Aller au contenu

Classiques Garnier

Sources

446
SOURCES


Sources scripturaires
Vulgate, Biblia Sacra iuxta vulgatam versionem, Stuttgart, Deutsche Bibelgesellschaft, 1994. Édition originale, 1969.
La Bible. Traduction de Louis-Isaac Lemaître de Sacy. Préface et introduc- tion établis par Philippe Sellier, Paris, Robert Laffont, Bouquins, 1990.
Ancien Testament et Nouveau Testament. Traduction cecuménique de la Bible comprenant l'Ancien et le Nouveau Testament traduits sur les ori- ginauxhébreu et grec, Paris, Le Cerf, 1996.
La Bible. Écrits intertestamentaires, édition publiée sous la direction d'A. Dupont-Sommer et M. Philonenko, Paris, Gallimard, Bibl. de la Pléiade, 1987.
Écrits apocryphes chrétiens, édition publiée sous la direction de E Bovon et P. Geoltrain, Paris, Gallimard, Bibl. de la Pléiade, 1997, 2 vol.

Sources patristiques et théologiques
Antonin (saint), archevêque de Florence, Summa theologica, I-IV, Venise, Nicolas Jenson, 1477-1480 [Venise, Biblioteca Nazionale Marciana, Incun. Ven. 504-507].
—, Eximij Doctoris B. Antonini archiepiscopi florentine. Ordinis prædica- torum. Summaæ Sacræ Theologiæ, Iuris Pont~cij, & Cæsarei, prima [quarta] pars. Nunc demum ad veterum exemplariorum diligentissimè recognita. Decisionibus etiam sacrosancti Concilie Tridentine, Indices copiosissimi, Venise, Iuntas, 1582, 4 vol. [Rome, Bibliothèque Apostolique Vaticane, Stampati Chigi. IV 352 (1-3)].
Atenagora, Della resurrezione de'morti, traduzione di Giolamo Faleti, con una orazione della natività di Cristo, del medesimo Faleti, Venise, Aldo, 1556 [Marciana, Stampati 216.c.83].
447 —, Traité sur la résurrection des morts, introduction, texte et traduction par B. Pouderon, Paris, Cerf, Sources chrétiennes, 1992.
Augustin (saint), La cité de Dieu, dans œuvres de saintAugustin, vol. 35 et 37. Texte de la 4` édition de B. Dombart et A. Kalb, introduction et notes par G. Bardy, traduction de G. Combès, Bourges, Desclée de Brouwer, 1959 et 1960.
—, De la foi et du symbole, dans œuvres de saint Augustin, 9. Exposés généraux de la foi, texte, traduction et notes par J. Rivière. 2` édition mise à jour par G. Madec et J.-P. Bouhot, Le Poiré-sur-Vie, Études augustiniennes, 1988.
—, Manuel ou De la foi, de l'espérance et de la charité, dans œuvres de saintAugustin, 9. Exposés généraux de la foi, texte, traduction et notes par J. Rivière. 2` édition mise à jour par G. Madec et J.-P. Bouhot, Le Poiré-sur-Vie, Études augustiniennes, 1988.
Autun Onorio (d'), Lucidario, in volgare, (f. 1`-100`), copié par Giovanni di Barduccio di Cherichino de'Roncognani, Venise, 1442 [Marciana, Manoscritti It. I, 29].
Bellarmino Roberto, Opera omnia, Venise, J. B. Ciotti, 1599-1617, 7 vol. Concio de extremo iudicio, vol. 6, col. 557-569 [B. A. V., Stampati Chigi. I 111 ].
—, Disputationes de controversiis christianæ jidei adversus huius temporis haereticas, Venise, Societatem Minimam, 1599, 4 tomes et des Opuscules en 3 volumes [B. A. V., Stampati Racc. I II 379 (A-C)].
Bonaventure (saint), Breviloquium (1253-1257). Partie 7, Le jugement der- nier, introduction et notes par L. Prunières, Paris, Éditions francis- caines, 1967.
Calvin Jean, Le catéchisme de l'Église de Genève, 1538 et 1545, traduction française d'après cette refonte, 1545. Éd. consultée, Paris, « Je sers »,
1934.
—, Institution de la religion chrétienne, 3 vol., édition par J.-D. Benoit, Paris, Vrin, 1960. Livre troisième, chapitre XXV « De la dernière résur- rection  », p. 473-496.
Campanella Tommaso, La prima e la seconda resurrezione. Theologicorum libri XXVII-XXVI77, traduction et édition par Romano Amerio, Rome, Fratelli Bocca, 1955.
Canisius Petrus (saint), Somma della dottrina christiana per via d'interro- gationi  : /composta dal R. M. Pietro Canisio Theologo della compagnia di Giesu, & da lui nuouamente riueduta, & accresciuta ; tradotta dalla lingua latins nella lingua volgare da messerAngelo Diuitio da Bibiena, Venise, Michel Tramezzino, 1560 [Marciana, Stampati 228.C.214].
448 —, Catechismus catholicus. Iuuentuti formandæ hoc sæculo quam maximè necessariusi, Venise, Michaelem Tramezinum, 1563 [B. A. V., Stampati R. G. Theol. VII. 18].
Capistrani B. Io., ex minorum familia observantium, De Iudicio universali futuro, etAntichristo, etc. Libellus e De Bello spirituals, Venise, Petrum Dehuchinum, 1578 [Marciana, Stampati 24.d.272].
Carthusiani D. Dionysü, Commentaria in omnes B" Pauli Epistolas, Venise, Bartholomeum Rubinum, 1573 [Marciana, Stampati
158.C.131].
—, Liber utilissimus de quatuor hominis nouissimis, Nempe I. Morte. 77. Iudicio. III. Inferni pænis. 7777. Gaudiis cæolis. Eiusdem item. Colloquium de particulari iudicio animarum..., Lyon, Guilielmum. Rouillim, sub scuto Veneto, 1574 [Marciana, Stampati 221.C.237].
Catéchisme du Concile de Trente, traduction d'E. Marbeau, Paris, Sté St Jean l'Évangéliste, Lefebvre et Cie, 1905. Édition originale, Rome, Paul Manuce, 1566.
