibus virorum illustrium, éd. Vittore Branca, dans Tutte le opere di Giovanni Boccaccio, dir. Pier Giorgio Ricci, Vittorio Zaccaria, t. 9, Milano, Mondadori, 1983, en ligne : mlat.uzh.ch/?c=6&w=bibit001350 (consulté le 26 mai 2021).

456

Boccalini, Traiano, De ragguagli di Parnaso, In Venetia, Appresso Pietro Farri, 1612. Également : éd. Luigi Firpo, Ragguagli di Parnaso e scritti minori, 3 t., Bari, Gius. Laterza & figli, 1948.

Bodin, Jean, Les Six Livres de la République, Paris, Chez Iacques du Puys, 1576.

Boèce, De differentiis topicis, PL 64, Parisiis, Venit apud editorem [J.-P. Migne], 1847, col. 1173-1218.

Boèce, Philosophiae consolatio, éd. Claudio Moreschini [2005], trad. fr. Éric Vanpeteghem, Paris, Librairie générale française, coll. « Lettres gothiques », 2008.

Boich, Henri, In quinque Decretalium libros commentaria, éd. Venetiis, apud haeredem H. Scoti, 1576.

Bonaventure, In primum librum Sententiarum, éd. Opera Omnia, t. 1, Ad Claras Aquas (Quaracchi), Ex Typographia Collegii S. Bonaventurae, 1882.

Bonaventure, In secundum librum Sententiarum, éd. Opera Omnia, t. 2, Ad Claras Aquas (Quaracchi), Ex Typographia Collegii S. Bonaventurae, 1885.

Bossuet, Jacques-Bénigne, Déclaration du clergé de France sur la puissance ecclésiastique, éd. et trad. Léon Mention, dans Documents relatifs aux rapports du clergé avec la royauté de 1682 à 1705, Paris, Alphonse Picard et fils, 1893, p. 25-32.

Botero, Giovanni, De la raison dÉtat, éd. et trad. fr. Pierre Benedittini et Romain Descendre, Paris, Gallimard, 2014. Également : trad. all. s. n., Gründlicher Bericht der Anordnung guter Policeyen und Regiments, Straßburg, in verlegung Lazari Zetzners, 1596 ; trad. fr. Gabriel Chappuys, Raison et gouvernement destat en diz livres, Paris, Chez Guillaume Chaudiere, 1599.

Boucher, Jean, La Vie et faits notables de Henry de Valois [1589], éd. Keith Cameron, Paris, Honoré Champion, 2003.

Boucher, Jean, De iusta Henrici tertii abdicatione e Francorum regno, libri quatuor, Parisiis, apud Nicolaum Niuellium, 1589.

Boucher, Jean, Apologie pour Iehan Chastel parisien, s. l., s. é., 1595.

Bracciolini, Poggio, De Infelicitate Principum, éd. Riccardo Fubini dans Opera Omnia, t. 1, Torino, Bottega dErasmo, 1964, p. 390-414.

Bracciolini, Poggio, De vera nobilitate, éd. Davide Canfora, Roma, Edizioni di storia e letteratura, 2002.

Buonaccorso da Montemagno, Controversia de nobilitate [1425], éd. dans Prose e rime de due Buonaccorsi da Montemagno, Firenze, Nella Stamperia di Giuseppe Manni, 1718. Également : trad. fr. Jean Miélot, La controversie de noblesse, s. l. [Bruges], s. é. [Colard Mansion], s. d. [v. 1476] ; trad. angl. John Tiptoft, The Declamacion of Noblesse, dans The Boke of Tulle of olde age, Westminster, William Caxton, 1481 ; trad. all. Niclas von Wyle, Translationen oder Tütschungen, Eßlingen, Conrad Fyner, 1478.

457

Burchard de Worms, Decretorum libri viginti, éd. Coloniae, ex officina Melchioris Novesiani, 1548.

Calcidius, Timaeus a Calcidio translatus commentarioque instructus, éd. J. H. Waszink, Leiden, Brill, 1962.

Campanella, Tommaso, Civitas solis, Francofurti, Typis Egenolphi Emmelii, 1623.

Campanella, Tommaso, Atheismus triumphatus seu reductio ad religionem per scientiarum veritates, Romae, Apud Haeredem Bartholomaei Zannetti, 1631.

Canonhiero, Pietro Andrea, Dellintroduzione alla politica alla ragion di stato et alla pratica del buon governo, In Anversa, Appresso Ioachimo Trognesio, 1614.

Cellini, Benvenuto, La vita, éd. Enrico Carrara et Giuseppe Guido Ferrero, Turin, UTET, 1959.

Charte de la ligue des nobles, 1er décembre 1214, éd. André Artonne dans Le Mouvement de 1314, op. cit., p. 24.

Chemnitz, Bogislaus Philipp (Hippolitho à Lapide), Dissertatio de ratione status in imperio nostro romano-germanico, s. l., s. é., 1640.

Chemnitz, Bogislaus Philipp (s. n.), Interets des princes dAlemagne, trad. fr. Bourgeois du Chastenet, A Freistade, s. é., 1712.

Chiaramonti, Scipione, Della ragion di stato, In Fiorenza, Nella stamperia di Pietro Nesti, 1635.

Choisnet, Pierre, Le Livre des trois eages, fac.-sim., éd. et trad. fr. Lydwine Scordia, Rouen, Publications des Universités de Rouen et du Havre, 2009.

Christine de Pizan, Le Livre de prudence, BnF ms. fr. 605. Extraits cités dans Thelma Fenster, « Christine at Carnant… », art. cité.

Christine de Pizan, Le Livre des fais et bonnes meurs du sage roy Charles V, éd. Suzanne Solente, 2 t., Paris, Librairie ancienne Honoré Champion, 1936-1940.

Christine de Pizan, Le Livre du corps de policie, éd. Robert H. Lucas, Genève, Droz, 1967.

Cicéron, Correspondance, éd. et trad. fr. Léopold-Albert Constans, Jean Bayet, Jean Beaujeu, 11 t., Paris, Les Belles Lettres, 1934-1996.

Cicéron, De amicitia, éd. et trad. fr. Robert Combès, Laelius de Amicitia, Paris, Les Belles Lettres, 1971.

Cicéron, De inventione, éd. et trad. fr. Guy Achard, De linvention, Paris, Les Belles Lettres, 1994.

Cicéron, De legibus, éd. et trad. Georges de Plinval, Traité des lois, Paris, Les Belles Lettres, 1959.

Cicéron, De officiis, éd. Maurice Testard, trad. fr. Stéphane Mercier, Les Devoirs, Paris, Les Belles Lettres, 2014.

Cicéron, De republica, éd. et trad. fr. Esther Bréguet, La République, t. 2, Paris, Les Belles Lettres, 1980.

458

Cicéron, Philippiques, éd. et trad. fr. André Boulanger et Pierre Wuilleumier, 2 t., dans Discours, t. 19-20, Paris, Les Belles Lettres, 1959-1960.

Cicéron, Pro Milone, éd. et trad. fr. André Boulanger, Pour T. Annius Milon, dans Discours, t. 17, Paris, Les Belles Lettres, 1949.

Clapmar, Arnold, De arcanis rerumpublicarum [1605], éd. Ursula Wehner, 2 t., Stuttgart Bad-Cannstatt, Frommann-Holzboog, 2014.

Codex dunensis, éd. Joseph Kervyn de Lettenhove, Bruxellis, ex officina typographica F. Hayez, 1875.