Catechismo, cioé istrazione secondo il Decreto del Concilio di Trento a Parrochi, tradotto da Alessio Figliucci, Rome, 1571 [Marciana, Stampati 8992.EQ.1].
Cercali Francesco, Trattato del universal Giudicio, Crémone, Cristoforo Draconi, 1589 [Marciana, Stampati Miscellanea 1364 (opuscoli n° 4)].
—, Tromba dell'universal Giudicio, Parme, Erasmo Vioto, 1591 [Marciana, Stampati 394.D.189].
Cues Nicolas (de), De visione Dei sive de icona, 1453. Édition consultée Le tableau, ou la vision de Dieu, Paris, Cerf, 1986.
Denys l'Aréopagite, La hiérarchie céleste, traduction de M. de Gandillac, édition de R. Roques, Paris, Cerf, 1970.
Gerson Jean, « Pour le jour de Pâques  », sermon 353 (1402  ?), œuvres com- plètes, édition par MS` Glorieux, Paris-Tournai-Rome-New York, 1968, vo1.7 2, p. 659-671.
Grégoire de Nysse, Sur l'âme et la résurrection, présentation et traduction du grec par J. Terrieux, Paris, Cerf, 1995.
Grégoire le Grand (saint), Morales sur Job, Paris, Le Cerf, Sources chré- tiennes, n. 32 b's, édition de R. Gillet, o.ss., trad. de A. de Gaudemaris, O. s. s., et 212, édition par A. Bocognano, 1974-1975.
Grenade Louis de, O. P., Trattato dell'oratione, et della meditatione Tradotto dallo spagnolo per l'eccellente medico, M. ~ncenzo Buondi, mantovano, Venise, Gabriel Giolito de' Ferrari, 1561 [B. A. V., Stampati R. G. Lett. It. V 482 (int.l)].
449 —, Tutte l'opere del R.P.P. Luigi di Granata dell'Ordine de'Predicatori, 9 vol., Venise, Gabriel Giolito de' Ferrari, 1568-1581 [B. A. V., Stampati Capponi VI 273 (1-9)].
—, Della introdottione al simbolo della Fede parti quattro nuovamente dalla castigliana nella nostra lingua ridotte da M. Filippo Pigafetta, 4 vol., Venise, Francesco Ziletti, 1585 [B. A. V., Stampati R. G. Theol. IV
881].
—, Breve trattato aggiunto, nel quale si dichiara la maniera che si potrebbe tenere in proporre la dottrina della nostra Santa Fede, & religione christiana alli novi fedeli Ridotto dalla castigliana nella nostra lingua per Filippo Pigafetta, Venise, Francesco de'Franceschi, 1590 [B. A. V., Stampati R. I. IV 1314 (int.8)].
Ignace de Loyola, Exercices spirituels. Édition sous la direction de Maurice Giuliani, S. J. Desclée de Brouwer, Bellarmin, 1991.
Isidore de Séville, Traité de la nature, édition de Jacques Fontaine, Bordeaux, Féret et Fils, 1960.
—, Etimologias, édition bilingue de José Oroz Reta et Manuel A. Marcos Casquero, Madrid, B. A. C., 1982.
Justin martyr, Traité de la Résurrection (fragments), œuvres complètes, tra- duction par É. Gauché, Paris, Migne, 1994.
Le Saint Concile de Trente, traduction de l'abbé Dassance, Paris, Méquignon Junior, 1842. Édition originale, Rome, Paul Manuce, 1564.
Luther Martin, ouvres, 17 vol., Genève, Labor et Fides, 1987.
Molanus Jean, Traité des saintes images, Édition établie par E Boespflug, O. Christin et B. Tassel, 2 vol., Paris, Cerf, 1996. Édition originale, De Picturis et imaginibus sacris, Louvain, Jérôme Welleus, 1570.
Ochino Bernardino, I Kdialogi Bette » e altri scritti del tempo della fuga, Édition par U. Rozzo, Turin, Claudiana, 1985.
—, Prediche, di Bernardino Ochino da Siena. Novellamente ristampate & con grande diligentia rivedute & corrette..., s.1., s. d. Édition originale, Venise, 1541 [B. A. V., Stampati Chigi.V. 432].
Pierre Lombard, Sententiarum Libri IV, Venise, Vindelimus de Spira, 1477 [Saulchoir, Réserve Inc. B 39]. Édition moderne, Libri IV Sententiarum, seconde édition, 2 vol., Quaracchi, Typo Collegü S. Bonaventura, 1916.
Suarez Francisco, Opera omnia, 26 vol. et index en 2 vol., Paris, Louis Vives, 1856-1878.
Tertullien, Apologétique, Texte établi et traduit par J.-P. Wlatzing, Paris, Belles Lettres, 1998.
450 —, La résurrection des morts, Traduction par M. Moreau. Édition par J.- P. Mahé, Paris, Desclée de Brouwer, 1980.
—, Contre Marcion, édition et traduction française par R. Braun, Paris, Cerf, 1994.
Thomas d'Aquin (saint), Somme théologique, t. IV, 3`, Questions 50-59 et Suppl., Questions 69-99. Paris, Tournai, Rome, Desclée &Cie, vol. 51,
64, 65, 66, 1951-1961.
—, Compendium de la théologie, Opuscules de saint Thomas d'Aquin, Paris, Vrin, 1984.
—, Somme contre les Gentils. Livre sur la vérité de la foi catholique contre les erreurs des infidèles. Livre IV, La Révélation, traduction, présenta- tion et notes par D. Moreau, Paris, Flammarion, 1999.
Valla Lorenzo, De libero arbitrio. Apologia eius adversus calumnia- tores, quando super fide sua requisitus fuerat, 13 f., Basilae, Andream Cratandrum, 1518 [B. A. V., Stampati Racc. Gen. Neolatini IV 56 int. 2].
Valdes Juan (de), Alphabeto christiano, che insegna la vera via d'acquis- tare il lume dello Spirito Santo, éd. italienne, 1546. Éd. utilisée, Alfabeto cristiano. Domande e risposte. Della predestinazione. Catechismo, Édition de M. Firpo, Turin, Giulio Einaudi, 1994.
Voragine Jacques de, Légende dorée, vers 1261-1266. Édition utilisée, Paris, Garnier-Flammarion, 1967.