Codex Iustinianus, voir Corpus Iuris Civilis.

Codex Theodosianus, éd. Theodor Mommsen, Paul M. Meyer, Berolini, apud Weidmannos, 1905.

Collectio canonum Hispana, éd. Gonzalo Martínez Díez et Félix Rodríguez Barbero, 6 t. en 7 vol., Madrid, CSIC, 1966-2002. Également : éd. Francisco Antonio González [1808-1821], réimpr. PL 84, Parisiis, Venit apud editorem [J.-P. Migne], 1850.

Commynes, Philippe de, Mémoires, éd. Joël Blanchard, 2 t., Genève, Droz, 2007. Également : éd. Joël Blanchard, Paris, Librairie générale française, 2001.

Compilatio tertia, éd. Emil Friedberg dans Quinque compilationes antiquae, op. cit., p. 105-134.

Concilia Magnae Britanniae et Hiberniae, éd. David Wilkins, 4 t., Londini, R. Gosling, 1737.

Concilia quattuor anni 829, praecipue concilium Parisiense, éd. Albert Werminghoff, MGH Conc., 2, 2, Hannoverae/Lipsiae, Impensis bibliopolii Hahniani, 1908, p. 596-680.

Conrad de Gelnhausen, Tractatus de congregando concilio tempore schismatis, éd. Edmond Martène et Ursin Durand dans Thesaurus novus anecdotorum, t. 2, Lutetiae Parisiorum, Sumptibus Florentini Delaulne et al., 1717, col. 1200-1226.

Constant, Benjamin, De la liberté des Anciens comparée à celle des Modernes, Discours prononcé à lAthénée royal de Paris en 1819, éd. Marcel Gauchet dans Écrits politiques, Paris, Gallimard, 1997, p. 589-619.

Corneo, Tito, Discorso della ragion di Stato e di guerra, dans Di discorsi politici, morali, naturali, e varii, t. 13, Codices Urbinates latini, ms. 860, cité par Laurie Catteeuw dans Censures et raisons dÉtat, op. cit.

Corpus Iuris Civilis, éd. Paul Krüger, Theodor Mommsen et Rudolf Schöll, 3 t., Berolini, Apud Weidmannos, 1872-1895.

Correspondance administrative dAlfonse de Poitiers, éd. Auguste Molinier, 2 t., Paris, Imprimerie nationale, 1894-1900.

Dante Alighieri, Convivio, éd. Edward Moore dans Tutte le opere di Dante Alighieri, Oxford, Nella stamperia delluniversità, 1894.

459

Dante Alighieri, La Divine Comédie. LEnfer ; Le Purgatoire ; Le Paradis [La divina commedia. Inferno ; Purgatorio ; Paradiso], trad. fr. Jacqueline Risset, 3 t., Paris, Flammarion, 1992.

Dante Alighieri, Monarchia, éd. Pier Giorgio Ricci [1965], trad. fr. Michèle Gally [1993], La Monarchie, Belin, 2010. Également : trad. angl. Anthony K. Cassell, dans The Monarchia Controversy, op. cit. (avec étude, commentaires, ainsi que la réfutation de Guido Vernani et la bulle Si fratrum de Jean XXII).

Decembrio, Pier Candido, Vita Philippi Mariae Vicecomitis, éd. Max Zaggia, trad. angl. Gary Ianziti, dans Lives of the Milanese Tyrants, Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2019.

Decretales Gregorii P. IX. seu Liber Extra, éd. Emil Friedberg, CIC, t. 2, Lipsiae, ex officina Bernhardi Tauchnitz, 1881, col. 1-928.

Decretales Pseudoisidorianae et Capitula Angilramni, éd. Paul Hinschius, Lipsiae, Ex officina B. Tauchnitz, 1863, en ligne : www.pseudoisidor.mgh.de (consulté le 26 mai 2021).

Decretum Gratiani, éd. Emil Friedberg, Lipsiae, Ex officina Bernhardi Tauchnitz, 1879.

Della Casa, Giovanni, Orazione scritta a Carlo V imperatore intorno alla restituzione della città di Piacenza, éd. Arnaldo di Benedetto, dans Prose di Giovanni Della Casa e altri trattatisti cinquecenteschi del comportamento, Torino, Unione tipografico-editrice torinese, 1970, p. 301-319. Également, éd. (daprès manuscrit) Simone Albonico, « La prima redazione della “Orazione scritta a Carlo V” di Giovanni Della Casa », Filologia italiana, no 12 (2015), p. 79-119.

Della Casa, Giovanni, Rime, et prose, Vinegia, per Nicolo Bevilacqua, 1558.

Denys lAréopagite (attr.), Dyonisiaca. Recueil donnant lensemble des traductions latines des ouvrages attribués au Denys de lAéropage, éd. Philippe Chevallier (dir.), 2 t., Bruges/Paris, Desclée de Brouwer, 1937-1950.

Denys le Petit, Collectio Dionysiana, PL 67, In via dicta dAmboise, prope portam Lutetiae Parisiorum…, Excudebatur et venit apud editorem [J.-P. Migne], 1848, 135-316.

Der Codex 415 des Corpus Christi College Cambridge : Facs.-Ausg. d. Textüberlieferung d. Normannischen Anonymus [ou Anonyme dYork], éd. Karl Pellens et Ruth Nineham, Wiesbaden, Franz Steiner, 1977.

Deusdedit (Cardinal), Collectio canonum éd. Victor Wolf von Glanvell, Paderborn, Ferdinand Schöningh, 1905.

Dialogi ab Eusebio Philadelpho cosmopolita in Gallorum et caeterarum nationum gratiam compositi, Edimburgi, Ex Typographia Iacobi Iameai, 1574. Traduction latine de : Le Réveille-matin des François…, op. cit.

Die Glossen zum Dekret Gratians. Studien zu den frühen Glossen und Glossenkompositionen, éd. Rudolf Weigand, 2 t., SG, 25-26, Roma, Libreria Ateneo Salesiano, 1991.

460

Die Institutio Traiani : ein pseudo-plutarchischer Text im Mittelalter, éd. Hans Kloft et Max Kerner, Stuttgart, B. G. Teubner, 1992.

Digesta Iustiniani, voir Corpus Iuris Civilis.

Disputatio inter clericum et militem, éd. dans Simon Schard, De iurisdictione, autoritate, et praeeminentia imperiali, Basileae, ex officina Joh. Oporini, 1566, p. 677-687. Également : éd. et trad. angl. R. W. Dyson dans Three Royalist Tracts, op. cit., p. 12-45.

Disticha Catonis, éd. Wayland Johnson Chase, The Distichs of Cato, Madison, University of Wisconsin, 1922.

Documents Illustrating the Crisis of 1297-98 in England, éd. Michael Prestwich, London, Offices of the Royal Historical Society, 1980.

Dupuy, Pierre, Commentaire sur le traité des libertez de lEglise gallicane de Maistre Pierre Pithou, Paris, Chez Sebastien Cramoisy, 1652.

Évrart de Trémaugon (attr.), Le Songe du vergier, éd. Marion Schnerb-Lièvre, 2 t., Paris, CNRS, 1982.

Exemption fiscale du 13 avril 1317, Arch. nat. JJ 59, fol. 61, no 143. Extraits dans Elizabeth A. R. Brown, « Subsidy and Reform in 1321… », art. cité, p. 421.

Falcand, Hugues, Liber de regno Siciliae, éd. Giovanni Battista Siragusa, Roma, Forzani, 1897. Également : trad. angl. Graham A. Loud et Thomas Wiedemann, The History of the Tyrants of Sicily by Hugo Falcandus 1154-69, Manchester, Manchester University Press, 1998.

Florus, Epitome rerum Romanorum, éd. et trad. fr. Paul Jal dans Œuvres, t. 1, Paris, Les Belles Lettres, 1967.

Fortescue, John, De laudibus legum Anglie, éd. et trad. angl. S. B. Chrimes, Cambridge, Cambridge University Press, 1942.

Fracchetta, Girolamo, Il seminario de governi di Stato e di guerra, In Venetia, Per Evangelista Deuchino, 1613.

Furetière, Antoine, Dictionnaire universel, À La Haye et à Rotterdam, Chez Arnout & Reinier Leers, 1690.

Gauthier de Bruges, Quaestiones disputatae, éd. Ephrem Longpré, Louvain, Institut supérieur de philosophie, 1928.

Gautier Map, De nugis curialium, éd. Montague Rhodes James, Oxford, Clarendon Press, 1914.

Gélase Ier, Epistolae et decreta, PL 59, Parisiis, Venit apud editorem [J.-P. Migne], 1847, col. 13-140.

Gentillet, Innocent, Discours sur les moyens de bien gouverner et maintenir en bonne paix un royaume ou une principauté, divisé en trois parties, à savoir, du Conseil, de la religion, et Police que doit tenir un Prince, contre Nicolas Machiavel Florentin, s. l., s. é., 1576.

Geoffroi des Nés (ou de Paris), De Alliatis, BnF ms. fr. 146, fol. 50v-51v.

461

Gilles de Rome, De regimine principum, éd. Romae, Apud Bartholomeum Zannettum, 1607. Également : trad. fr. Henri de Gauchy, Li Livres du gouvernement des rois, éd. Samuel Paul Molenaer, New York, The Macmillan Company, 1899.

Gilles de Rome, Tractatus quomodo reges et principes possunt possessiones, et bona regni peculiaria ecclesiis elargiri, éd. dans Primus tomus operum D. Aegidii romani, Romae, apud Antonium Bladum, 1555, fasc. 5, post Liber de Renunciatione Papae.

Giraud de Barri, Liber de principis instructione, éd. George F. Warner dans Opera, t. 8, London, Rolls Series, 1891.

Glossa ordinaria, éd. s. l. [Strasbourg], s. é. [Koburger], s. d. [1481]. Également : Glossae Scripturae Sacrae electronicae, éd. Martin Morard, IRHT-CNRS, 2016-2018, en ligne : http://gloss-e.irht.cnrs.fr/ (consulté le 26 mai 2021).

Godefroi de Viterbe, Gesta Friderici, éd. Georg Heinrich Pertz dans MGH SS 22, Hannoverae, impensis bibliopolii aulici Hahniani, 1872, p. 337-334.

Godefroid de Poitiers, Summa, extraits, éd. Gilles Couvreur dans Les Pauvres ont-ils des droits ?, op. cit., appendice 9, p. 315-319.

Grégoire Ier le Grand, Règle pastorale [Liber regulae pastoralis], éd. Floribert Rommel, trad. fr. Charles Morel, 2 t., Paris, Éditions du Cerf, 1992.

Guibert de Tournai, Eruditio regum et principum, éd. Alphonse De Poorter dans Le Traité…, op. cit.

Guichardin (Guicciardini, Francesco), Écrits politiques. Discours de Logroño. Dialogue sur la façon de régir Florence, éd. et trad. fr. Jean-Louis Fournel et Jean-Claude Zancarini, Paris, PUF, 1997. Également, pour le Dialogue : éd. Giuseppe Canestrini dans Opere inedite di Francesco Guicciardini, t. 2, Florence, 1857, p. 1-234.

Guichardin (Guicciardini, Francesco), Ricordi, éd. Giorgio Masi, Milan, Mursia, 1994. Également : éd. Più consigli et Avvertimenti, éd. Jacopo Corbinelli, Parigi, Federigo Morello, 1576 ; trad. fr. s. n. [Antoine de Laval], Plusieurs advis et conseils de François Guicciardin, tant pour les affaires destat que privées, Paris, Chez Robert le Mangnier, 1576.

Guido delle Colonne, Historia destructionis Troiae, éd. Nathaniel Edward Griffin, Cambridge (Massachusetts), Mediaeval Academy of America, 1936.

Guillaume dAuxerre, Summa aurea, éd. Jean Ribaillier et al., 7 t., Paris, CNRS / Grottaferrata (Rome), Editiones Collegii S. Bonaventurae ad Aquas Claras, 1980-1987.

Guillaume de Conches, Glosae super Platonem, éd. Édouard Jeauneau [1965], éd. révisée, Turnholti, Brepols, CCCM 203, 2006.

Guillaume de Saint-Thierry, Brevis commentatio, éd. Stanislas Ceglar et Paul Verdeyen, Opera Omnia, t. 2, Turnholti, Brepols, CCCM 87, 1997.

462

Guillaume de Tyr, Chronicon, éd. R. B. C. Huygens, Hans Eberhard Mayer et Gerhard Rösch, 2 t., Turnholti, Brepols, CCCM 63-63A, 1986.

Guillaume dOckham, An princeps pro suo succursu, scilicet guerre, possit recipere bona ecclesiarum, etiam invito papa, éd. dans Opera politica, op. cit., t. 1, p. 229-271.

Guillaume dOckham, Breviloquium de principatu tyrannico, éd. Richard Scholz, dans Wilhelm von Ockham als politischer Denker und Sein Breviloquium de principatu tyrannico, MGH Schriften 8, Stuttgart, Hiersemann, 1944, p. 39-220.

Guillaume dOckham, Consultatio de causa matrimoniali, éd. dans Opera politica, op. cit., t. 1, p. 278-286.

Guillaume dOckham, Contra Benedictum, éd. dans Opera Politica, op. cit., t. 3, p. 157-322.

Guillaume dOckham, De imperatorum et pontificum potestate, éd. dans Opera politica, op. cit., t. 4, p. 279-355.

Guillaume dOckham, III Dialogus, 1, 2, éd. John Kilcullen, 1999, en ligne : https://www.thebritishacademy.ac.uk/pubs/dialogus/31d2Cor.html (consulté le 26 mai 2021).

Guillaume dOckham, III Dialogus, 2, éd. Semih Heinen et Karl Ubl, Opera politica, op. cit., t. 9.

Guillaume dOckham, Octo quaestiones de potestate papae, éd. Jeffrey G. Sikes, Ralph F. Bennett, Hilary S. Offler et al. dans Opera politica, t. 1, Manchester, Manchester University Press, 1940, p. 15-217.

Guillaume dOckham, Opera politica, éd. Jeffrey G. Sikes, Ralph F. Bennett, Hilary S. Offler et al., t. 1-3, Manchester, Manchester University Press, 1940 (2e éd., éd. Hilary S. Offler, 1974), 1963, 1956 ; t. 4, 8, 9, Oxford, British Academy / Oxford University Press, 1997, 2011, 2019 ; vol. 5-7 à paraître.

Guillaume dOckham, Opus nonaginta dierum, éd. dans Opera politica, op. cit., t. 1, p. 293-374 et t. 2, p. 375-858.

Guillaume dOckham, Quodlibeta septem, éd. Joseph C. Wey, Opera theologica, t. 9, St. Bonaventure (New York), Editiones instituti franciscani, Universatis S. Bonaventurae, 1980.