Recueils de sermons et anthologies
Allessandri Caio Baldassare Olimpo, Sermoni da mord  : et da sposi latini & volgari & escusatione da mésa. Cômposti per frate Baldassare Olympo minorista da Sassoferrato de le sacre litere baccelliero acutis- simo... Opera utilissima ad ogni religioso che habbi cura de le anime, Venise, per Giovanni Andrea Valvassore detto Guadagnino, 1550 [Marciana, Stampati Miscellanea 2383.9].
Antonio da Vercelli (fra), Consilij de salute, ~` siècle [B. N. E, Manuscrits, Ms italien 95].
Bernardin de Sienne (saint), Le prediche volgari, édition établie par Piero Bargellini, Milan-Rome, Rizzoli & C., 1936.
—, Sermo LVI77. Domenica resurrectionis infra diem. De humanae naturae necessaria resurrectione et perpetuitate futura, Opera omnia, t. II. Quadragesimale de christiana religione. Sermones XLI-LXVI. Édition établie par R. mi P. Pacifici M. Perantoni, Florence, Quaracchi, 1950,
p. 329-339.
451 Buonviccio Angelico, Le Christiane et divote parafrasi sopra tutte l'epis- tole di S. Paolo e le canonice, Venise, Andrea Arrivabene, 1565 [Marciana, Stampati 125.c.53].
Borromée Charles, Homélies et discours. Avent et Carême. Traduits en français par MM. Les abbés Lecomte et Venault, Paris, P. Téqui,
1901.
Caracciolo Roberto, Sermones de timore divinorum iudiciorum, Venise,
Giovanni da Coloria, 1475 [Marciana, Manoscritti Inc. Ven. 593].

De die iudici, xv` siècle [B. A. V., Manoscritti, Borg. lat. 378].
Brunelli Girolamo, Sanctorum patrum orationum & epistolarum selecta- rum. [~olumen primum, Rome, Franciscum Zannettum, 1585 [B. A. V., Stampati Barberini D. VL 43].
Brunello Pomponio, Sanctorum patrum orationum selectarum, 2 vol., Rome, Dominici Basæ, 1594-1607 [B. A. V., Stampati R.G. SS. Padri. VII. 3].
De Gloria et gaudiis beatorum libre tres, Venise, Simone Papiensem Dictum Bevilaquam, 1501 [Marciana, Miscellanea 1189.7].
Roccha Angelo, Bibliothecæ theologicæ et scripturales epitome sive Index Ordine Alphabetico digestus. Ad promptius inuenienda & facilius intel- ligenda quæ in Scripturam sacram a Doctoribus sanctis, & a præcipuis aliquot Theologis elucubrata sunt, Rome, Typographia Dominici Basæ, 1594 [B. A. V., Stampati Barberini Z. XIII. 85].
Seripando Girolamo, Prediche sopra il simbolo de gli Apostoli, dichiarato co simboli del concilio Niceno, & di Santo Atanasio, Venise, al segno della Salamandra, 1567 [Marciana, Stampati 26.C.161].
Sermo de ultimo iudicio, xrv` siècle et xv` siècle [B. A. V., Manoscritti Vat. lat. 993].
Sermones funebres, Venise, Manfredo Bono de Monteferrato, 1508 [B. A. V., Stampati R.G. Miscell. VI. I (1)].
Sermons doctes et admirables, du fameux et révérend Père Hypolite Caracciole, Chanoine Régulier de S. Iean de Latran. Traictans des plus hauts, &plus excellents Mysteres de la Foy Chrestienne pour toutes les saisons de l'année, &spécialement pour le Caresme, augmentez de nouveau du Sermon de la résurrection du Lazare. Et Traduicts d'Italien en François, par le R. P. Nicolas Coiffeteau, docteur en Théologie, de l'Ordre des Frères Prescheurs, &Prédicateur ordinaire du Roy, Paris, François Huby, 1623 [Saulchoir, 414-D-168].
Sermons sur tous les jours de Caresmes, distinguez en discours Théologiques &Moraux. Preschez en langue Italienne, en l'Église de l'Annonciation à Naples, par le R. P. Dom Marcello Ferdinandi de Bari
452
Abbé d'Oliuet. Et mis en François, par F. A. Simeon Docteur en Théologie, Paris, François Huby, 1617 [Saulchoir, 414-D-147].

Textes liturgiques
Breviarium ordinis [~allis Umbrosae, 1465 [B. A. V., Manoscritti Chigi. C IV 108].
Breviarium, 1467 [B. A. V., Manoscritti Arch. Cap. S. Petri in Vat. B 81]. Breviarium Cisterciense, 1483 [B. A. V., Manoscritti Capponi 119].
Breviarium iuxta institutionem Scti Ambrosij Archiepiscopi inclute civitatis Mediolani accuratissime castigatum, Venise, Hieronymum Scotum, 1539 [B. A. V., Stampati R.G. Liturgia V. 518].
Breviarium Romanum optime recognicum, Venise, Joannem Variscum, 1562 [Marciana, Stampati 32 D 227].
Breviarium Romanum. Ex decreto sacrosancti Concilie Tridentine restitu- tum. Pü V. pont. max. iussu editum, Rome, in ædibus Populi Romani, Paulum Manutium, 1568 [B. A. V., Stampati Barberini C. L 37].
Enchiridion Novariense, xv~` siècle [B. A. V., Manoscritti Patetta 23].
Instructiones, ritus et decreta ad fanera ducenda, aliaque officia mortuis