Guillaume dOckham, Tractatus de praedestinatione et de praescientia Dei respectu futurorum contingentium, éd. Philotheus Boehner et Stephen F. Brown [1978], trad. fr. Cyrille Michon, Traité sur la prédestination, Paris, Vrin, 2007. Également : trad. angl. Marilyn McCord Adams et Norman Kretzmann, Predestination, Gods Foreknowledge and Future Contingents, 2e éd., Hackett, Indianapolis (Indiana), 1983.

Heiric dAuxerre, I collectanea di Eirico di Auxerre, éd. Ricardo Quadri, Friburgo, Edizioni universitarie, 1966.

Hélinand de Froidmont, De bono regimine principis, PL 212, In via dicta dAmboise, prope portam Lutetiae Parisorum…, Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem, 1855, col. 735-746.

463

Henri de Gand, Quodlibet XII, éd. Jos Decorte, Opera Omnia, t. 16, Leuven, Leuven University Press, 1987.

Henri de Gand, Quodlibet XV, éd. Girard J. Etzkorn et Gordon A. Wilson, Opera Omnia, t. 20, Leuven, Leuven University Press, 2007.

Henry de Bracton, De legibus et consuetudinibus Angliae, éd. George E. Woodbine, 4 t., New Haven (Connecticut), Yale University Press, 1915-1942.

Hincmar de Reims, Ad episcopos de institutione Carolomanni, PL 125, In via dicta dAmboise, prope portam Lutetiae Parisiorum…, Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem, 1852, col. 961-984.

Hincmar de Reims, De divortio Lotharii regis et Theutbergae reginae, éd. Letha Böhringer, MGH Leges, Conc. 4, Suppl. 1, Hannoverae, impensis bibliopolii Hahniani, 1992.

Hincmar de Reims, De poenitentia Pippini regis, éd. Ernst Perels, MGH Epistolae 8, Berolini, apud Weidmannos, 1939.

Hincmar de Reims, Opusculum LV Capitulorum, éd. Rudolf Schieffer, MGH Conc. 4, Suppl. 2, Die Streitschriften Hinkmars von Reims und Hinkmars von Laon, 869-871, Hannoverae, Impensis bibliopolii Hahniani, 2003.

Historia diplomatica Friderici secundi, éd. Alphonse Huillard-Bréholles, 6 t. en 12 vol., Parisiis, Excudebant Plon fratres, 1852-1861.

Hobbes, Thomas, Leviathan, or the matter, forme, and power of a common-wealth, ecclesiasticall and civil, London, Andrew Crooke, 1651. Également : éd. Edwin Curley, Indianapolis (Indiana), Hackett, 1996.

Homère, Iliade, éd. et trad. Paul Mazon, 4 t., Paris, Les Belles Lettres, 1937-1938.

Horace, De arte poetica, éd. et trad. fr. François Villeneuve dans Épîtres, Paris, Les Belles Lettres, 1934.

Horace, Odes et épodes, éd. et trad. fr. François Villeneuve, Paris, Les Belles Lettres, 1929.

Hugues de Saint-Victor, Didascalicon de studio legendi, éd. Charles Henry Buttimer, Washington, Catholic University Press, 1939.

Innocent III, Regestorum sive epistolarum, PL 214-216, In via dicta dAmboise, prope portam Lutetiae Parisiorum…, Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem, 1855.

Innocent IV, Commentaria Innocentii quarti pont. maximi super libros quinque Decretalium, Francofurti ad Moenum, Feierabendt Sigismundus, 1570.

Institutiones Iustiniani, voir Corpus Iuris Civilis. Également : trad. it. Francesco Sansovino, LInstitutioni imperiali del sacratissimo prencipe Giustiniano Cesare Augusto tradotte in volgare da M. Francesco Sansovino, Venise, 1552.

Isaac de lÉtoile, Sermones, PL 194, In via dicta dAmboise, prope portam Lutetiae Parisiorum…, Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem, 1855, col. 1689-1876.

464

Isidore de Séville, Etymologiae, éd. W. M. Lindsay, Isidori hispalensis episcopi etymologiarum sive originum libri XX, Oxonii, E Typographeo Clarendoniano, 1911.

Isidore de Séville, Sententiarum libri tres, PL 83, Parisiis, Venit apud editorem [J.-P. Migne], 1850, col. 537-738.

Jacobi, Pierre, Practica aurea libellorum, éd. Coloniae Agrippinae, apud Gervinum Calenium, 1575.

Jacques de Vitry, Sermones, éd. Jean-Baptiste Pitra dans Analecta novissima Spicilegii Solesmensis altera continuatio, t. 2, Parisiis, Roger et Chernovitz, 1888, p. 344-442.

Jean VIII, Epistolae, éd. Erich Caspar, MGH Epp. 7, Berolini, apud Weidmannos, 1928.

Jean Bassien, Libellus de ordine iudiciorum, éd. Giovanni Tamassia et Giovanni Battista Palmieri dans Bibliotheca iuridica medii aevi, t. 2, Bononiae, ex aedibus Angeli Gandolphi typis Societatis Azzoguidianae, 1892, p. 211-248.

Jean de Montreuil, Traité contre les Anglais, éd. Nicole Grévy-Pons, Ezio Ornato et Gilbert Ouy, dans Opera, t. 2, LŒuvre historique et polémique, Torino, G. Giappichelli, 1975.

Jean de Salisbury, Metalogicon, éd. J. B. Hall et K. S. B. Keats-Rohan, Turnholti, Brepols, CCCM 98, 1991.

Jean de Salisbury, Policraticus, éd. Clement C. J. Webb, Oxonii, E Typographeo Clarendiano, 1909. Également : trad. fr. Denis Foulechat, Le Policratique de Jean de Salisbury, [1372], livres I-III, éd. Charles Brucker, Genève, Droz, « Publications romanes et françaises », 1994 ; trad. angl. partielle (livres IV-VIII) John Dickinson, The Statemans Book of John of Salisbury [1927], New York, Russell & Russell, 1963 ; trad. angl. partielle (livres I-III) Joseph B. Pike, Frivolities of Courtiers and Footprints of Philosophers, [1938], New York, Octagon, 1978 ; trad. angl. Cary J. Nederman, Cambridge, Cambridge University Press, 1990.

Jean de Salisbury, The Letters of John of Salisbury [1955], éd. H. E. Butler, W. J. Millor et C. N. L. Brooke, 2 t., rééd. Oxford, Clarendon Press, 1979-1986.

Jean Duns Scot, Lectura I (Lectura in librum primum Sententiarum), éd. Charles Balić et al. [Opera omnia, t. 17, Civitas Vaticana, Typis polyglottis Vaticanis, 1963].

Jean Duns Scot, Lectura I, d. 39, trad. angl. et commentaire dAnthonie Vos Jaczn et al., Contingency and Freedom. Lectura I 39, Dordrecht, Luwer Academic Publishers, 1994.

Jean Duns Scot, Ordinatio I, dist. 42-44, éd. Charles Balić et al. dans Opera omnia, t. 6, Civitas Vaticana, Typis polyglottis Vaticanis, 1963, p. 1262-1288. 465Également : trad. fr. Olivier Boulnois dans id. (dir.), La puissance et son ombre. De Pierre Lombard à Luther, Paris, Aubier, 1994, p. 261-285.

Jean Duns Scot, Tractatus de primo principio, éd. Wolfgang Kluxen [1974], trad. fr. Jean-Daniel Caviglioli, Jean-Marie Meilland et François-Xavier Putallaz, Traité du premier principe, Paris, Vrin, 2001.