præstanda, quæ in prouincialibus, & dicecesanis synodes hactenus san-
cita sunt, Milan, Io. Ambrosium Sirturum, hæred. Pontij, & Picaleæ,
1644 [B. A. V., Stampati R. G. Liturgia IV. 260. int. 2].
Missale Carthusianum, 1444-1471 [B. A. V., Manoscritti, Vatic. lat. 7209].
Missale ad usum Fratrum Minorum, 1471 [B. A. V., Manoscritti Vatic. lat.

7598].
Missale Basilicae S. Pietri, 1475 [B. A. V., Manoscritti Arch. Cap. S. Petri in Vat. B 72].
Missale votivum ordinis Praedicatorum, xv~` siècle in [B. A. V., Manoscritti Vatic. lat. 3807].
Missale romanum ordine absolutissimo, Venise, in Officina Ad Signü Agnus Dei, Petrum Liechtenstein, 1548 [Marciana, Manoscritti 201 C 20].
Pontificale Romanum, vers 1450 [B. A. V., Manoscritti Chigi. C VI 181].

Processionale Romanum cum officio mortuorum et missa pro defunctis in cantu..., Venise, per Luceantonü de Giunta, 1513 [B. A. V., Stampati De Marines 89 Riserva].
Psalterium-Hymnarium, fin du xv` siècle [B. A. V., Manoscritti Riserva, Barber. lat. 585].
453
Rituale sacramentorum ex romane ecclesiae ritu, reverendiss. D.D. Dominici Bollani episcopi Brixiae iussu editum, ad usum suae eccle- siae, Brescia, Vincentium Sabium, 1575 [Marciana, Stampati 2595. 2].
Rituale cuiusdam confraternitatis, 1599 [B. A. V., Manoscritti Patetta 25].

Sacramentarium ambrosianum, 1484-1488 [B. A. V., Manoscritti Vatic. lat. 9236].

Traités d'édification, livres de piété et textes mystiques
Horae ad usum romanum, fin xv` siècle [B. N. F., Manuscrits, Ms lat.
1356].
Horarum Liber, xv` siècle [B. A. V., Manoscritti Vatic. lat. 5493]. Horarum Liber, xv` siècle [B. A. V., Manoscritti Vatic. lat. 9497]. Horarum Liber, 1486 [B. A. V., Manoscritti Vatic. lat. 14117]. Horarum Liber, vers 1560 [B. A. V., Manoscritti Rossi. 98].
L'Uficio volgare Della gloriosissima Uergine, &Mater di Dio Maria, Secondo l'uso della Chiesa Romana, tradotto nella lingua Fiorentina per Giouan Francesco Zeffi cittadino Fiorentino. Et nuouamente accresciuto di molte belle Orationi, Venise, Stamperia de Giunti, 1558 [B. A. V., Stampati R. G. Liturgia VI. 131].
Off "acium B. M. V., Venise, Nic. Jenson, 1474 [B. A. V., Stampati Ross. 984].

Off "acium B. M. V., Venise, Giovanni Hamman de Landoia, 1492 [B. A. V., Stampati Ross. 985].
Off "icium parvum B. M. V., Venise, Zan Regazo de Monferrâ,1502 [B. A. V., Stampati Ross. 7669].
Officium parvum B. M. V. Secundum usum Romane Curie, Cortemaggiore, Benedetto Dolcibelli, 1503 [B. A. V., Stampati Ross. 7672].
Off"icium parvum B. M. V., Venise, Francisci Marcolini, 1545 [B. A. V., Stampati Ross. 7347].
Officium Romanus. Off"icium B. M. V. Ordinarium, Venise, Joannem Variscum, 1562 [B. A. V., Stampati Barberini B. VL85].
Off"icium Gloriosissimae ~rginis Mariae. Iuxta ritum Romanæ curiæ, tri- bus Anni temporibus accommodatum, cum alijs multis orationibus ut in sequenti tabula patebit, Venise, Dominicus Lilius excudebat, 1563 [B. A. V., Stampati R. G. Liturgia VL 41].
Off"icium Romanum B. M. V. Cum plurimis alijs off"icijs, orationibus, & deuotionibus, Venise, Joannem Variscum, 1569 [B. A. V., Stampati R. G. Liturgia VI. 137].
454
Officium parvum B. M. V. nuper reformatum Pij V iussu editum, Venise, Ivntas, 1581 [B. A. V., Stampati Barberini C. L 24].
Off "acium B. M. V. ritu ambrosiano, Milan, Typographia Pacifici Pontij, 1586 [B. A. V., Stampati R. G. Liturgia VI. 139].
Vavassore Zoan Andrea, detto Guadagnino, Opera noua contemplativa p[er] ogni fidel christiano laquale tratta de le figure del testamento vec- chio  : le quale figure sono verificate nel testamento nuouo  : con le sue espositione  : Et con et detto deli propheti sopra esse figure  : Si tome legendo trouerete, Venise, Giovaniandrea Vavassore, [c. 1510] [B. A. V., Stampati Riserva V. 101].

Statuts synodaux
Constitutiones synodales ecclesiæ tudertinæ, Pérouse, ex ædibus Io
Bernardine Rastellij, 1576 [B. A. V., Stampati Casimiri. IV. 893].

Statuta et constitutiones Synode dioecesis urbevetanae, Orvieto, Antonium Colaldum Impressorem, 1592 [B. A. V., Stampati R.G. Concile. IV. 257. 1].

Traités d'art
Alberti Leon Battista, De la peinture, (1435), traduction française J.- L. Scheffer, Paris, Macula, 1992.
Bocchi Francesco, Le bellezze della citta di Fiorenza, Florence, [s.n.], 1591. Édition moderne établie par John Shearman, Gregg international Publishers, 1971.
Borghini Raffaello, Il Riposo in cui della pittura, e della scultura si fauella, de'piu illustre pittori, e scultori, e delle peu famose opere loro si famen- tione; e le cose principale appartenenti a dette arti s'insegnano, Florence, Giorgio Marescotti, 1584 [Venise, Biblioteca della Fondazione Querini Stampalia, PIANO I G 561].
Borghini Vincenzo, Carteggio. 1541-1580. Censimento, a cura di
D. Francalanci e E Pellegrini, Florence, Presso l'Accademia, 1993.

Cennini Cennino, Il libro dell'arte, entre 1396 et 1437 (première version manuscrite datée). Le livre de l'art, traduction et édition par Colette Déroche, Paris, Berger-Levrault, 1991.
Dolce Lodovico, Dialogue de la peinture, intitulé l'Arétin, édition pré- sentée par L. Fallay d'Este, Paris, Klincksieck, 1996. Éd. originale, Venise, 1557.
455
Gilio da Fabriano Giovanni Andrea, Dialogo degli errori de' pittori circa l'istorie, 1564 dans Paola Barrochi, Trattati d'arte del Cinquecento fra manierismo e Controriforma, t. II, 1961, p. 3-115.
Guiluelmi Hebraei Pisauriensis de practica seu arte tripudii vulgare opus- culum incipit, 1463 [B. N. F., Manuscrits, Ms italien 973].
Holanda Francisco (de), Dialogues sur la peinture,1548. Édition consultée, Da pintura Antiga. Introduçâo e notas da A. Gonzâles Garcia, Porto, Casa da Moeda, 1984.
Léonard de Vinci, Traité de la peinture (Codex Urbinas latinus 1270, Vatican), texte traduit et présenté par A. Chastel, Paris, Berger-Levrault,
1987.
Les Carnets de Léonard de Vinci, introduction, classement et notes par E. Maccurdy, traduit de l'anglais et de l'italien par L. Servien, 2 vol., Paris, Gallimard, 1991.
Paleotti Gabriele, Discorso intorno alle imagini sacre e profane, Bologne, 1581 et 1594. Dans Trattati d'arte del Cinquecento, fra Manierismo e Controriforma. Édition P. Barocchi, vol. 2, Bari, G. Laterza, 1961.
Piacenza Domenico (da), De arte saltandi et choreas ducendi. De la arte di ballare et danzare, 28 f., première moitié du xvi` siècle [B. N. F., Manuscrits, Ms italien 972].
Ridolfi C., rte dei ~ntoretto da Le Maraviglie dell'Arte overo Le rte degl'illustri pittori veneti e dello stato, Venise, 1648. Édition utilisée, présentée par A. Manno, Venise, Filippi Editore, 1994.
Vasari Giorgio, Le vite de'più eccelenti pittori, scultori ed architteti, 1568. Édition française, sous la direction d'André Chastel, Paris, Berger-
Levraut,1981-1988.