Jean Faventin, Decretum, Bamberg, StaatsBibl., ms. can. 13. Citations dans Gaines Post, « Ratio Publicae Utilitatis, Ratio Status… », art. cité.

Jean le Teutonique (Johannes Teutonicus), Glossa ordinaria, BnF ms. lat. 14317. Citations dans Frederick H. Russell, The Just War…, op. cit.

Jean le Teutonique (Johannes Teutonicus), Glossa ordinaria, c. 23, q. 3, c. 5, éd. Venetiis, s. é., s. d. [1525].

Jean Petit, Justification du duc de Bourgogne, transcription dans Enguerrand de Monstrelet, Chronique, chap. 39 (1407), éd. Louis Douët-dArcq, Paris, Chez Mme Ve Jules Renouard, 1857, p. 177-244.

Jonas dOrléans, De institutione regia, éd. et trad. fr. Alain Dubreucq, Le Métier de roi, Paris, Éditions du Cerf, 1995.

Juvénal des Ursins, Jean, Audite celi, éd. Peter S. Lewis dans Écrits politiques, t. 1, Paris, Société de lhistoire de France, 1978, p. 93-281.

Juvénal des Ursins, Jean, Traittié compendieux de la querelle de France contre les Anglois, BnF ms. fr. 17512, en ligne : gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b90070222 (consulté le 26 mai 2021).

La Boétie, Étienne de, De la servitude volontaire, éd. dans Simon Goulart, Mémoires de lEstat de France sous Charles Neufiesme, t. 3, s. l. [Genève], s. é., 1577.

Landino, Cristoforo, De vera nobilitate [1469], éd. Manfred Lentzen, Genève, Droz, 1970.

Landulf de Colonna, Tractatus de statu et mutatione imperii, éd. Melchior Goldast, Tractatus de translatione imperii, dans Monarchia S. Romani Imperii, t. 2, Francofordiae, impensis Conradi Biermanni, 1614.

Laurent lEspagnol, Apparatus, BnF ms. lat. 3903 et 15393. Citations dans Gaines Post, « Two Notes on Nationalism… », art. cité et Frederick H. Russell, The Just War…, op. cit.

Layettes du trésor des Chartes, éd. Alexandre Teulet et al., 5 t., Paris, Plon, 1863-1909.

Léonard de Chios, De vera nobilitate [1446], éd. dans Caroli Poggii de nobilitate liber disceptatorius et Leonardi Chiensis de vera nobilitate contra Poggium tractatus apologeticus, Abellini, Typis haeredum Camilli Cavalli, 1657, p. 53-92.

Léon Ier le Grand, Epistolae, PL 54, In via dicta dAmboise, prope portam Lutetiae Parisiorum…, Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem, 1846, col. 551-1218.

466

Le Réveille-matin des François et de leurs voisins. Composé par Eusebe Philadelphe Cosmopolite, en forme de Dialogues, A Edimbourg, De limprimerie de Iaques Iames, 1574. Pour la version latine, voir : Dialogi ab Eusebio Philadelpho…, op. cit.

Liber augustalis, éd. Wolfgang Stürner, Die Konstitutionen Friedrichs II. für das Königreich Sizilien, MGH Const. 2, suppl., Hannover, Hahnsche Buchhandlung, 1996.

Lipse, Juste, Politicorum sive civilis doctrinae libri sex, Lugduni Batavorum, Ex officina Plantiniana, 1589. Également : trad. fr. Charles Le Ber, Les Six Livres des politiques ou doctrine civile de Justus Lipsius, À La Rochelle, Pour Marin Villepoux, 1590.

Louis X le Hutin, Convocation dune assemblée, mars 1216, BnF ms. Languedoc Doat 103 fol. 95. Extraits dans Elizabeth A. R. Brown, « Subsidy and Reform in 1321… », art. cité, p. 421.

Louis XI, Lettres royales contenant les Instructions données à Charles VIII, 21 septembre 1482, éd. Emmanuel de Pastoret dans Ordonnances des rois…, op. cit., t. 19, 1835, p. 56-60.

Loyseau, Charles, Traicté des seigneuries, Paris, Chez Abel lAngelier, 1608.

Lucas de Penne, Commentaria in tres posteriores libros codicis Iustiniani, XII, éd. Lugduni, Apud Ioannam Iacobi Iuntae F., 1582.

Lupold de Bebenburg, Tractatus de iuribus regni et imperii, éd. Jürgen Miethke et Christoph Flüeler, MGH Staatschriften 4, Hannover, Hahnsche Buchhandlung, 2004.

Machiavel (Machiavelli, Niccolò), Dellarte della guerra, Firenze, Per li heredi di Philippo di Giunta, 1521.

Machiavel (Machiavelli, Niccolò), Capitoli, éd. Mario Martelli [1971] dans Tutte le opere, op. cit., p. 2469-2487.

Machiavel (Machiavelli, Niccolò), Caprices écrits à Perugia pour Soderini, trad. fr. Jean-Louis Fournel et Jean-Claude Zancarini, dans Le Prince, éd. citée, annexe I, p. 388.

Machiavel (Machiavelli, Niccolò), Discours sur la première décade de Tite-Live, éd. Giorgio Inglese, trad. fr. Alessandro Fontana et Xavier Tabet, Paris, Gallimard, 2004.

Machiavel (Machiavelli, Niccolò), Le Prince, éd. Giorgio Inglese, trad. fr. Jean-Louis Fournel et Jean-Claude Zancarini, Paris, PUF, 2014.

Machiavel (Machiavelli, Niccolò), Tutte le opere, éd. Mario Martelli [1971], Milano, Bompiani, 2018.

Mariana, Juan de, De rege et regis institutione libri III, Toleti, Apud Petrum Rodericum, 1599.

Marsile de Padoue, Defensor minor, éd. et trad. fr. Colette Jeudy et Jeannine Quillet dans Œuvres mineures, Paris, CNRS, 1979, p. 139-311. Également : 467trad. angl. Cary J. Nederman dans Defensor minor and De translatione Imperii, Cambridge, Cambridge University Press, 1993, p. 1-64.

Marsile de Padoue, Defensor pacis, éd. Richard Scholz, MGH Fontes iuris 7, Hannover, Hahnsche Buchhandlung, 1933. Également : trad. angl. Alan Gewirth, Marsilius of Padua : The Defender of Peace, t. 2, The Defensor Pacis, New York, Columbia University Press, 1956 ; trad. angl. Annabel Brett, The Defender of the Peace, Cambridge, Cambridge University Press, 2005.

Marsile de Padoue, De translatione Imperii, éd. et trad. fr. Colette Jeudy et Jeannine Quillet dans Œuvres mineures, op. cit., p. 313-433. Également : trad. angl. Cary J. Nederman dans Defensor minor and De translatione Imperii, op. cit., p. 65-82.

Matteo dAfflitto (Matthaeus de Afflictis), In utriusque Siciliae, Neapolisq. Sanctiones, et Constitutiones novissima Praelectio, 2 t., Venetiis, Apud Ioannem Variscum, 1580.

Matthieu Paris, Chronica majora, éd. Henry Richards Luard, 7 t. [Rolls Series, 1872-1883], rééd. Cambridge, Cambridge University Press, 2012.

Matthieu Paris, Flores historiarum, éd. Henry Richards Luard, 3 t. [Rolls Series, 1890], rééd. Cambridge, Cambridge University Press, 2012. Révision et continuation des Flores historiarum de Roger de Wendover.

Mazarin, Jules (attr.), Bréviaire des politiciens [Breviarum politicorum, 1694], trad. fr. François Rosso, Paris, Arléa, 1997.

Médicis, Catherine de, Lettres de Catherine de Médicis, éd. Hector de la Ferrière et al., 11 t., Paris, Imprimerie nationale, 1880-1943.

Médicis, Lorenzino de, Apologie, éd. Francesco Erspamer, trad. fr. Denis Authier, Paris, Allia, 2010.

Mémoires du cardinal de Richelieu, éd. Robert Lavollée, t. 4 (année 1624), Paris, Société de lhistoire de France, 1920.

Meyronnes, François de, Flores beati Augustini in libro de Civitate Dei, BnF ms. lat. 2741. Également : citations dans Helmut Scheidgen, Die französische Thronfolge, op. cit.

Molinet, Jean, Les Faictz et dictz, éd. Noël Dupire, 3 t., Paris, Société des anciens textes français, 1936-1939.

Montaigne, Michel de, Essais, éd. Paris, Chez Abel LAngelier, 1588.

Naudé, Gabriel, Bibliographia politica, Venetiis, apud Franciscum Baba, 1633. Également : trad. fr. Charles Challine, La Bibliographie politique du Sr Naudé, Paris, Chez la veuve de Guillaume Pelé, 1642.

Naudé, Gabriel, Considérations politiques sur les coups dÉtat [1639], éd. Frédérique Marin et Marie-Odile Perulli [1988], Paris, Le Promeneur, 2004.

Novellae Iustiniani, voir Corpus Iuris Civilis.

Odofredus, Summa in usus feudorum, éd. Compluti [Alcalá de Henares], Excudebat Quirinus Gerardus, 1584.

468

Oldradus de Ponte, Consilia, éd. Venetiis, apud Franciscum Zilettum, 1570.

Ordonnances de lhôtel du roi, éd. Elisabeth Lalou et Benjamin Suc, Orléans, Institut de recherche et dhistoire des textes, 2006, en ligne : www.cn-telma.fr/672 (consulté le 9 septembre 2019).

Ordonnances des roys de France de la troisième race, éd. Eusèbe de Laurière et al., 22 t., Paris, Imprimerie royale, 1723-1849.

Oresme, Nicole, Le Livre de Ethiques dAristote, éd. Albert D. Menut, New York, G. E. Stechert & Company, 1940.

Oresme, Nicole, Le Livre de Politiques dAristote, éd. Albert D. Menut, dans Transactions of the American Philosophical Society, New Series, vol. 60, no 6, août 1970.

Oresme, Nicole, Traictié de la premiere invention des monnoies, éd. Louis Wolowski, Paris, Librairie de Guillaumin et cie, 1864.

Orose, Histoires, éd. et trad. fr. Marie-Pierre Arnaud-Lindet, 3 t., Paris, Les Belles Lettres, 1990-1991.

Otton de Freising, Chronica, éd. Adolf Hofmeister, MGH SS rer. Germ. 45, Hannoverae/Lipsiae, Impensis bibliopolii Hahniani, 1912.

Ovide, Métamorphoses, éd. et trad. fr. Georges Lafaye, 3 t., Paris, Les Belles Lettres, 1925-1930.

Palazzo, Giovanni, Del governo e della ragion vera di stato, Napoli, Per Gio. Battista Sottile, 1604. Rééd. In Venetia, Presso Gio. Antonio & Giacomo deFranceschi, 1606. Également : trad. fr. Adrien de Vallières, Discours du gouvernement et de la raison vraye destat, A Douay, De limprimerie de Baltazar Bellère, 1611 ; trad. lat. Casparo Janthesius, Novi discursus de gubernaculo et vera status ratione nucleus, Dantisci, typis Georgii Rhetii, 1637.

Paschal, Charles (Pasquali, Carlo), C. Cornelii Taciti Equitis Romani ab excessu divi Augusti annalium libri quatuor priores, et in hos observationes Caroli Paschalii Cuneatis, Parisiis, Apud Robertum Colombellum in Aldina Bibliotheca, 1581. Rééd. (commentaires sans loriginal de Tacite) Gnomae seu axiomata politica ex Tacito [Paris, 1600], rééd. dans C. Cornelii Taciti et C. Velleii Paterculi scripta quae exstant, Parisiis, E Typographia Petri Chevalier, 1608, p. 629-708.

Patent Rolls of the Reign of Henry III, éd. H. C. Maxwell Lyte et al., 6 t., London, Mackie and co., 1901-1913.

Pétrarque (Petrarca, Francesco), De remediis utriusque fortunae, éd. et trad. fr. Christophe Carraud, Les Remèdes aux deux fortunes, 2 t., Grenoble, Jérôme Millon, 2002.

Pétrarque (Petrarca, Francesco), Invectiva contra quendam magni status hominem sed nullius scientis aut virtutis [1355], éd. et trad. fr. Rebecca Lenoir, Contre un homme de haut rang mais de petite vertu et faible intelligence, dans Invectives, Grenoble, Éditions Jérôme Millon, 2003, p. 378-425.

469

Philippe Auguste, Actes, éd. Henri-François Delaborde et al., 6 t., Paris, Imprimerie nationale / De Boccard, 1916-2005.

Philippe de Beaumanoir, Coutumes de Beauvaisis, éd. Amédée Salmon, 2 t., Paris, Alphonse Picard et fils, 1899-1900.

Philippe de Mézières, Le Songe du vieil pèlerin, éd. G. W. Coopland, Cambridge, Cambridge University Press, 1969.

Philippe le Bel, Lettres inédites de Philippe le Bel, éd. Adolphe Baudoin, Paris, H. Champion, 1887.

Pibrac, Guy Du Faur de, Ornatissimi cujusdam viri, de Rebus Gallicis, ad Stanislaum Elvidium, Epistola, Lutetiae, Apud Federicum Morellum, 1573.

Pierre Barrière, Lettre à Clément V, 1313, éd. Jakob Schwalm, « Beiträge zur Reichsgeschichte des 14. Jahrunderts », Neues Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde, vol. 25, 1900, p. 563, reprod. JS, année 1900, p. 60-62.

Pierre dAuvergne, Continuatio S. Thomae Sententiae libri Politicorum, éd. Raimondo Spiazzi dans Thomas dAquin, In octo libros Politicorum Aristotelis expositio, Taurini, Marietti, 1966.

Pierre dAuvergne, Quodlibet III (1298), BnF lat. 14562.

Pierre de Blois, Epistulae, dans PL 207, col. 1A-560C.

Pierre de Blois, Dialogus inter regem Henricum II et abbatem Bonaevallensem, éd. R. B. Huygens, Revue bénédictine, no 68, 1958, p. 87-112.

Pierre Dubois, De recuperatione terrae sanctae, éd. Charles-Victor Langlois, Paris, Alphonse Picard, 1891.

Pierre Dubois, Summaria brevis et compendiosa doctrina felicis expeditionis et abreviationis guerrarum ac litium regni Francorum, éd. Hellmut Kämpf, Leipzig/Berlin, B. G. Teubner, 1936.

Pierre le Mangeur, Historia scolastica, PL 198, In via dicta dAmboise, prope portam Lutetiae Parisiorum…, Excudebatur et venit apud J.-P. Migne, 1855, col. 1049-1722.

Pierre le Vénérable, Epistolae, éd. Giles Constable, The Letters of Peter the Venerable, Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 1967.