Traités d'anatomie et de physiognomonie
Achillini Alessandro, De humani corporis anatomia, Venise, per Io. Antonium & fratres de Sabio, 1521 [Venise, Biblioteca della Fondazione Giorgio Cini, FOAN. TES. 8].
Anatomies de Mondino dei Luzzi et de Guido de Vigevano, fac similé, édi- tion présentée par E. Wickersheimer, Paris, Droz, 1926.
Benedetti Alessandro, Historia corporis humani sive Anatomice, (Venise, 1502), Argentorati, Iohannem Hervagium,1528. Édition moderne intro- duite et présentée par G. Ferrari, Florence, Giunti, 1998.
Berengario da Carpi Jacopo, Commentaria cum amplissimis additionibus super anatomiam Mundini una cum textu ejusdem in pristinum et verum
456
nitorem redacto, Bologne, Hieronymus de Benedictis, 1521 [F. M. P. Réserve 5545].
—, Isagogæ breves perlucidæ ac uberrimæ in Anatomia humani corporis ad suorum scholasticorum preces in lucem datae, Bologne, H. de Benedictus, 1523 [F. M. P. Réserve 58549].
Biondo Michel Angelo, De cognitione hominis per aspectum, Rome,
Antonium Bladum, 1544 [B. A. V., Stampati Cicognara IV 2428].

Cardano Gerolamo, La Métoscopie. Édition d'après la traduction française de 1648, Paris, Aux Amateurs de Livre -Bibliothèque Interuniversitaire de Lille, 1990.
Cocles, Bartolommeo della Rocca, Chyromantie ac PhysionomieAnastasis cum approbatione Magistri Alexandri de Achillinis, Bologne, per Iohannem Antonium Plaionidem, 1504 [B. A. V., Stampati R. I. II. 888 (int. 3)].
Coeiter Volcher, Tabulae externarum partium humani corporis. In quibus unaquaeque pars uarijs nominibus & etymologiis breuiter, & dilucidi explicatur, Bologne, Alexandrum Benaccium, 1564 [Marciana, Stampati 218 D. 16. 1-2].
Colombo Michele, Anatome corporis humani, auctore Juan Valverdo, nunc primum a Michaele Columbo latine reddita, Venise, Junte, 1588 [F. M. P. Réserve 283].
Colombo Realdo, De re anatomica, libri XV, Venise, Nicolas Bevilacque, 1559 [F. M. P. Réserve 284].
Della Porta Giovan Battista, Della jisonomia dell'uomo, Parme, Ugo Guanda Editore,1988. Édition établie par Mario Cicognani, d'après une traduction italienne de 1610 et la première édition en latin publiée en 1599, à Longo di Napoli, en six livres. Réédition d'après le texte origi- nal en quatre livres, publié en 1586 à Vico Equense, par Giuseppe Cacchio, Paris, Aux Amateurs de Livre -Bibliothèque Interuniversitaire de Lille, 1990.
Durero Alberto, Della Simmetria dei corpi humani Libri Quattro. Nuovamente tradotta dalla lingua latins nella Italiana da M. Gio. Paolo Galluci Salodiano. Et accresciuti del quinto libro, nel quale si tratta, con quali modi possano i Pittori, & Scoltori mostrare la diuersità della natura degli huomini, Venise, Domenico Nicolini, 1591 [Marciana, Stampati 15. D. 4].
Eustachio Bartolomeo, Opuscula anatomica, Venise, Vincentius Luchinus, 1564 [F. M. P. Réserve 5548].
Fialetti Odoardo, Il vero modo et ordine per disegnar tutte le parti et mem- bra del corpo humano, Venise, Sadeler, 1608 [B. A. V., Stampati Cicognara. IIL 351 (int. 2)].
457
Gavasseti Michele, Exercitatio methodi anatomicae, Padoue, Paulum Meietum, 1584 [Marciana, Stampati 216 D. 154].
Guidi Guido (Vidus Vidius), De anatome corporis humani libri VII, Venise, Junte, 1611 [F. M. P., Réserve 9030].
I manoscritti di Leonardo da Vinci. Dell'Anatomia, fogli A, Paris, Édouard Rouveyre, 1898. Édition avec traduction française établie par Théodore Sabachnikoff et Giovanni Piumati.
Ketham Jean (de), Fasciculus Medicinae, Venise, Gregorüs, 1491. Édition latine de 1495, fat similé, Weiler im Allg~u, Druckerei Holzer.
Valverde de Hamusco Juan (de), Anatomia del corpo humano composta per M. Giovan Valverde di Hamusco e da luy con multe figure di rame et cruditi discorsi in lute mandata, Rome, Ant. Salamanca et Antonio Lafreri, 1560. Édition originale, Rome, 1556 [F. M. P., Réserve 282].
Vassasi Catalaunensis Lodovici, In anatomen corporis humani tabulae quatuor, Paris, Vivantij Gaultherot, 1553 [F. M. P., Réserve 24575 (3)].
Vésale André, Tabulæ anatomicæ sex, Venise, Bernardino Vitalis, 1538.