Placentin, Summa codicis, éd. Moguntiae, In officina Iuonis Schoeffer, 1536.

Platina (Bartolomeo Sacchi), De vera nobilitate [1477], éd. dans De vita et moribus summorum pontificum historia, Coloniae Agrippinae, Ex officina Eucharii Cervicorni, 1529.

Platina (Bartolomeo Sacchi), Oratio de laudibus bonarum ariium, éd. Tommaso Agostino Vairani dans Cremonensium monumenta Romae extantia, t. 1, Excudebat Romae, Generosus Salomonius, 1778.

Platon, La République, éd. et trad. fr. Émile Chambry, dans Œuvres complètes, t. 6, 7.1 et 7.2, Paris, 1934.

470

Platon, Timée, éd. et trad. fr. Albert Rivaud dans Œuvres complètes, t. 10, Paris, Les Belles Lettres, 1925.

Politici e moralisti del Seicento, éd. Benedetto Croce et Santino Caramella, Bari, Gius. Laterza & figli, 1930.

Possevino, Antonio, Iudicium de Nuae militis Galli, I. Bodini, P. Mornaei, N. Machiavelli & Antimachiavelli scriptis, Romae, Ex typographia Vaticana, 1592. Également : rééd. Lugduni, Apud Ioannem Baptistam Buysson, 1593, rééd. 1594.

Pseudo-Augustin, Soliloquia, PL 40, Parisiis, Venit apud editorem [J.-P. Migne], 1841, col. 863-898.

Ptolémée de Lucques, Thomae Aquinatis De regno continuatio, dans Thomas dAquin, De regimine principum [De regno], éd. Raimondo Spiazzi dans S. Thomae Aquinatis opuscula philosophica, Taurini, Marietti, 1954.

Publilius Syrus, Sententiae, éd. Wilhelm Meyer, Lipsiae, in aedibus B. G. Teubner, 1880.

Quaestio disputata in utramque partem, pro et contra pontificiam potestatem, éd. et trad. angl. R. W. Dyson dans Three Royalist Tracts, op. cit., p. 46-111.

Quinque compilationes antiquae, éd. Emil Friedberg, Lipsiae, ex officina Bernhardi Tauchnitz, 1882.

Raban Maur, De universo, PL 111, In via dicta dAmboise, olim prope portam Lutetiae Parisiorum…, Excudebatur et venit apud J.-P. Migne, 1864, col. 9-614.

Raymond de Peñafort, Summa de paenitentia, éd. Javier Ochoa et Luis Diez, Roma, Commentarium pro religiosis, 1976.

Recueil général des anciennes lois françaises, depuis lan 420 jusquà la Révolution de 1789, éd. François-André Isambert et al., 29 t., Paris, Belin-Leprieur / Verdière / Plon, 1821-1833.

Regesta pontificum romanorum, éd. August Potthast, 2 t., Berolini, prostat in aedibus Rudolphi De Decker, 1874.

Regesta pontificum romanorum ab condita ecclesia ad annum post Christum natum MCXCVIII, éd. Philipp Jaffé, 2e éd., 2 t., Lipsiae, Veit et comp., 1885-1888.

Reginon de Prüm, De synodalibus causis et disciplinis ecclesiasticis, éd. F. G. A. Wasserschleben, Lipsiae, sumtibus Guil. Engelmann, 1840.

Remonstrance aux François sur leur sedition, rebellion et felonnie contre la Majesté du Roy, s. l., s. é., 1589.

Réponse dun bon et loyal françois [1420], éd. Nicole Pons, dans « Lhonneur de la couronne de France ». Quatre libelles contre les anglais (v. 1418-v. 1429), Paris, Klincksieck, 1990, p. 122-133.

Richard de Mediavilla, Quodlibet II, éd. et trad. fr. Alain Boureau, Deuxième Quodlibet, Paris, Les Belles Lettres, 2016.

471

Richard de Mediavilla, Quodlibet II, 30, éd. Lydwine Scordia, « Transcription et traduction dune question quodlibétique (1286) du franciscain Richard de Mediavilla sur la taxation des clercs par les pouvoirs civils », Études franciscaines, vol. 2, no 1, 2009, p. 21-51.

Richard de Mediavilla, Quodlibet III, éd. et trad. fr. Alain Boureau, Troisième Quodlibet, Paris, Les Belles Lettres, 2017.

Richard Fitz Nigel, Dialogus de Scaccario, éd. Emilie Amt et Stephen D. Church, Oxford, Oxford University Press, 2006.

Rigord, Gesta Philippi Augusti, éd. Henri-François Delaborde, Œuvres de Rigord et de Guillaume le Breton, t. 1, Paris, Librairie Renouard, 1882.

Ripa, Cesare, Iconologia overo Descrittione di diverse Imagini, 2e éd., In Roma, Appresso Lepido Facij, 1603. Également : 4e éd., In Siena, Appresso gli Heredi di Matteo Florimi, 1613.

Robert de Courson, Summa celestis philosophie, extraits, éd. Gilles Couvreur, Les Pauvres ont-ils des droits ?, op. cit., appendice 8, p. 311-315.

Robert Grosseteste, De regno et tyrannide, éd. Servus Gieben dans « Robert Grosseteste at the Papal Curia, Lyons 1250. Edition of the Documents », Collectanea Franciscana, vol. 41, 1971, p. 340-393.

Roger de Hoveden, Chronica, éd. William Stubbs, 4 t., London, Rolls Series, 1868-1871.

Roger de Wendover, Flores historiarum, éd. Henry G. Hewlett, 3 t. [Rolls Series, 1886-1889], rééd. Cambridge, Cambridge University Press, 2012.

Romuald Guarna (ou de Salerne), Chronicon, éd. Cinzia Bonetti, Cava de Tirreni, Avagliano, 2001.

Rotuli Chartarum in Turri Londinensi, éd. Thomas Duffus Hardy, t. 1.1 (seul paru), s. l. [Londres], Record Commission, 1837.

Sacrorum conciliorum nova, et amplissima collectio, éd. Giovanni Domenico Mansi, 31 t., Venetiis, apud Antonium Zatta, 1759-1798.

Salutati, Coluccio, Tractatus de tyranno, éd. Francesco Ercole, Berlin/Leipzig, Dr. Walther Rotschild, 1914.

Secretum secretorum, éd. Robert Steele dans Opera hactenus inedita Rogeri Baconi, t. 5, Oxonii, E Typographeo Clarendoniano, 1920, p. 25-175.

Sénèque le Rhéteur (Lucius Annaeus Seneca), Controversiarum excerpta, éd. Lennart Håkanson, Leipzig, Teubner, 1989.

Settala, Lodovico, Della ragion di stato libri VII [1627], éd. Benedetto Croce et Santino Caramella dans Politici e moralisti del Seicento, op. cit., p. 23-41.

Seyssel, Claude de, La grant monarchie de France [1519], éd. Renzo Ragghianti, Paris, Société des Textes Français Modernes, 2013.

Seyssel, Claude de, Les louenges du roy Louys XIIe de ce nom (1508), éd. Patricia Eichel-Lojkine et Laurent Vissière, Genève, Droz, 2009.

472

Seyssel, Claude de, Tractatus compendiosus feudorum [v. 1490], s. l., s. é., 1508.

Simon de Bisignano, Summa, éd. Pier Virginio Aimone, Fribourg, Université de Fribourg, 2007, en ligne : www3.unifr.ch/cdc/fr/assets/public/summa_simonis_BAND_I%2014%2010%202007.pdf (consulté le 26 mai 2021).

Sully, Maximilien de Béthune, Duc de, Mémoires de Sully, principal ministre de Henri-le-Grand, 6 t., À Paris, Chez Jean-François Bastien, 1788.

Summa « Omnis qui iuste iudicat » sive Lipsiensis, éd. Rudolf Weigand, Stefan Haering, Peter Landau et al., 4 t., Città del Vaticano, Biblioteca apostolica vaticana, 2007-2018.

Summa Trecensis, éd. Hermann Fitting, Summa codicis des Irnerius, Berlin, J. Guttentag, 1894.

Tacite, Annales, éd. et trad. fr. Pierre Wuilleumier, 4 t., Paris, Les Belles Lettres, 1923-1924.

Tacite, C. Cornelii Taciti Historiarum et Annalium libri qui exstant, éd. Juste Lipse, Antverpiae, Ex officina Christophori Plantini, 1574.

Tacite, Opera omnia quae extant, éd. et commentaires Juste Lipse, Antverpiae, Ex officina Christophori Plantini, 1581.

Tertullien, De anima, éd. Jan Hendrik Waszink [1953], éd. révisée, Leiden, Brill, 2010.

The Parliamentary Writs and Writs of Military Summons, 2 t. en 4 vol., London, G. Eyre and A. Strahan, 1827-1834.

The Register of John de Grandisson, Bishop of Exeter, éd. F. C. Hingeston-Randolph, 3 t., London, George Bell & Sons, 1894-1899.

Thomas dAquin, Epistola ad ducissam Brabantiae [De regimine judaeorum], éd. Leonina, t. 42, Roma, Editori di San Tommaso, 1979, p. 357-378.

Thomas dAquin, De regno ad regem Cypri (I à II, 8), éd. Leonina, t. 42, op. cit., p. 417-471. Pour la continuation, voir Ptolémée de Lucques.

Thomas dAquin, De veritate, éd. Leonina, t. 22, 1/1 à 3/2, 1970-1976. Également consulté : trad. fr. et commentaire de la question 2 par Serge-Thomas Bonino, De la vérité, ou La science en Dieu, Fribourg, Éditions universitaires Fribourg Suisse / Paris, Éditions du Cerf, 1996.

Thomas dAquin, Expositio libri Peryermeneias, éd. Leonina, t. 1 (nouv. éd.), 2 vol., 1989. Également : trad. fr. Bruno Couillaud et Maylis Couillaud, Paris, Les Belles Lettres, 2004.

Thomas dAquin, In duodecim libros Metaphysicorum Aristotelis expositio, éd. M. R. Cathala et Raimundo Spiazzi, 2e éd., Taurini/Romae, Marietti, 1971. Lédition Léonine (t. 46) est en préparation.

Thomas dAquin, In octo libros Physicorum Aristotelis expositio, éd. Mariano Maggiolo, Taurini, Marietti, 1965.

Thomas dAquin, Petite somme politique, choix et trad. fr. Denis Sureau, Paris, Téqui, 1997.

473

Thomas dAquin, Political Writings, choix et trad. angl. R. W. Dyson, Cambridge, Cambridge University Press, 2002.

Thomas dAquin, Scriptum super Sententiis, I à IV, dist. 22, éd. Pierre Mandonnet, Marie-Fabien Moos, 4 t., Parisiis, P. Lethielleux, 1929-1947.

Thomas dAquin, Scriptum super Sententiis, IV, dist. 23-50, éd. Parmensis, t. 7.2, Parmae, Typis Petri Fiaccadori, 1858, p. 872-1259.

Thomas dAquin, Sententia libri Ethicorum, éd. Leonina, t. 47.1-2, Romae, ad Sanctae Sabinae, 1969.

Thomas dAquin, Sententia libri Politicorum (I à III, 6), éd. Leonina, t. 48, Romae, ad Sanctae Sabinae, 1971. Pour la suite du commentaire, voir Pierre dAuvergne.

Thomas dAquin, Summa theologiae, éd. Leonina, t. 4-12, Romae, Ex Typographia polyglotta, 1888-1906.

Thomas de Strasbourg (Thomas de Argentina), Super III Sententiarum, éd. Argentine [Strasbourg], Per Martinù flach, 1490.

Tite-Live, Histoire romaine, éd. Jean Bayet, trad. fr. Gaston Baillet, t. 1, La fondation de Rome [1940], rééd. Paris, Les Belles Lettres, coll. « Classiques en poche », 1998.

Valère Maxime, Factorum dictorumque, éd. et trad. angl. D. R. Shackleton Bailey, Memorable Doings and Sayings, 2 t., Loeb Classical Library 492-493, Cambridge (Massachusetts), Harvard University Press, 2000. Également : trad. fr. C. A. F. Frémion, Faits et paroles mémorables, 3 t., Paris, C. L. F. Panckoucke, 1834-1835.

Varchi, Benedetto, Storia fiorentina, dans Opere, t. 1, Trieste, Lloyd Austriaco, 1858, p. 1-444.

Veterum Scriptorum Monumentorum Amplissima Collectio, éd. Edmond Martène et Ursin Durand, 9 vol., Parisiis, Apud Franciscum Montalant, 1724-1733.

Vetus registrum sarisberiense alias dictum Registrum s. Osmundi episcopi, éd. W. H. Rich Jones, 2 t., London, Longman and co., 1883-1884.

Vialart, Charles, Histoire du ministère dArmand Iean du Plessis Cardinal Duc de Richelieu, 5 t. en 1 vol., Paris, Chez Gervais Alliot, 1650.

Vincent de Beauvais, De filiorum nobilium instructione, éd. Arpad Steiner, Cambridge (Massachusetts), Mediaeval Academy of America, 1938.

Vincent de Beauvais, De morali principis institutione, éd. Robert J. Schneider, Turnholti, Typographi Brepols Editores Pontificii, CCCM 137, 1995.

Vincent de Beauvais, Speculum maius (Speculum naturale, Speculum doctrinale, Speculum morale, Speculum historiale), éd. Bibliotheca mundi seu Speculi maioris, 4 t., Duaci, Ex officina typographica Baltazaris Belleri, 1624. Également, édition en ligne, Atelier Vincent de Beauvais / IRHT : sourcencyme.irht.cnrs.fr/encyclopedie/liste (consulté le 2 juillet 2021).

474

Virgile, Géorgiques, éd. et trad. fr. Eugène de Saint-Denis, Paris, Les Belles Lettres, 1956.

Walter de Coventry, Memoriale, éd. William Stubbs, 2 t., London, Rolls Series, Longman and co., 1872-1873.

Wyclif, John, De civili dominio, I, 1, éd. Reginald Lane Poole, London, The Wyclif Society, 1885.

Wyclif, John, De officio Regis, éd. Alfred W. Pollard et Charles Sayle, London, The Wyclif Society, 1887.

Yves de Chartres, Decretum, PL 161, In via dicta dAmboise, prope portam Lutetiae Parisiorum…, Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem, 1853, col. 48-1022.

Yves de Chartres, Prologue, éd. et trad. fr. Jean Werckmeister, Paris, Éditions du Cerf, 1997.

Yves de Chartres, Tripartita, éd. Martin Brett et Przemysław Nowak, en ligne (version de travail) : ivo-of-chartres.github.io/tripartita.html (consulté le 26 mai 2021).

Zuccolo, Lodovico, Della ragion di stato [1621], éd. Benedetto Croce et Santino Caramella dans Politici e moralisti del Seicento, op. cit., p. 23-41.