—, De humani corporis fabrica, Libri septem, Bâle, chez Johannes Oporinus, 1543. Paris, Bibl. de l'ancienne faculté de Médecine. Fac similé, Bruxelles, Culture et Civilisation, 1964.
Zerbi Gabriele (da Verona), Liber Anathomiae corporis Humani et Singulorum Membrorum, Venise, p. presbyter. Bonetum locatellum ber- gomensem. Expensis heredum nobilis viri domini Octauiani Scoti,1502 [B. A. V., Stampati Chigi. II. 933].

œuvres de littérature religieuse
Anticristo e Giudizio finale, Paolo Toschi, L'antico dramma sacro italiano. Scelta, 2 vol., Florence, Libreria Editrice Fiorentina, 1926, p. 29-48.
Bozzi Paolo, Rappresentazione del Giudicio Universale dedicata all'7llustrissimo, & Reverendiss. Monsignor Marco Cornaro Vescovo di Padova, Vérone, Girolamo Discepolo, 1596 [Marciana, Stampati Drammatica 86].
Dante, La Divina Commedia, 1307-1321. Édition établie par G. Vandelli, Milan, Ulrico Hoepli, 1991.
—, La Divine Comédie, 3 vol., traduction française et édition établie par J. Risset, Paris, Flammarion, 1992.
In dominica de adventu. Incipiunt duo reges qui veniunt cum Antechristo, Giuseppe Galli, Laudi inedite dei Disciplinati Umbri. Scelte di sui
458
codici più antichi, Bergame, Istituto Italiano d'Arti grafiche, 1910, p. 107-118. [Lauda XVIII (P. 104 — V.1)].
Iudicio universale. Per Notturno Napolitano. Opera spirituale e noua, Bologne, In casa de Maestro Hieronymo de Beneditti, 1520 [Marciana, Stampati 93.C.255.1].
Lauda iuditü, dans Giuseppe Galli, Laudi inedite dei Disciplinati Umbri. Scelte di sui codici più antichi, Bergame, Istituto Italiano d'Arti gra- fiche, 1910, p. 199-204.
L'Anticristo e il Giudizio finale, Mario Bonfantini, Le Sacre Rappresentazioni italiane. Raccolta di testi dal sec. XI77 al secolo XVI, Milan, Bompiani, anno XX [1942], p. 43-61.
La Festa del Giudizio, Vincenzo De Bartholomaeis, Laude drammatiche e Rappresentazioni sacre, 3 vol., Florence, Le Monnier,1943, p. 278-291.
La rappresentazione del di del Giudicio, dans Le rappresentazioni di Feo Belcari ed altre di lui poesie edite ed inedite citate tome testo di lingua nel vocabolario degli Accademici della Crusca, Florence, Ignazio Moutier, 1833, p. 119-124.
Pulci Luigi, Morgante Maggiore di Luigi Pulci fiorentino, nuouamente stampato, et con ogni diligenza reuisto, et corretto, et cauato dal suo primo originale, con le historie e figure a ogni canto convenienti a quello the in esso si tratta..., Venise, Comin de Trino di Monferrato, 1546 [Marciana, Stampati 114.D.218].
Sulpizio Verolano Giovanni Antonio, Iudicium Dei supremum de vivis et mortuis, Rome, Ti. Eucharius Silber, alias Franck, 1506. Édition utili- sée, Il giudizio universale dei vivi e dei mord, traduction et édition éta- blies par Mario Martini, Sora, Luigi Gulia, Centro di Studi Sorani « Vincenzo Patriarca  », 1994.
Tucci Stefano, Christus Iudex. Tragcedia, Rome, Typis Nicolai Angeli Tinassij, 1673 [B. A. V., Stampad R.G. Class. V. 717].
Castiglione Baldassar, Le Livre du Courtisan, 1528. Présenté et traduit d'après la version de Gabriel Chappuis (1580) par A. Pons, Paris, Flammarion, 1991.